Świat chrześcijański wobec dziedzictwa słowiańskiego. Wyobrażenia ludowe w bazyliańskich Teologiach moralnych (XVIII wiek)
Joanna Getka
Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-WschodniejAbstrakt
Since the dawn of ages the mankind has been bothered with the existence problems. Therefore spells, magic and sorcerers have always been an object of interest of both secular society and the church hierarchy. The church treated them as a threat to the grounding of faith. Based on the decision of the Synod of Zamosc (1720) the Basilians written their moral theologies containing the teaching of the Church’s standards of conduct. The moral theologies were strongly influenced by folk beliefs and imaginings. Therefore Basilian’s moral theologies perfectly reflect the status of folk beliefs in the eighteenth century. Folk beliefs are not described explicitly, but descriptions of sins against Commandments give their image. The purpose of this article is to capture the state of folk beliefs on the one hand, and on the other hand – the dogmas of moral theology in the eighteenth century. Both of these systems have been modified, but even in these days still penetrate each other, especially in folk culture.
Słowa kluczowe:
bazylianie, drukarstwo ruskojęzyczne, teologie moralne, zabobony, XVIII wiekBibliografia
Baranowski B., 1965, Pożegnanie z diabłem i czarownicą, Łódź.
Brückner A., 1970, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Getka J., 2012, Prosta mowa końca XVIII wieku. Język „Nauk Parafialnych” (Poczajów 1794). Warszawa.
Gloger Z., 1900, Czary i Czarownice, w: Z. Gloger, Encyklopedja staropolska ilustrowana, druk P. Laskauera i W. Babickiego. Warszawa 1900, t. 1, [online], http://pl.wikisource.org/wiki/Strona:PL_Gloger-Encyklopedja_staropolska_ilustrowana_T.1_283.jpg [25.02.2015]
Marek Melnyk, Łacińskie tradycje w Kościele greckokatolickim, Historia i teraźniejszość, [online], http://grekokatolicy.pl/aktualnosci/acinskie-tradycje-w-Kociele-greckokatolickim..html [czerwiec 2016]
Voronau V., 2014, Szeptem, Białystok.
Зноско К., 1932, Латинизация православного Богослужения в Униатской церкви. Warszawa.
Чистович И., 1884, Очерк истории Западно-Русской Церкви. Санкт Петерсбург, ч. 2.
Koronczewski A., 1779, Theologia moralna dla sposobiących się do stanu Kapłańskiego y owszem wszystkich duchownych staranie dusz ludzkich maiących... w swych traktatach zebrana przez... archiprezbitera kathedralnego i officjała brzeskiego, archidiakona włodzimirskiego cz. I, II, Supraśl.
Kulczycki P., 1787, Treść Teologiczney nauki obyczainey Z Autorow Klassycznych Antoine i innych łacińskich przez rozmowy na kształt katechizmu dla łatwiejszego uczenia się i poięcia osobom duchownym..., Poczajów.
Kulczycki P., 1792, Treść Teologiczney nauki obyczainey z autorow Klassycznych Antoine i innych łacińskich przez rozmowy na kształt katechizmu dla łatwiejszego uczenia się i poięcia osobom duchownym... Niegdyś od S.P.J.X. Kulczyckiego... wybrana, a teraz odnowiona..., Poczajów.
Kyriatt A., 1799, Theologia dogmatyczna z autorów w tey o Bogu y rzeczach boskich umieiętności dobrze zasłużonych wyjęta przez X. Ambrożego Kyriatta Z.S.B. W. Kapłana w Semin. Brzeskim na polskim dyalekcie dawana..., Wilno.
Narolski J., 1777, Teologia moralna albo do obyczaiów ściągaiąca się przez pewnego Bazyliana Kapłana Prow. Litew. Zebrana na dwie części podzielona...,Wilno.
Narolski J., 1791, Teologia moralna albo do obyczaiów sciągaiąca się przez przez X. Z.S. Bazylego W.S.Th.D. I jej niegdyś profesora zebrana, na dwie części podzielona, a teraz potrzebnemi w wielu mieyscach do pierwszey części przydatkami od autora pomnożona..., Wilno.
Trebnik 1741, Молитвослов си есть Требник Poczajów.
Антоiне П. Г., 1776а, Богословiе нравоучителное повсемственное, честнымъ отцемъ Павломъ Гаврїиломъ Антоiне Пресвvтеромъ и оучителемъ ст. Богословiя, перве латинскимъ диалектомъ потонку исписанное, Многажды в ползу Парохомъ и Духовникомъ Тvпомъ издаваемое, Ново монахами чина святаго Васiлiа Великаго на русскiй дiалект преведеное и во оудобное наставитися от него хотящимї оупотребленїе, по засвид телствованїю Богослововъ, и произволенхю Начальствующихъ Таже по Благословленїю его преосщенства Кvръ Свлвестра Лубiенiецкаго Рудн цкаго, Еѯарха всея России, Луцкаго, и Острогскаго Епископа ОрдiнаС(вя)таго Станїслава Кавалера напечатаное..., Poczajów 1776.
Антоiне П. Г., 1776b, Краткое на краткiя вопросы и отвiти способом катихiсма, богословiя нравоучителнаго... собранiє из книги Антоiне пространно в ней и схоластiческим художеством написаннаго во удобное всякому того поразумiнiе..., Poczajów.
