Badania terenowe w regionie lubuskim. Mowa przesiedleńców z dawnych wschodnich województw II Rzeczypospolitej

Gabriela Augustyniak-Żmuda

Uniwersytet w Białymstoku


Abstrakt

This article presents the preliminary results of field research that lead since 2009 in the province of around Gorzow Wielkopolski. Language material gathered so far in more than 20 towns in the northern part of the region. The research was the nature of biographical interviews with the oldest generation who remember the first years after resettlement. In this article I focus on languages (and variants) displaced from the former eastern provinces of the II RP. In my research, I would like to point out that in addition to those speaking Polish before and after resettlement, there are also people who have come into the region of around Gorzow Wielkopolski of bilingualism.

Słowa kluczowe:

województwo lubuskie, badania terenowe, Kresy Wschodnie, przesiedlenie

Augustyniak-Żmuda G., 2012a, Kresowianie z Krzeszyckich ziem. Opowieści przesiedleńców, Gorzów Wielkopolski.

Augustyniak-Żmuda G., 2012b, Uwagi o języku osób wysiedlonych z Kresów południowo-wschodnich zamieszkałych w gminie Krzeszyce w województwie lubuskim, [w:] Polskie dziedzictwo kulturowe na Kresach, pod red. Ewy Dzięgiel, Warszawa, s. 39–46.

Augustyniak-Żmuda G., 2012c, Losy przesiedleńców z Kresów południowo-wschodnich, zamieszkałych w gminie Krzeszyce, w świetle ich relacji. Przykład państwa Szuszkiewiczów, [w:] Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza, tom IV, pod red. E. Skorupskiej-Raczyńskiej, J. Rutkowskiej, Gorzów Wielkopolski, s. 7–14.

Augustyniak-Żmuda G. 2014, Obraz życia po 1945 roku we wspomnieniach osiedleńców ze wsi z okolic Gorzowa Wielkopolskiego, [w:] Konstrukcje i dekonstrukcje tożsamości. Narracja i pamięć, tom III, Warszawa, s. 503–525.

Augustyniak-Żmuda G., Magdalena Bednarczyk, 2015, Dziedzictwo pamięci w narracjach najstarszych mieszkańców Gorzowa Wielkopolskiego, [w:] Dziedzictwo kulturowe regionu pogranicza, tom V, pod red. E. Skorupskiej-Raczyńskiej, J. Rutkowskiej, Gorzów Wielkopolski – w druku.

Babbie E., 2009, Podstawy badań społecznych, tłum. W. Betkiewicz, Warszawa.

Basara J., Horodyska H., Kupiszewski W., 1960, Z badań dialektologicznych na Ziemiach Zachodnich, [w:] „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 451–455.

Białoskórska M., 1993, Niektóre właściwości polszczyzny potocznej byłych przesiedleńców z Kresów Wschodnich na Pomorzu Zachodnim, [w:] Rozprawy Slawistyczne 6, Lublin, s. 13–19.

Białoskórska M., Rzepka W. R., 1991, Z badań nad świadomością językową mieszkańców Pomorza Zachodniego (Postrzeganie i ocena procesów integracyjnych), „Przegląd Zachodniopomorski”, nr 1, s. 6.

Bokszański Z., Piotrowski A., Ziółkowski M., 1977, Socjologia języka, Warszawa.

Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, 2009, t. II, Słownictwo dwujęzycznych mieszkańców rejonu (Słownik brasławski), pod red. naukową Elżbiety Smułkowej, zespół autorski: Iryna Budźko, Olga Guszczewa, Helena Kazancewa, Elżbieta Smułkowa, konsultacja lituanistyczna: Nijola Birgiel,Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, 2011, t. I, Historia regionu, Charakterystyka socjolingwistyczna, Świadectwo mieszkańców, pod red. naukową Elżbiety Smułkowej, Warszawa.

Brencz A., 1997, Oswajanie niemieckiego dziedzictw kulturowego. Z badań etnologicznych na Środkowym Nadodrzu, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, pod red. Z. Mazura, Poznań, s. 191–216.

Burszta J., 1967, Kategorie społeczno-kulturowe ludności Ziem Zachodnich, [w:] Przemiany społeczne na Ziemiach Zachodnich, pod red. Markiewicz W., Rybicki P., „Przegląd Zachodni”, nr 1, s. 132–177.

Czarniawska B., 2002, Interviews and organizational narratives/f, [w:] Jaber F. Gubrium i James Holstein (red.), Handbook of interviewing, Sage, Thousand Oaks, s. 733–750.

