https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj <p>Rocznik ukazuje się regularnie od 2001 roku. Z naukowego periodyku, w którym prezentowali wyniki własnych dociekań przedstawiciele białostockiego środowiska językoznawczego, „Białostockie Archiwum Językowe" przekształciło się w czasopismo o zasięgu ogólnopolskim. Problematyka czasopisma skoncentrowana jest przede wszystkim wokół zagadnień dotyczących polszczyzny, na łamach czasopisma upowszechniamy także wyniki badań istotne z punktu widzenia lingwistyki światowej, czemu poświęcone są numery specjalne. Celem czasopisma jest stworzenie forum wymiany myśli i poglądów dla badaczy z polskich i zagranicznych środowisk językoznawczych. Międzynarodowej i interdyscyplinarnej wymianie myśli służy elektroniczna wersja "BAJ-a" oraz publikowanie tekstów online. Czasopismo notowane jest na liście ICI Journal Master, a także indeksowane jest w bazach ERIH PLUS, CEEOL, CEJSH, EBSCO ULTIMATE, Google Scholar Citations, PBN.</p> Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 15-328 Białystok, ul. Świerkowa 20B, pok. 7 tel. (85) 745 7120, (85) 745 7102, (85) 745 7059 e-mail: wydawnictwo@uwb.edu.pl pl-PL Białostockie Archiwum Językowe 1641-6961 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2123 W dobie nowej rewolucji seksualnej, naznaczonej głównie nadmierną stymulacją koitalną (Melzer 2019: 32) i eksploracją sensoryczną za pomocą praktyk oferujących nowe użycie ciała (Breton 2017: 188), desygnacja bytu w mentalnej reprezentacji istniejącej w świecie pozajęzykowym wydaje się niezwykle interesująca, zwłaszcza w odniesieniu do konstrukcji referencji anaforycznej w nowych mediach. W tym względzie należy zauważyć, że w dobie kultu ciała wzmocnionego wykorzystaniem nowych technologii różne przejawy miłości są popularyzowane w sieciach społecznościowych, a także w serwisach tematycznych, które stały się niezbędne dla strategii skutecznego marketingu. Wśród tych stron znajdują się bardzo specyficzne portale, a mianowicie strony z treściami pornograficznymi, zwane stronami X, gdzie w bardzo łatwy sposób można uzyskać dostęp do wielu zdjęć i filmów pozwalających użytkownikom na zaspokojenie rozmaitych apetytów cielesnych. Okazuje się bowiem, że ogromna popularność, a co za tym idzie – skuteczność tych portali internetowych nie ogranicza się dziś tylko do ich strony wizualnej, choć oczywiście to warstwa ikoniczna odgrywa tu kluczową rolę. Analiza szczególnego gatunku zewnętrznego dyskursu pornograficznego (Paveau 2014: 50), proponowana w tym artykule, opiera się na korpusie, dla którego zebraliśmy diastratyczny materiał niestandardowego języka, a mianowicie sto kart informacyjnych, określanych mianem biografii erotycznych 93 gejowskich i biseksualnych aktorów porno, publikowanych na francuskojęzycznej stronie https://www.videosxgays.com. Celem naszych badań jest sprawdzenie, jakie są funkcje slangu seksualnego ujmowanego za pomocą wyrażeń anaforycznych w multimodalnych tekstach o silnym wymiarze perswazyjnym, w których nie słowa, lecz obrazy, filmy czy zdjęcia odgrywają zasadniczą rolę referencyjną. Postaramy się zaobserwować efekty dyskursywne, jakie wywoływane są w obrębie tej odmiany językowej, wykorzystując różne typy anafor w bardzo szczególnym kontekście perswazyjnym, wraz z jej ogromną gamą specyficznych środków leksykalnych i stylistycznych: peryfraz, metonimii czy hiperboli. Mateusz Białas Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 11 25 10.15290/baj.2023.23.01 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2132 W artykule przeanalizowano polisemię czasownika baisser w korpusie równoległym francusko‑polskich tekstów literackich, a także różnorodność jego odpowiedników w języku docelowym. Celem opracowania jest określenie: a) które znaczenia, lokatywne lub abstrakcyjne, są statystycznie najistotniejsze; b) czy poszczególne znaczenia baisser są tłumaczone zgodnie z sugestiami słowników i analizy, przedstawionej w artykule Joanny Cholewy Mouvement à polarité négative du sujet: (se) baisser (2021). W korpusie dominują znaczenia lokatywne baisser, a zwłaszcza to, które oznacza opuszczenie części ciała. Jego najczęstszymi polskimi odpowiednikami są spuścić/spuszczać i opuścić/opuszczać. Obserwacja ko(n)tekstu czasownika francuskiego okazała się obiecująca: dzięki analizom przeprowadzonym na większym korpusie możliwe będzie wskazanie korelacji między