Obraz Cerkwi unickiej w obwodzie białostockim na początku XIX wieku
Irena Matus
Uniwersytet w BiałymstokuAbstrakt
Uniate Church in the Republic of Poland was established as a result of the Brest Union in 1596. During the following centuries it evolved towards Latin Church. Mainly on the basis of the adopted by zamoyski synod (1720) resolutions it underwent widespread Latinizing and Polonization. It concerned the dogma, liturgy, church services, rituals, laity and clergy. The interiors of the churches were changed, iconostasis, sacrificial tables and altars equipped according to the Greek rite were removed. The main and side altars, confessionals, pulpits, organs and other Latin utensils were introduced instead. The actions of the Basilian congregation were of equal significance. As a result of those changes the Uniate Church gradually wondered off from the eastern rite bringing itself closer to the Latin one. The Polonization was in full swing. Old Slavonic was replaced by Polish. From that moment on this was the language of prayers, sermons, religious singing and communication with the priests. At the turn of the 18th and 19th centuries Polonization of the Unite Church was advanced. The prestige of the clergy and of the Church as an institution didn’t raise, what was expected at the moment of introducing the union, the same could be said about its economic situation. All that was leading to the fall. The situation was worsened by the fact that the church founders, most often of the different faith weren’t interested in supporting financially the churches of their serfs. The sad picture of the Uniate Church emerges from the deans’ inspections from the end of 18th and the beginning of 19th century. In the Bialystok district constituting the religious and ethnic borderland Latinizing and Polonization of the Uniate Church were the most intensive.
Słowa kluczowe:
cerkiew unicka, latynizacja, polonizacjaBibliografia
Ks. Bendza M., 2003, Przyrzeczenie dane unitom, „Elpis. Czasopismo Teologiczne Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku”, Rocznik V(XVI) zeszyt 7–8 (20–21), s. 164–283.
Dobrowolski R., 2003, Opat supraski biskup Leon Ludwik Jaworowski, Supraśl.
Dobrzański Z., 1992, Prawosławni i grekokatolicy w dawnej Polsce, cz. 2, Warszawa.
Dylągowa H., 1996, Dzieje Unii Brzeskiej (1596–1918), Warszawa–Olsztyn.
Ks. Hryniewicz W., 1998, Brzeska unia kościelna jako problem ekumeniczny, [w:] Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. IV: Katolickie unie kościelne w Europie Środkowej i Wschodniej. Idea a rzeczywistość, Przemyśl, s. 63–70.
Janocha M. ks., 2010, Niektóre aspekty ikonografii unickiej na terenie Rzeczypospolitej, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl, s. 495–543.
Jemielity W., 1974, Dekanat unicki augustowski w XIX i na początku XX wieku, [w:] Materiały do dziejów społeczno-religijnych w Polsce, Lublin, s. 157–212.
Kołbuk W., 1998, Kościoły Wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin.
Kołbuk W., 1992, Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772–1914, Lublin.
Kołbuk W., 1998, Prawo patronatu w Kościele unickim w XVIII–XIX wieku. Założenia i funkcjonowanie, [w:] Słowianie Wschodni. Duchowość – Kultura – Język. Księga referatów wygłoszonych na sesji jubileuszowej z okazji siedemdziesięciolecia urodzin Profesora Ryszarda Łużnego i profesora Wiesława Witkowskiego, Kraków, s. 37–43.
Kułak A., 2010, Ołtarz czy ikonostas?, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl, s. 577–586.
Ks. Kumor B., 1979, Kościół unicki w zaborze pruskim. Diecezja w Supraślu (1795–1807), [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. II 1764–1945, cz. 1, 1764–1918, Poznań–Warszawa, s. 173–175.
Lewandowski J., 1996, Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772–1875, Lublin.
Łatyszonek O., 1999, Białoruskie Oświecenie, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, nr 2, s. 35–47.
Maroszek J., 1996, Dziedzictwo unii kościelnej w krajobrazie kulturowym Podlasia 1596–1996, Białystok.
Matus I., 2010, Pounickie pozostałości w roku obrzędowym prawosławnych wsi białoruskich na północnym Podlasiu, [w:] Białorusini – Historia – Kultura, Sesja naukowa Szreniawa 22–26 czerwca 2010, Szreniawa, s. 82–88.
Matus I., 2006, Szkolnictwo cerkiewno-parafialne w powiecie bielskim w latach 1884–1914 na tle sytuacji oświatowej w guberni grodzieńskiej. Z dziejów oświaty ludu białoruskiego na Podlasiu, Białystok.
Mironowicz A., 2006, Kościół prawosławny w Polsce, Białystok.
Ks. Nabywaniec St., 2010, Bazylianie w archidiecezji kijowskiej i ich działalność u schyłku I Rzeczypospolitej, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl, s. 163–177.
Pidłypczak-Majerowicz M., 2010, Unia brzeska w drukach bazylianów XVII–XVIII wieku, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl, s. 81–94.
Radwan M., 2004, Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839, Lublin.
Ruś podlaska. Podlasie w opisach romantyków, 1995, wyboru dokonał i opracował Jerzy Hawryluk, Bielsk Podlaski.
Sahanowicz H., 2002, Historia Białorusi od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku, Lublin.
Ks. Śliwa. T., 1979, Kościół greckokatolicki w zaborze rosyjskim, [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. II 1764–1945, cz. 1 1764–1918, Poznań–Warszawa, s. 219–235.
Ks. Śliwa T., 1979, Kościół greckokatolicki na „ziemiach zabranych” (1815–1839), [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. II 1764–1945, cz. 1 1764–1918, Poznań– Warszawa, s. 497–502.
Tomalska J., 2010, Unickie ikony na Podlasiu w XVII–XVIII wieku, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl, s. 559–576.
Ks. Znosko A., 1997, Mały słownik wyrazów staro-cerkiewno-słowiańskich i terminologii cerkiewno-teologicznej, Warszawa.
1996 г., Православное Братство во имя Архистратига Божия Михаила, Минск, с. 69–72.
Бобровский П., 1889, 1890, Антоний Юръевичъ Сосновский старший соборный протоиерей, “Литовския Епархиальныя Ведомости” 20–22, 45, 47, 49–51/1889; 1–11/1890.
Далматов Н., 1892, Супрасльский Благовещенский Монастыр. Историческо-статистическое описание, Санкт-Петербург.
Прот. Зноско К., 1993, Исторический очерк церковной унии ее происхождение и характер, Москва.
Из прошлаго, 1909, “Гродненския Епархиальныя Ведомости на 1909” г. Духовная Консистория, Гродно, с. 119–121.
Киприанович Г. Я., 1894, Высокопреосыященный Иосиф Семащко митрополит литовский и виленский. Очерк его жизни и деятельности по возсоединению западнорусских униатов с православною церковию в 1839 г., Вильна.
Марозава С. В., 2001, Унiяцкая царква ў этнакультурным развiццi Беларусi (1596–1839 гады), Гродна.
Мiрановiч А., 2009, Праваслаўная Беларусь, Беласток.
Орловскiй Е., 1903, Судьбы православiя в связи с историею латинства и унии в Гродненской губернии в ХIХ столетии (1794–1900), Гродна.
Рекуц И., 1997, Униатстао и культовое искуство Беларуси, [w:] Материалы научно-богословской конференцыи, посвященной памяти преподобномученника Афанасия игумена Брестского и 400-летию Брестских церковных соборов, Брест, 16–19 сентября Теплова Б., 1997, Влияние латинизации унии на воссоединение униатов в 1839 г. [w:] Материалы научно-богословской конференцыии, посвященной памяти преподобномученика Афанасия игумена Брестского и 400-летию Брестских церковных соборов, Брест, 16–19 сентября 1996 г., Минск, с. 75–82
Фiлатава А. И., 1998, Хрысцiянскiя канфесii пасля далучэння Беларусi да Расiйскай Iмперii (1772–1860), [w:] Канфесii на Беларусi (канец XVIII–XX ст.), Мiнск, с. 5–21.
Чистович И. А., 1884, Очерк истории западнорусской церкви, ч. 2, Санкт-Петербург.
Чистович И., 1882, Очерк истории западнорусской церкви, ч. 1, Санкт-Петербург.
