Białostockie Studia Literaturoznawcze

Wokół definicji i historii mangi

Marcin Chudoba — 2024-08-15

Artykuł podejmuje zagadnienie historii komiksu japońskiego, obejmującej okres od VI wieku naszej ery do współczesności oraz jego związków ze sztuką Kraju Kwitnącej Wiśni. W toku rozważań zwrócono uwagę na przesadne uszlachetnianie korzeni opowieści obrazkowych przez ich badaczy. Wskazano również, że czynnikami mającymi największy wpływ na narodziny mangi były: powstanie prasy, kontakt z Europejczykami w XIX wieku, okupacja Japonii przez Stany Zjednoczone oraz amerykańska popkultura. Omówiono również etymologię słowa manga oraz zwrócono uwagę na jego wieloznaczność.

Hipopotam w błocie. Zbigniewa Herberta kłopoty z katolicyzmem

Tomasz Tomasik — 2024-08-15

W artykule omówiony został stosunek Zbigniewa Herbert do katolicyzmu w okresie lat 40. XX wieku. Początkujący wtedy poeta znajdował się w okresie intensywnych poszukiwań intelektualnych i religijnych. Podejmował współpracę z pismami katolickimi, w których z próbował zamieszczać swoje teksty poetyckie i publicystyczne. Dyskutował z ówczesnymi autorami swej korespondencji na temat światopoglądowej atrakcyjności przedsoborowego katolicyzmu stanowiącego najpoważniejszą w tamtym czasie kontrpropozycję dla ideologii marksistowskiej.

„«odkryłem» największego malarza religijnego naszej epoki”. Rouault Herberta

Joanna Adamowska — 2024-08-15

Artykuł traktuje o fascynacji Zbigniewa Herberta biografią i twórczością Georgesa Rouaulta. Autorka omawia teksty eseistyczne poświęcone francuskiemu malarzowi opublikowane przez Herberta w prasie w latach 50. XX wieku oraz pochodzący z 1949 roku wczesny wiersz Paysage légendaire, niedrukowany za życia poety. Ekfrastyczny opis elementów charakterystycznych dla malarstwa pejzażowego Rouaulta przedstawiony w wierszu Herberta zostaje przeanalizowany w kontekście symboliki biblijnej. Autorka odkrywa strategię poety polegającą na wyzyskaniu wieloznaczności biblijnych symboli w celu zbudowania poetyckiej interpretacji malarskiego oeuvre Rouaulta. Szkic ukazuje, w jaki sposób poeta dokonał transpozycji znaku malarskiego na słowo, a także przybliża Herbertowską wizję znaczenia twórczości francuskiego artysty na tle przemian współczesnej sztuki religijnej.

„Akt strzelisty głębokiego oddechu”. Mistyka Herberta pomiędzy poezją a milczeniem

Adam R. Prokop — 2024-08-15

Artykuł wychodzi od teorii sygnikatywnego milczenia zaproponowanej przez polską filozof Izydorę Dąmbską (1904-1988), poprzez interpretację określonego milczenia o Bogu przez Henryka Elzenberga (1887-1967), by w swoim meritum dojść do uważnej lektury wybranych, przykładowych dzieł jego ucznia Zbigniewa Herberta (1924-1998): Zobacz oraz Homilia. Teksty te zostały zinterpretowane w kontekście możliwych, celowo przemilczanych kwestii, odnoszących się do Nieokreślonego, a ponadto skonfrontowane z rozumieniem chrześcijańskiej teologii apofatycznej. Wydaje się to uzasadnione, ponieważ za jej twórcę uchodzi Dionizy Areopagita (~V/VI w.), który dla Elzenberga stanowił jeden z najwyższych autorytetów w kontekście mówienia o Najwyższym, podczas gdy dla Herberta pozostawał źródłem inspiracji angelologicznych. Zasadniczym celem referatu jest pokazanie zbieżności tych wszystkich ujęć w myśleniu o Bogu jako temacie wymykającym się dookreślającej werbalizacji.

