НАИВНАЯ ӘКОНОМИКА ВОСТОЧНЫХ СЛАВЯН В ИСТОРИЧЕСКОЙ РЕТРОСПЕКТИВЕ: ЛИНГВОАКСИОЛОГИЧЕСКИЙ ПОДХОД
Галина Яроцкая
Валентина Колесник
Анотація
Celem artykułu jest analiza dynamiki semantycznej pojęcia „gospodarstwo domowe” w języku
staroruskim oraz ustalenie atrybutów kognitywnych w odniesieniu do jego składników
logiczno-racjonalnych, figuratywno-percepcyjnych i wartościujących. Naiwny obraz tego
określenia odzwierciedlony w jednostkach leksykalnych i frazeologicznych zawiera (explicite
lub implicite) znaki konceptualizacji wschodniosłowiańskiego pojęcia gospodarki domowej
jako organizacji życia domowego przez pryzmat głównej, pierwszej osoby. W pracy
zastosowano metodę analizy semantyczno-językowej i lingwistyczno-kulturowej.
Protokoncepcja pojęcia „gospodarka domowa” rozwinęła się poprzez rozszerzenie semantyki
i zaakcentowanie konceptu ‘urządzanie domu’, ‘utrzymywanie domu’, ponieważ nowe
leksemy домостройство, домоводство wskazują na główny cel działalności w gospodarstwie
domowym. Koncepty peryferyjne, werbalizowane w konkretnych i uogólnionych nazwach
przedmiotów gospodarstwa domowego (скарбъ, добро, пожитки itp.) potwierdzają stabilność
konceptualizacji gospodarki domowej jako organizacji życia domowego i działalności
gospodarczej jako działalności zapewniającej zachowanie i wzrost majątku domowego
społeczeństwa. Kategoriami aksjologicznymi protopojęcia „gospodarka” są takie cechy
prowadzenia gospodarstwa domowego, jak oszczędność, pracowitość, sumienność, racjonalność, które później zostały zwerbalizowane w leksemach хозяйственный i хозяйствен-
ник. Źródła leksykograficzne poświadczają ekspansję zakresu nominacyjnego „gospodarka
domowa”, uzupełnionego o zapożyczone leksemy ze znaczeniem gospodarności i roztropności
(derywaty z rdzeniem әконом-).
Ключові слова:
gospodarstwo, wartość, naiwny obraz gospodarki domowej, język staroruski, protopojęcie, właściwości poznawczeПосилання
Barbolova Z., Simeonova M., Kitanova M., Mutafˇcieva N., Legurska P., Reˇcnik na
narodnata duhovna kultura na b”lgarite, Sofiˆa 2018.
Vinogradov V. V., Istoriˆa slov, Moskva 1994.
Gamkrelidze T. V., Ivanov V. V., Indoevropejskij ˆazyk i indoevropejcy. Rekonstrukciˆa i istoriko-
tipologiˇceskij analiz praˆazyka i protokul’tury. ˇCast’ II. Semantiˇceskij slovar’
obˆseindoevropejskogo ˆazyka i rekonstrukciˆa indoevropejskoj protokul’tury, Blagove
ˆsensk 1998.
Gerov N., Reˇcnik na b”lgarskiˆa ezik. Fototipno izdanie. ˇCast vtora (E-K), Sofiˆa 1976.
Dal’ V. I., Tolkovyj slovar’ ˇzivogo velikorusskogo ˆazyka, Moskva 1981–1982.
Dal’ V. I., Poslovicy russkogo naroda. Sbornik V. Dalˆa v 3-h tomah, Moskva 1993.
Zaliznˆak A. A., Levontina I. B., ˇSmelev A. D., Konstanty i peremennye russkoj ˆazykovoj
kartiny mira (ˆAzyk. Semiotika. Kul’tura), Moskva 2012.
Levkievskaˆa E. E., Ritual’no-magiˇceskie funkcii hozˆaina v vostoˇcno-slavˆanskoj tradicionnoj
kul’ture. Muˇzskoj sbornik. Vyp. 1. Muˇzˇcina v tradicionnoj kul’ture, S. P. Buˇskevi
ˇc (red.), I. A. Morozov (sost.), Moskva 2001, s. 106–114.
Lotman ˆU. M., Istoriˆa i tipologiˆa russkoj kul’tury, Sankt-Peterburg 2002.
Mel’gunov P. P., Oˇcerki po istorii russkoj torgovli. Oˇcerki po istorii russkoj torgovli 9–18 vv.
s kartoˆu, Moskva 1905, s. 7–10.
Slovar’ russkogo ˆazyka XI–XVII vv., vyp. 1–28, 1975–2008, [onlajn], http://rutracker.org/
forum/viewtopic.php?t=3227643, [dostup: 14.03.2022].
Slovar’ cerkovno-slavˆanskago i russkago ˆazyka, sostavlennyj vtorym otd”len`ıem Imperatorskoj
akadem`ıi nauk. V 4 tomah. Vtoroe izdan`ıe, Sanktpeterburg 1867.
Stepanov ˆU. S., Konstanty. Slovar’ russkoj kul’tury. Opyt issledovaniˆa, Moskva 1997.
Timofeev K. A., Religioznaˆa leksika russkogo ˆazyka kak vyraˇzenie hristianskogo mirovozzreni
ˆa, Novosibirsk 2001.
Tolstaˆa S. M., Motivacionnye semantiˇceskie modeli i kartina mira, «Russkij ˆazyk v nauˇcnom
osveˆsenii» 2002, 1 (3), s. 112–127.
Fasmer M., `Etimologiˇceskij slovar’ russkogo ˆazyka, Sankt-Peterburg 1996.
`E
timologiˇceskij slovar’ slavˆanskih ˆazykov: Praslavˆanskij leksiˇceskij fond, O. N. Trubaˇcev
(red.), vyp. 1–30, Moskva 1974–1994.