ko(n)tekstem a wyborem polskiego odpowiednika. Joanna Cholewa Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 27 41 10.15290/baj.2023.23.02 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2126 Jednym z najbardziej naglących problemów współczesnej socjolingwistyki jest rosnąca liczba języków zagrożonych wyginięciem, które wymagają pilnej uwagi w zakresie ich rewitalizacji. Chociaż istnieje wiele społeczności językowych, którym udało się wdrożyć skuteczne strategie planowania językowego, nadal istnieją języki, które są poważnie zagrożone i wymagają dalszego wsparcia. Celem tego artykułu jest bliższe przyjrzenie się obecnej sytuacji języka normandzkiego. Normandzki jest językiem poważnie zagrożonym. Władze regionu Normandii od około czterech lat realizują różne inicjatywy dotyczące promocji i dokumentacji języka. Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych na potrzeby tego artykułu pozwoliły sformułować wnioski na temat postaw językowych podzielanych w normandzkojęzycznej części społeczności. Magdalena Chowaniec Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 43 60 10.15290/baj.2023.23.03 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2130 W kręgu moich zainteresowań badawczych znajdują się kulturemy, w tym te dotyczące drugiej wojny światowej, analizowane pod kątem tłumaczenia w obrębie pary językowej polski/francuski. Kulturemy– według definicji zamieszczonej w Dystynktywnym słowniku synonimów Alicji Nagórko, Marka Łazińskiego i Hanny Burkhardt (2004) – to „ważne dla samoidentyfikacji jakiejś społeczności słowa klucze, charakteryzujące zarówno jej stosunek do tradycji, dziedziczonych wartości, jak i radzenie sobie z czasem teraźniejszym, aktualne przeżywanie świata”. Do takich jednostek leksykalnych o nacechowaniu kulturowym i emocjonalnym zaliczam kulturemy powstałe w polszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej jako słowa zbiorowej pamięci. We wcześniejszych pracach analizowałam kulturemy związane z Powstaniem Warszawskim 1944 roku. W niniejszym artykule proponuję porównać kilka kulturemów powstałych w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz‑Birkenau, które wybrałam z polskiego opowiadania Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego, z ich wersją francuską, w dwóch tłumaczeniach na język francuski, zatytułowanych: Au gaz, messieurs -dames! w przekładzie Geneviève Daude (Editions Polonia, 1960) oraz Aux douches, Mesdames et Messieurs w przekładzie Laurence Dyèvre i Éric Veaux (Christian Bourgois Editeur, 1992). Oprócz porównania strategii tłumaczenia na język francuski wybranych kulturemów sięgnęłam do dokumentów autentycznych, by sprawdzić, czy polskie kulturemy powstałe w Auschwitz mają swoje odpowiedniki francuskie poza literaturą. Anna Ciostek Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 61 81 10.15290/baj.2023.23.04 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2124 Wedle obiegowej opinii produktywność morfologiczna nazw własnych jest niska. Derywacja Npr z pewnością nie jest jednorodna, aczkolwiek sądzimy, że w badanym gatunku dyskursu, tj. dyskursie medialnym o przekazie politycznym (w tradycji Francuskiej Szkoły Analizy Dyskursu) istnieje prawdziwa derywacja Npr. Na pierwszym etapie nasz cel ma charakter opisowy – chodzi o podkreślenie istnienia derywacji za pomocą przyrostkation w Npr współczesnych francuskich polityków. Na drugim etapie omawiamy kontekst morfologii leksematycznej proponując sprawdzenie, jak Npr uważane za podstawowe leksemy zachowują się gdy są poddane Zasadom Konstrukcji Leksemów (RCL) oraz dlaczego należy wziąć pod uwagę specyficzne funkcjonowanie semantyczne Npr w ustalaniu skonstruowanego sensu w skonstruowanych leksemach. Joëlle Constanza Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 83 100 10.15290/baj.2023.23.05 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2131 Niniejsze badanie stanowi kontynuację wcześniejszych wspólnych prac obejmujących analizę językowego obrazu święta w językach francuskim, polskim i litewskim na podstawie korpusów tekstowych w tych trzech językach. Wykazało ono, że aby zrozumieć koncept świętowania w tych kulturach, należy również zbadać językowy obraz świata jour i journée oraz ich ekwiwalentów w języku polskim dzień i litewskim diena. Częściowa synonimia pomiędzy fête, jour i journée może skutkować niepoprawnym użyciem, a w szczególności stosowaniem nieprawidłowych wzorców łączliwości, zarówno leksykalnych, jak i składniowych, w konsekwencji być źródłem trudności dla Litwinów i Polaków uczących się języka francuskiego. W związku z tym niniejsze badanie opiera się na analizie i porównaniu językowych obrazów jour, journée, dzień i diena w znaczeniu święta. Ma ono charakter interdyscyplinarny. Jego podstawowym celem jest dostarczenie rezultatów, które mogłyby znaleźć zastosowanie w nauczaniu języka francuskiego, natomiast metodologia została osadzona w językoznawstwie korpusowym i kulturowym. Na wstępie prezentowane są podstawy integracji korpusów tekstowych w nauczaniu języków obcych oraz definicja kluczowego terminu analizy korpusowej, jakim jest kolokacja. W części empirycznej przedstawione są natomiast wyniki badania. Wykazało ono, że słowo journée jest częściej używane w badanej dziedzinie niż jour oraz że większość wydarzeń określanych analizowanymi słowami ma charakter cywilny, a nie religijny, jak w przypadku słów święto, fête et šventė. Analiza korpusowa dostarczyła także wzorców łączliwości jour i journée, które mogą być wykorzystane w nauczaniu języka francuskiego. Agnieszka Dryjańska Vitalija Kazlauskienė Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 101 128 10.15290/baj.2023.23.06 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2135 Celem niniejszego artykułu jest omówienie podstawowych cech angielskiego i gruzińskiego politycznego talk show na przykładzie następujących programów: BBC | Vote 22 NI, WMUR -TV ‘Granite states Debate’, NBC News-MSNBC Democratic Debate, Choice, The stories of the day and Timely Questions. Analiza zebranego materiału pozwala określić podobieństwa w metodach i technikach manipulacji w angielskich i gruzińskich mowach. Podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na następujące pytania: Czy politycy krytykują przemówienia przeciwników, czy ich obrażają? Jaki nastrój tworzą goście i gospodarz programu? Jakie podobieństwa i różnice są widoczne w strukturze angielskich i gruzińskich politycznych realizacji gatunku talk show? W anglojęzycznych programach tego typu dyskurs polityczny nie jest tak bezpośredni i otwarty jak w ich gruzińskich odpowiednikach. Gospodarz i goście nie przejawiają intencji werbalnego lub fizycznego atakowania uczestników. W dyskursie anglojęzycznym widoczne jest neutralne podejście, podczas gdy w gruzińskim obserwuje się ostrą konfrontację z przeciwnikiem. Salome Dvalishvili Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 129 140 10.15290/baj.2023.23.07 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2119 The aim of this paper is to present the multitude of foreign words and phrases in reportages published in the Anoda i katoda [Anode and Cathode] collection by Melchior Wańkowicz and to answer the following questions: Does the author mark foreign words in his text? Have they been adapted to the Polish language? Where did this abundance of borrowings come from? When the lexemes or phrases were kept in their original form, it was established whether the writer marked them in the text, and if so, how it was achieved. In the group of words highlighted in the text by the writer, the majority are written in italics. The writer did not use any special distinction towards many words in a foreign form. In those cases when words of foreign origin were adapted to the Polish language system, the methods of this adaptation were indicated. The two largest collections of foreign vocabulary in the examined material originate from Latin and French. Some foreign lexemes were adapted to Polish, becoming the basis for new words in the Polish language by declination and replacement of vowels and/or consonants with their Polish equivalents. The diversity of the borrowings applied is the effect of the writer’s background in the multi-cultural Borderlands, his thorough education and his numerous journeys and long time spent abroad. Marzena Guz Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 141 160 10.15290/baj.2023.23.08 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2122 Niniejszy artykuł poświęcony jest wywiadowi w amerykańskich i gruzińskich programach talk show jako gatunku mowy. W badaniu wykorzystano metodę komparatystyczną. Materiał badawczy stanowią wywiady z programów talk show o tematyce rozrywkowej, które nie były dotąd badane pod tym względem. Nana Iobishvili Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 