Gra (z) dyskursami. Obnażenie mechanizmów funkcjonowania władzy ideologicznej w „Czarnym słońcu” Jakuba Żulczyka

Monika Sikorska — 2024-08-15

Artykuł jest krytyczną analizą powieści Jakuba Żulczyka pt. Czarne słońce, która stanowi dystopijny obraz rzeczywistości społecznej, zdominowanej przez dyskursy ideologiczne. Analiza dotyczy ukazanych w powieści mechanizmów funkcjonowania władzy: budowania jej relacji oraz ich reprodukowania. Powieść tę można odczytywać jako społeczną hiperbolę, która odsłania kryjące się za porządkiem władzy kłamstwa i manipulacje oraz pokazuje, jak wygląda proces wytwarzania i kontrolowania podmiotów władzy ideologicznej. Czarne słońce ukazuje także, w jaki sposób dyskurs ideologiczny może stać się źródłem represyjnych wzorców i stereotypów oraz wyzwalaczem przemocy, społecznej stygmatyzacji i wykluczenia. Autor powieści stworzył groteskowy i pełen ironii literacki świat, w którym pokazuje zagrożenia związane z dzieleniem i porządkowaniem społeczeństw, co w następstwie prowadzi do ich polaryzacji i budowania wrogości wobec odmienności.

Czary polskie w swej postaci ukazane

Małgorzata Nowak — 2024-08-15

Artykuł jest omówieniem książki Michaela Ostlinga Między diabłem a hostią. Czary i czarownice w wyobrażeniach mieszkańców i mieszkanek Rzeczypospolitej XVI-XVII wieku z odniesieniem do literaturoznawstwa i przekładoznawstwa. Zdaniem autorki prezentowana monografia, ze względu na swoje walory poznawcze i komparatystyczne, jest wartościowa nie tylko dla historyków, ale i humanistów zajmujących się innymi dziedzinami nauki.

Kiedy wiersz jest prozą (i na odwrót)? O (prozo)wierszu Zbigniewa Herberta „Rovigo”

Radosław Sioma — 2024-08-15

Artykuł dotyczy relacji pomiędzy zapisem tekstu wierszowego a jego realizacją brzmieniową, co rozważane jest na przykładzie jednego utworu – Rovigo Zbigniewa Herberta. Centralną kwestią jest sytuacja, w które zapis wierszowy odpowiada brzmieniowej prozie (delimitacji intonacyjno-składniowej). Wyodrębnione zostały dwie formy zapisu wiersza: „klasyczna”, honorująca znaki interpunkcyjne, oraz awangardowa, rezygnująca ze znaków interpunkcyjnych oraz, niekiedy, wielkich liter. Pozwala to używać kategorii prozowiersza rozumianej zarówno jako wierszowy zapis prozy w sensie brzmieniowym, jak też jako termin określający rodzaj utworu, w którym delimitacja wierszowa w sensie fonicznym (rytm) współwystępuje z cząstkami wydzielanymi na zasadzie intonacyjno-składniowej. Wprowadzona terminologia pozwala również uznać Zbigniewa Herberta za przedstawiciele estetycznego modernizmu konserwatywnego, który łączy obydwie konwencje zapisu, stosując przy tym zarówno wiersz regularny, jak różne odmiany wiersza wolnego.

Lever de rideau i akcja właściwa – „wyobrażone podróże” Kazimierza Brauna albo metateatralność