Czarnuch Z., 1997, Oswajanie krajobrazu. Polscy osadnicy w dorzeczu dolnej Wisły, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, pod red. Z. Mazura, Poznań, s. 169–190.

Drzazgowski M., 1992, O nazwie chachłacka mowa, [w:] Słowiańskie pogranicza językowe. Zbiór studiów, pod red. K. Handke, Warszawa, s. 29–35.

Dzięgiel E., 2003, Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich, Warszawa.

Frankowska-Kozak B., 1993, Z badań nad integracją gwar na terenie województwa szczecińskiego, [w:] Rozprawy Slawistyczne 6, UMCS, Lublin, s. 63–79.

Glaser B. G., Strauss A. L., 2009, Odkrywanie teorii ugruntowanej. Strategie badania jakościowego, tłum. M. Gorzko, Kraków 2009.

GłuszkowskiM., 2011a, Socjologizm teorii badań dwujęzyczności Uriela Weinreicha, [w:] „Rocznik Historii Socjologii” 1/2011, s. 101–117.

GłuszkowskiM., 2013, Socjologia w badaniach dwujęzyczności. Wykorzystanie teorii socjologicznych w badaniach nad bilingwizmem, Toruń.

Golachowska E., 2006, Język i kultura mieszkańców wsi włościańskich i szlacheckich dawnej ziemi drohickiej na Podlasiu. Studium socjolingwistyczne, Warszawa.

Gumperz J. J., 1982, Discourse Strategies, Cambridge.

Handke K., 1993a, Przedmowa, [w:] Region i regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, Warszawa, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 7–11.

Handke K., 1993b, Gwary przejściowe/mieszane wewnątrz obszaru dialektalnego, [w:] Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich, Rozprawy Slawistyczne 6, Lublin (przedruk w: Handke Kwiryna, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa 1997, s. 285–289).

Homa E., 1979, Współczesne gwary Pomorza Środkowego, Studium socjolingwistyczne. Cz. 1., Słupsk, s. 5–39, 252–271.

Karaś M., 1958, Z problematyki gwar mieszanych i przejściowych, [w:] „Język polski” XXXVIII, Kraków, s. 286–296.

Kleszcz K., 2001, Unifikacja języka mieszkańców wsi okolic Brzegu na Śląsku Opolskim. Studium socjolingwistyczne, Opole.

Kleszcz K., 2001, Unifikacja języka mieszkańców wsi okolic Brzegu na Śląsku Opolskim. Studium socjolingwistyczne, Uniwersytet Opolski, Opolskie Towarzystwo Nauk, Opole, s. 1–119.

Kłoskowska A., 1996, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa.

Kostera M., 2003, Metody badawcze, [w:] Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 97–136.

Krasowska H., 2012, Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie, Warszawa, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.

Kurcz Z., 1998, Badać procesy i problemy społeczne, a nie Ziemie Zachodnie i Północne jako szczególne terytorium, [w:] „Przegląd Zachodni”, nr 3, s. 15–24.

Kurzowa Z., 2006, Polszczyzna Lwowa i Kresów południowo-wschodnich do 1939 roku, Kraków, s. 1–439.

Linton R. (red.), 1940, Acculturation in seven American Indian tribes, New York.

Łesiów M., 1997, Михайло Лесiв, Українськi говiрки у Польщi, Варшава: Український архiв.

Mackey W. F., 1987, Bilingualism and Multilingualism, [w:] Sociolinguistics. An International Handbooks of the science of Language and Society, pod red. U. Ammana, N. Dittmar, K. Mattheier, Berlin–New York, s. 700.

Małecki M., 1933, Do genezy gwar mieszanych i przejściowych (ze szczególnym uwzględnieniem granicy językowej polsko-czeskiej i polsko-słowackiej), [w:] „Slavia Occidentalis”, t. XII, Poznań, s. 80–90.

Paryl W., 1978, Oddziaływanie języka literackiego na niektóre dialekty Ziem Zachodnich, [w:] „Studia linguistica IV. Studia kontrastywne”, nr 391, Warszawa–Wrocław, s. 71–81.

Prędota S., 1978, O przyczynach polsko-niemieckiej interferencji w zakresie wymowy, [w:] „Studia linguistica IV. Studia kontrastywne”, nr 391, Warszawa– Wrocław, s. 83–88.

Reichan J., Woźniak K., 2004, Mały atlas językowy województwa gorzowskiego, [w:] Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne, Kraków, s. 55–59.