161 170 10.15290/baj.2023.23.09 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2129 Przedmiotem niniejszego artykułu są najnowsze neologizmy czasownikowe w języku francuskim, a celem podjętego badania jest określenie współczesnych tendencji słowotwórczych tej kategorii gramatycznej. Materiał badawczy pochodzi z francuskiej platformy cyfrowej Néoveille selekcjonującej neologizmy z wielkich korpusów tekstowych. Analizie jakościowej poddano próbę około 200 nowych czasowników, które zostały opisane z punktu widzenia ich właściwości formalnych i semantycznych. Jak się wydaje, owe charakterystyki związane są ściśle z funkcjami, które neologizmy czasownikowe pełnią w dyskursie. Alicja Kacprzak Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 171 186 10.15290/baj.2023.23.10 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2118 In the inter‑war period, a number of press titles appeared in Nowogródek, but chief among them was “Życie Nowogródzkie”. Several dozen issues of this periodical/daily bear witness to the rare phonetic, inflectional, word‑making and syntactic features of Borderland Polish. Much more numerous are Borderland dialect words, words and phrases more frequently used in the Borderlands, and other peculiar words (archaisms, words now obsolete, words rarely used, “neologisms,” idiolectisms and phrasal idioms). 165 such language forms have been recorded. All volumes of “Życie Nowogródzkie” are deserving of detailed study. Tadeusz Lewaszkiewicz Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 187 203 10.15290/baj.2023.23.11 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2121 Słownik językowy oferuje nie tylko opis leksykonu w wypowiedziach werbalnych podmiotów mówiących, ale także postaw tych podmiotów wobec typów mówionych lub pisanych zachowań werbalnych. Słownik jest miejscem odniesienia, opisuje swoje oceny dopuszczalności zgodnie z normą kulturową. Leksykografowie języka francuskiego Petit Robert kładą nacisk na ewolucję języka, którą musi uwzględniać każde nowe wydanie słownika. Prowadzą walkę z jednomyślnością i zubożoną ekspresją, oferując bardzo szeroką wizję francuskich praktyk, począwszy od myśli abstrakcyjnej i współczesnych technik, aż po spontaniczną ekspresję zastosowań językowych. W tym artykule skupiono się na nowych słowach występujących w wersji tego słownika z 2021 r. Jeśli przestudiujemy wszystkie neologizmy dodane w tej pracy, możemy dość wyraźnie zobaczyć, w jakim kierunku ewoluuje leksykon języka francuskiego. Neologia działa w oparciu o pewną liczbę reguł, które charakteryzują się większa lub mniejszą produktywnością. Aïno Niklas-Salminen Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 205 223 10.15290/baj.2023.23.12 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2127 Słowa, których używamy dzisiaj, są odzwierciedleniem historii naszego pokolenia, tak samo jak słowa związane z przeszłym kontekstem mogą nosić jej piętno. W każdym momencie słowa i wyrażenia, których używamy, są odzwierciedleniem naszych doświadczeń i naszych czasów. Faktem jest, że język ma pamięć. Z pewnością ewoluuje w naszym tempie, ale czasami zachowuje wyrażenia, które prowadzą nas z powrotem do starożytnych zastosowań. Są to zatem określenia pozostałości, gdy słowo utracone w potocznym użyciu pozostaje w formie odizolowanej od reszty paradygmatu lub gdy jest utrzymane w ustalonym wyrażeniu, które nawiązuje do często enigmatycznego znaczenia ze względu na fakt, że dane słowo jest nieznane do współczesnego leksykonu. Wyrażenia te są tutaj badane, aby zrozumieć ich konotacje w obecnym języku i przeanalizować ukryte znaczenia przestarzałych form, które je tworzą. Rose Sène Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 225 235 10.15290/baj.2023.23.13 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2120 The aim of the paper is to analyse two lexemes belonging to the most recent layer of the modern Polish lexicon, mainly the words madka and bombelek which are deeply rooted in culture, as lacunary units, i.e. non-equivalent items, from a Polish-English perspective. The analysis of lexicographic entries constitutes a starting point for the investigation of the potential approximate English equivalents of both lexemes and verifying the hypothesis concerning their lacunarity. The research on English corresponding units allows the conclusion to be drawn that the two