Joanna Michalczuk — 2024-08-15

Artykuł dotyczy aspektów metateatralnych w wybranych dramatach Kazimierza Brauna – praktyka i teoretyka teatru. Punkt wyjścia do analizy to wskazane przez Patrice’a Pavisa podstawowe sposoby ujawniania się metateatralności w tekście dramatycznym: odsłonięcie zwykle skrywanego przez tekst drugiego układu komunikacyjnego (scena – widz), proces sfabularyzowania sytuacji teatralnej i dyskursywizacja tematyki teatralnej. Przedmiotem analizy są łączące się ze sobą dramaty – Niewyznane zwierzenia i Kwarantanna, w których autor twórczo nawiązuje do tradycji komedii dell’arte. Pierwsza ze sztuk, utrzymana w typie komedii Pierre’a de Marivaux, dookreślona jako lever de rideau, stanowi nawiązanie do dawnej praktyki teatralnej – poprzedzania głównego przedstawienia małą formą sceniczną. Utwór rozpatrywany jest w artykule jako jawna gra z konwencją, „wyobrażona podróż” do ulotnego świata komedii improwizowanej, odsłaniająca rządzące nim prawa teatru. Druga sztuka, osadzona w czasie pandemicznym, staje się pretekstem do stawiania pytań o przyszłość i sens twórczości artystycznej. Analiza tekstów ujawnia zderzenie kulturowego obrazu konwencjonalnej zabawy i teatralizacji życia z czasów Marivaux z dystopijną kreacją zdehumanizowanej rzeczywistości, w której wielowymiarowego kryzysu nie można już ukryć pod maską teatralnej dekoracyjności i zewnętrznej wesołości.

Podręczniki do TRPG: między użytkowością a literackością

Dorota Gryka-Zawadzka — 2024-08-15

W artykule omówiono różne podejścia badawcze do kwestii literackości podręczników do narracyjnych gier fabularnych. Ze względu na charakter podręczników badania te dotyczą w szczególności scenariuszy do gier, od ich ewolucji jako gatunku literackiego do struktury fabularnej. Niektórzy badacze uważają, że scenariusze można uznać za nowy gatunek literacki, podczas gdy inni traktują je jako instrukcje do gry. Istnieje także podejście, które uznaje całe podręczniki do narracyjnych gier fabularnych za dzieła literackie. Autorka artykułu dochodzi do wniosku, że literackość podręczników do TRPG łączy się z ich funkcją estetyczną, w związku z czym trudno ograniczyć ich rolę do jednego z elementów gry, przy czym literackość sprowadzona do fabularności wychodzi poza ramy podręcznika i zaczyna się tam, gdzie zaczyna się sesja.

Pamięć zbiorowa a tożsamość miejsc. Przypadek Pomorza Zachodniego

Agnieszka Czyżak — 2024-08-15

Głównym celem artykułu jest ukazanie najnowszych publikacji i przedsięwzięć społecznych związanych z Pomorzem Zachodnim. W XXI wieku w tym regionie pojawiły się działania poświadczające wspólnotowe potrzeby dokonania rewizji obrazów przeszłości. Niemiecka spuścizna kulturowa została zobrazowana na nowo w rozmaitych typach publikacji: powieściach (Niebko Brygidy Helbig-Mischewski), zbiorach reportaży (Morze i ziemia, red. Andrzej Klim i Cezary Łazarewicz), esejach fotograficznych (Nieswojość, red. Agata Pankiewicz i Marcin Przybyłko). Teksty te dowodzą istotnych przemian w sferze wspólnotowej pamięci, wpływających zarazem na przekształcenia zbiorowej i jednostkowej tożsamości.

Edukacja jako narzędzie sprawowania władzy

Bożena Karwowska — 2024-08-15

Artykuł poświęcony jest roli szkolnictwa w tworzeniu nowoczesnego społeczeństwa. Wychodząc od obserwacji na temat sytuacji ludności rdzennej w Kanadzie i procesów kolonizacyjnych prowadzonych poprzez edukację, ukazanych w reportażu Joanny Gierak-Onoszko 27 śmierci Toby’ego Obeda, autorka analizuje Drewniany różaniec Natalii Rolleczek i Baśń amerykańskiej Alicji Iwańskiej. Przywołane konteksty pozwalają na szersze refleksje odnośnie przemian w szkolnictwie i ich znaczenia we współczesnym społeczeństwie.

Wojna w Ukrainie w publicystyce Justyny Kopińskiej, czyli jak (nie)pisać o wojnie

Joanna Szydłowska — 2024-08-15

W artykule poddano analizie zbiór publicystyki Justyny Kopińskiej obejmujący teksty o charakterze reportaży i felietonów. Autorka koncentruje się na sposobie tekstualizacji wojny na Ukrainie w pierwszych miesiącach po wybuchu konfliktu. Logikę świata wojny opisuje, odwołując się do poetyki agonu. Analizuje takie element, jak strukturalizacja przestrzeni ogarniętej wojną, konstrukcja postaci, wartości świata kryzysu. Omawia również kształt genologiczny prozy Kopińskiej i jej związek z poetyką reportażu wojennego.