Rieger J., 1996a, Co wiemy o języku polskim na Kresach Wschodnich, [w:] Język polski dawnych Kresów Wschodnich. Tom 1. Studia i materiały, pod red. J. Riegera, Warszawa, s. 11–16.

Rieger J., 1996b, Język polski na Ukrainie (rozpowszechnianie, funkcje, znaczenie, świadomość językowa), [w:] Język polski dawnych Kresów Wschodnich. Tom 1. Studia i materiały, pod red. J. Riegera, Warszawa, s. 131–143.

Rieger J., Cechosz-Felczyk I., Dzięgiel E., 2007, Język polski na Ukrainie w końcu XX w., cz. 2, Kraków, s. 18–20, 28–32, 39–42, 50–53.

Romaine S., 1989, Bilingualism, Oxford, s. 11.

Sakson A., 1998, Nowe paradygmaty w badaniach Ziem Zachodnich i Północnych, [w:] „Przegląd Zachodni”, nr 3, s. 34–39.

Sawaniewska-Mochowa Z., Zielińska A., 2007, Pamięć zbiorowa, [w:] Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych Kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej. Ginąca część kultury europejskiej, Warszawa, s. 82–89.

Sękowska E., 2010, Aspekty językowe, [w:] Język emigracji polskiej na świecie. Bilans i perspektywy badawcze, Kraków, s. 33–37.

Smułkowa E., 2002a, Pojęcie gwar przejściowych i mieszanych na polsko-białorusko-ukraińskim pograniczu językowym, [w:] Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, Warszawa, s. 336–348.

Smułkowa E., 2002b, Propozycja terminologicznego zawężenia zakresu pojęć „gwary mieszane” – „gwary przejściowe”, [w:] Białoruś i pogranicza. Studia o języku i społeczeństwie, Warszawa, s. 349–354.

Smułkowa E., 2011, Sytuacja socjolingwistyczna i proces konwergencji języków na Brasławszczyźnie w świetle badań terenowych (1997–2007), [w:] Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, 2011, t. I, pod red. Elżbiety Smułkowej, Warszawa, s. 101–140.

Stieber Z., 1934, Geneza gwar laskich, Kraków, s. 1–30.

Stieber Z., 1974, Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych, Prace Komisji Językowej PAU, nr 27, Kraków 1938, przedruk w: Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s. 33–65.

Straczuk J., 2006, Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi, Wrocław.

SWT, 2007, Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, pod red. J. Riegera, Kraków, s. 7–305.

Thomason S. G., 2001, Language contact, Edinburgh.

Weinreich U., 1963, Languages in contact. Findings and problems, The Hague: Mouton.

Wyderka B., 2001, Przemiany językowe na ziemiach zachodnich i północnych, [w:] Najnowsze Dzieje Języków Słowiańskich: Język Polski, pod red. S. Gajdy, Uniwersytet Opolski Instytut Filologii Polskiej, s. 460–476.

Zagórski Z., 1982, O badaniach integracji w zakresie świadomości językowej w kilku województwach zachodnich, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 5–41, 88–90.

Zagórski Z., 1996, Mały Atlas Językowy Województwa Gorzowskiego, tom 2., seria Filologia Polska nr 59, Poznań, s. 317–321.

Zagórski Z., Sieradzki A., Grzelakowa E., 1992, Mały Atlas Językowy Województwa Gorzowskiego, tom 1., seria Filologia Polska Nr 45, Poznań, s. 5–9, 46–51.

Zawadowski L., 1961, Fundamental relations in language contact, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. XX, s. 3–26.

Zdaniukiewicz A. A., 1972, Procesy integracji językowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych w świetle analizy ilościowej, [w:] Prace Filologiczne, tom XXIII poświęcony VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów, Warszawa, s. 283–288.

Zielińska A., 2012, Wielojęzyczność w województwie lubuskim. Stan współczesny, [w:] Mniejszości regionu pogranicza. Separacja. Adaptacja. Integracja. Asymilacja, pod red. B. A. Orłowskiej, K. Wasilewskiego, Gorzów Wielkopolski, s. 13–23.

Zielińska A., 2013,Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim, Warszawa.

http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=gwary-przejsciowe-i-mieszane-mwr (dostęp: 8.05.2015)

Pobierz


Opublikowane
2015-12-30


Augustyniak-Żmuda, G. (2015) „Badania terenowe w regionie lubuskim. Mowa przesiedleńców z dawnych wschodnich województw II Rzeczypospolitej”, Studia Wschodniosłowiańskie, 15(15), s. 169–186. doi: 10.15290/sw.2015.15.11.

Gabriela Augustyniak-Żmuda 
Uniwersytet w Białymstoku