Polish words are non-equivalent at the systematic level, since they refer to complex mental constructs, evoke cultural connotations and are judgemental. Joanna Szerszunowicz Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 237 256 10.15290/baj.2023.23.14 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2134 A phenomenon of organic stones, today regarded as precious stones, namely pearls, is the fact that they have never gone out of fashion. Their enduring popularity has been exploited by the creators of artificial jewellery, which – like real pearls and their imitations – has accompanied humans since ancient times. The subject of this article is comments on the names of pearls and terms associated with pearls incorporated into “secondary jewels”. In the Polish language one- and multi-word names have been preserved, among others for: a) different types of these (less frequently used) natural stones and their (more frequently used) artificial counterparts, b) morphic pearls, c) chromatic qualities of pearls, d) the quantity and quality of stones used, e) the type of framing of both organic and artificial stones, f) metal studded with pearls, g) the complementary properties of artificial and natural pearls, h) names that reflect the diversity of “secondary” jewellery “pearl” designations and details that co-create them. These names are further complemented by professional jewellers’ terms related to pearls that enrich these artificial items of value. All the linguistic testimony or “linguistic data” presented in this proposal allows for the redefinition, verification, complementation, modification and thus expansion of the concept of artificial jewellery. Katarzyna Węgorowska Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 257 284 10.15290/baj.2023.23.15 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2128 Niniejszy artykuł skupiony jest wokół roli zagadnienia gier słów wynikających ze zjawiska homofonii w utworach grupy Oulipo. Badanie oparte jest na przykładzie korpusu, którego źródłem są krótkie formy literackie zebrane w tomie Anthologie de l’OuLiPo (2009) przez M. Bénabou i P. Fournela. Poprzez odwołanie do klasyfikacji figur słów zaproponowanej przez J.-J. Robrieux (2000) i teorii gier słów P. Guiraud (1976), dokonana została analiza konkretnych realizacji oulipijskich „przymusów” (tj. ograniczeń językowych), opartych na zjawisku homofonii. W ramach badania podjęte zostało zagadnienie podwójnej lektury (syntetycznej i analitycznej) oulipijskich tekstów, a także poruszona została kwestia określenia czynników umożliwiających odczytanie gier proponowanych odbiorcy przez autora. Analiza korpusu pozwala na zilustrowanie funkcji gier słów opartych na homofonii i na określenie konsekwencji ich stosowania dla poszukiwania potencjału języka. Homofoniczne gry słów okazują się skutecznym narzędziem stylistycznym, ale także ważną przesłanką do rozważań nad linearną naturą języka, konwencjonalnością jego elementów i relacji między nimi. Weronika Woźniak Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 285 301 10.15290/baj.2023.23.16 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2133 Artykuł skupia się na analizie semantycznego charakteru greckiego przysłówka εὖ oraz jego roli przedrostkowej w konstrukcjach morfologicznych wybranych jednostek leksykalnych obecnych w tekstach Nowego Testamentu. Autorka rozpoczyna od przeglądu możliwości tworzenia jednostek leksykalnych z użyciem wybranego przedrostka, wyliczając leksemy o najwyższym stopniu produktywności pojawiające się w wybranym do analizy korpusie. Wyselekcjonowane w ten sposób jednostki poddane zostają następnie analizie pod kątem ich funkcjonowania w tekstach neotestamentalnych zarówno z przedrostkiem εὖ, jak i bez niego. Przeprowadzona w ten sposób analiza pozwala na wskazanie wkładu semantycznego, który badany przedrostek wnosi w nowo powstałe formacje językowe. Niniejsza praca koncentruje się również na analizie porównawczej przekładów przyjętych we francuskich opracowaniach biblijnych i sugeruje głębsze ich rozumienie na podstawie rezultatów przeprowadzonego badania. Aleksandra Żłobińska-Nowak Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 303 330 10.15290/baj.2023.23.17 https://czasopisma.filologia.uwb.edu.pl/index.php/baj/article/view/2125 Joanna Szerszunowicz Prawa autorskie (c) 2023-12-13 2023-12-13 23 333 341 10.15290/baj.2023.23.18