O czym milczy Archiwum Filomatów?

Maria Makaruk — 2024-08-15

Autorka szkicu prezentuje dwa sposoby funkcjonowania pojęcia „Archiwum Filomatów”, opowiadając się po stronie perspektywy szerszej, uwzględniającej zdobycze „zwrotu archiwalnego” w badaniach literaturoznawczych. Rekonstruuje niemalże nieobecne w polskich badaniach biografie Szymona Dowkonta, Kajetana Niezabitowskiego i Szymona Staniewicza – prekursorów litewskiego odrodzenia narodowego, którzy studiowali na Uniwersytecie Wileńskim w czasie działalności Towarzystw Filomatów i Filaretów. Autorka zwraca uwagę na punkty, w których biografie bohaterów szkicu oraz filomatów i filaretów mogły się przecinać, wskazuje na nieobecność wspólnej perspektywy w badaniach polskich i litewskich i postuluje uzupełnienie tej luki, wskazując na otwierające się dzięki niemu obszary badań.

Rozważania na marginesie monografii życia i twórczości Aleksandra Grozy. O poematach „Melancholia” i „Kniaźnin”

Aleksandra Mikinka — 2024-08-15

W artykule dokonuje się porównania dwóch poematów Aleksandra Grozy, przedstawiciela „szkoły ukraińskiej” polskiego romantyzmu, które dotychczas nie zostały poddane głębszej analizie literaturoznawczej. Pierwszy z utworów – Melancholia. Obłąkany poeta to debiut prasowy Grozy, który ukazał się w „Noworoczniku litewskim” na 1831 rok. Drugi, Kniaźnin, włączony został w obręb utworów pierwszego tomu poezji (Poezje, Wilno 1836). Prace nad monografią Aleksandra Grozy ujawniły kilka ciekawych faktów interpretacyjnych oraz biograficznych związanych z tymi tekstami. Za pomocą metod komparatystyki, biografistyki i badań intertekstualnych udało się ustalić zależności panujące między tekstami oraz odnaleźć źródła inspiracji poety, pochodzące zarówno z kręgu niemieckiego (J.W. Goethe), ojczystego (A. Mickiewicz), jak i lokalnego, ukraińskiego (J. M. Zaleski, A. Malczewski, M. Maksymowicz).

Życie po życiu. Andrzeja Bobkowskiego na łamach „Wiadomości” losy pośmiertne

Krzysztof Ćwikliński — 2024-08-15

Artykuł jest fragmentem większej całości poświęconej dziejom relacji pomiędzy Andrzejem Bobkowskim a redakcją tygodnika „Wiadomości”. Autor podejmuje problematykę utrwalania pamięci o zmarłym pisarzu oraz publikacji jego niedrukowanych wcześniej zapisków i listów pochodzących z rękopiśmiennej spuścizny przechowywanej przez wdowę w archiwum prywatnym w Gwatemali.

Szeptucha i Natura. Od analizy leksykograficznej do opowieści Nadziei Bittel-Dobrzyńskiej

Julia Kuzyka — 2024-08-15

Celem artykułu jest ukazanie związku szeptuchy, podlaskiej uzdrowicielki z naturą. Przeprowadzona została analiza leksykograficzna słowa „szeptucha”, w głównej mierze skupiona wokół definicji Jana Karłowicza zaproponowanej w Słowniku gwar polskich. Następnie pokazany został związek szeptuchy z naturą na podstawie prozy autobiograficznej Jak wiedźma Agrypicha znachorstwa mnie uczyła Nadziei Bittel-Dobrzyńskiej, związanej z historycznym i geograficznym matecznikiem szeptuch: Wileńszczyzną, pograniczem polsko-białoruskim, Podlasiem.