Антоiне П. Г., 1788, Богословiє нравоучителное из богословiя Антоiнє, Тоуриели и Реиффенстуель, пространно римским диалектом о таинах и ценсурах сир чь казнех либо надзиранiах церковных написаннаго на русскiй дiалект вкратц по благоволению и благословению его преосвященства Кир Киприана Стецкаго екзарха всея России, Луцкаго и Острогскаго епископа преведеное, таже в ползу требующым о сих наставления типом по повелению того же изданое в святой и чудотворной обители Почаевской, Чина Святаго Василиа Великаго 1779 года, Poczajów, wyd. 6.
Богословiа нравоучителная 1751, Богословiа нравоучителная, содержащая в себ собраное вкратц поученiе о святых тайнах, о доброд телях богословских, о запов дех Божї х, о запов дех церковных, о гр хах, о казнех и карах церковных с приложенiем обычныя науки о догматах веры кафолическiя, и лексiкона славенско-полскаго..., Poczajów.
Богословiа нравоучителная 1752, Богословiа нравоучителная, содержащая в себ Поученiе о святых тайнах, о доброд телех богословскихъ, о запов дех Божиих и церковных, о гр хах, о казнех и карах церковных в кратц собранное, особомъ духовнымъ, наипаче же Пресвитерам парохиалным и до сана Iерейскаго готовяўiмся благопотребное..., Lwów.
Богословiа нравоучителная 1756, Богословiа нравоучителная, содержащая в себ собраное вкратц поученiе о святых тайнах, о доброд телях богословских, о запов дех Божиих, о запов дех церковных, о гр хах, о казнех и карах церковных с приложенiем обычныя науки о догматах веры кафолическiя, и лексiкона славенско-полскаго, особам духовным, наипаче пресвитерам парохиалным благопотребное, в монастире Почаевском Чина Святаго Васiлiа Великаго Року от воплощения Христова 1756 типом изданая, Poczajów.
Богословiа нравоучителная 1787, Богословия нравоучителная, содержащая в себ собраное вкратц поученїе о святых тайнахъ, о доброд телехъ б[о]гословскихъ, о запов дехъ б[о]жїихъ, о запов дяхъ церковныхъ, о гр хахъ, о казнехъ сиречь карахъ церковныхъ, съ приложениемъ обычныя науки о догматах веры кафолическiя и некоторыхъ ведомостей особамъ духовнымъ, наипаче же пресвитеромъ парохiалнымъ благопотребное, Poczajów.
Богословi нравоучителноє 1793, Богословiє нравоучителноє з богословiя Антоiне, Тоуриели и Реiффенстуель пространно римским дiалектом о тайнах ... на рускiй дiалект вкратц ... преведеное ..., Poczajów.
Краткое сословiе науки хрiстiанскiя катофическому человеку многополезное и потребное..., 1759.
Кратко на краткiя вопросы и отв ты способом катихiсма Богословiя о тайнах церковных и ценсурах собранiє, на ексамен готовящимся потребноє, со отсыланiем к пространному описанiю тых же таин в книзi нареченной: Богословiе нравоучителное 1781, Poczajów.
Поученiе о с[вя]тих тайнах 1745, Поученiе о с[вя]тих тайнах, о доброд телех б[о]гословских, о запов дех Б[о]жїхъ,о запов дех церковнiхъ, о гр хахъ, о казнехъ и карахъ ц[е]рковнiх’: С прiложенiем обичной наукы о догматах в ры кафолической въ кратц собранное: Особом д[у]ховнїмъ, найпаче же презвитеромъ парохїалнїмъ лагопотребное, Uniów.
Слово къ народу кафолiческому 1765, Слово к народу кафолическому чрез монахов чина св. Василiя Великого в провiнцiи Полской званiю катихистiчному прилежающих в пов т Кременецком року... 1756 пропов даное, Poczajów.
Собранїе прыпадковъ 1722, Собранїе прыпадковъ краткое и дух[о]внымъ особамъ потребное им щее въ себ науку о сакраментахъ, о десати Б[ж]їихъ приказаняхъ о приказаняхъ церковныхъ и о науци хрїстїанской съ выкладомъ молитвы Отче нашъ и В[о](г)[о]родыце Д во илы испов даныя Вир православнiя католичискїя... Supraśl.
Собранїе прыпадковъ 1732, Собранiє припадков краткое и духовным особам потребно. Имущее в себ науку о сакраментах, о десяти божiих приказанях, о приказанях церковных и о науцi христiанской, с выкладом символа, или испов данiя вiры православныя кафолическiя, с выкладом молитвы: отче наш и богородице д во. Такожде науку како подобает наставляти малых или невiжов в в ры православной содержащее... Uniów.
СѢмя слова Божiя на нивѢ сердец... человѢческих сѢяного, си есть ... на недѢли... i праздники... поученiя от iноков Почаєвського монастиряiз различних авторов давнiх же i настоящих проповѢдовавших... простим язиком простiйшаго ради iже по всех народа сложенная, Poczajów 1772.
СѢмя слова Божiя на нивѢ сердец... человѢческих сѢяного, си есть ... на недѢли... i праздники... поученiя от iноков Почаєвського монастиря iз различних авторов давнiх же i настоящих проповѢдовавших... простим язиком простiйшаго ради iже по всех народа сложенная 1781.
Uniwersytet Warszawski. Wydział Lingwistyki Stosowanej. Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej
