Nazwy zawodów, godności i urzędów jako podstawy motywacyjne współczesnych nazwisk Podlasian
Michał Mordań
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Katedra Językoznawstwa Porównawczego i Stosowanegohttps://orcid.org/0000-0002-5709-3469
Abstrakt
The paper presents contemporary surnames of Podlasie derived from the names of professions, courtesy titles, held offices and performed functions. Several groups of anthroponyms were identified through etymological analysis of the gathered material, primarily focused on the semantics of word roots. Contemporary surnames were formed from the following categories of words associated with: 1) crafts (Bondar, Kowalczuk), 2) agriculture, forestry and animal production (Fiszer, Pastuszak), 3) food preparation (Kucharczuk, Mielczarek), 4) trade (Budnik, Salnikow), 5) protection of objects and facilities (Leśnik, Pasiecznik), 6) mansion service (Dworańczyk, Pachołek), 7) music (Fidler, Grajko), 8) occasional functions (Drużba, Krzyżak), 9) religion (Kirchner, Monachowicz), 10) military service (Atamańczyk, Janczar), 11) public offices (Rejent, Tywonek), 12) social status (Dziedzic, Ofman), 13) others (Godun, Stangryciuk). Some surnames (e.g. Budnik, Hajduk, Pachołek) were allocated to more than one category because of their polysemous lexemes. From a linguistic point of view the analysed surnames come from Polish (Cieśla, Krawiec), East Slavic (Czebotariow, Monach), German (Rezler, Sznajderuk) or Baltic words (Dojlida). In terms of word formation, most surnames are the equivalents of common names (Kołodziej, Ogrodnik), although there are also derivative surnames with suffixes (Korolko, Szwajdych), some representing the patronymic model (Majstrowicz, Tokarzewicz; Puszkaruk, Szklaruk) or having genetically possessive suffixes (Kniaziew, Winnikow).
Słowa kluczowe:
językoznawstwo, onomastyka, antroponimia, nazwiska, nazwy odzawodoweBibliografia
Beider A., 2008, A Dictionary of Jewish Surnames from the Russian Empire, vol. 1–2, Bergenfield, NJ.
Bubak J., 1986, Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Kraków.
Cieślikowa A., 1990, Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe. Proces onimizacji, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Citko L., 2001, Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI w., Białystok.
Citko L., Dacewicz L., 1996, Typy strukturalne antroponimów w XVI-wiecznym województwie podlaskim, [w:] Antroponimia słowiańska. Materiały z IX Ogólnopolskiej Konferencji Onomastycznej, „Prace Onomastyczne” 35, pod red. E. Wolnicz-Pawłowskiej, J. Dumy, Warszawa, s. 83–91.
Czopek-Kopciuch B., 2004, Nazwiska polskie w Zagłębiu Ruhry, Kraków.
Dacewicz L., 1993, Kształtowanie się osobowych nazw odzawodowych w dawnym województwie podlaskim (XVI–XVII w.), „Studia Podlaskie” IV, s. 93–99.
Dacewicz L., 2014, Historia nazwisk na kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej (XVI–XVIII w.), Białystok.
Kaleta Z., 1998, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa.
Kreja B., 1998, Księga nazwisk ziemi gdańskiej, Gdańsk.
Kuć J., 2004, Odzawodowe nazwy osobowe w XVIII-wiecznych księgach parafialnych z Mokobód, [w:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Część VIII. Antroponimia i toponimia Mazowsza i Podlasia, pod red. H. Sędziak, Łomża, s. 103–113.
Lech D., 2003, Nazwiska odapelatywne a kultura regionu, [w:] Metodologia badań onomastycznych, pod red. M. Biolik, Olsztyn, s. 217–230.
Raszewska-Klimas A., 2018, Wieloznaczność nazwisk Polaków, Łódź.
Rudnicka-Fira E., 2003, Nazwiska odzawodowe krakowian w średniopolszczyźnie (perspektywa kulturowa), [w:] Metodologia badań onomastycznych, pod red. M. Biolik, Olsztyn, s. 205–216.
Rudnicka-Fira E., 2004, Antroponimia Krakowa od XVI do XVIII wieku. Proces kształtowania się nazwiska, Katowice.
Rusek J., 1996, Dzieje nazw zawodów w językach słowiańskich, Warszawa.
Rymut 1987, Apelatywa antroponimiczne i ich miejsce w etymologii słowiańskiej, [w:] Slawistyczne studia językoznawcze, pod red. F. Sławskiego, A. Chruścickiej, B. Marczak, Wrocław, s. 317–323.
Rymut K., 1982, Granica ili perehodnaâ oblast’ meždu nomen appellativum i nomen proprium, [w:] Proceedings of the Thirteenth International Congress of Onomastic Sciences, vol. II, Warszawa, p. 335–339. [Rymut K., 1982, Граница или переходная область между nomen appellativum и nomen proprium, [w:] Proceedings of the Thirteenth International Congress of Onomastic Sciences, vol. II, Warszawa, p. 335–339.]
Sieradzki A., 2010, Słowotwórstwo nazwisk polskich doby staro- i średniopolskiej, [w:] Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, t. 16, Poznań, s. 259–270.
Tichoniuk B., 1988, Antroponimia południowej Białostocczyzny w XVI wieku, Opole.
Wolnicz-Pawłowska E., Szulowska W., 1998, Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich: XV–XIX wiek, Warszawa.
Złotkowski P., 2002, Antroponimy historyczne wsi Bujnowo na Podlasiu, „Rozprawy Slawistyczne UMCS” 19, s. 191–202.
Złotkowski P., 2015, Nazwiska, przezwiska i przydomki młynarzy i mieszkańców osad młyńskich dawnego starostwa brańskiego na Podlasiu w XVI–XIX wieku, „Studia Białorutenistyczne” 9, s. 255–279.
Złotkowski P., 2016, Nazwiskotwórcza i modelowa funkcja formantu -ski/-cki w antroponimii szlachty i chłopów okolic Brańska na Podlasiu w XV–XIX wieku, [w:] Belaruska-pol’skìâ moŭnyâ, lìtaraturnyâ, gìstaryčnyâ ì kul’turnyâ suvâzì, pad rèd. Ì.È. Bagdanovìč, M.Ì. Svìstunovaj, Belarusìka = Albaruthenica 37, Mìnsk, s. 80–90. [Złotkowski P., 2016, Nazwiskotwórcza i modelowa funkcja formantu -ski/-cki w antroponimii szlachty i chłopów okolic Brańska na Podlasiu w XV–XIX wieku, [y:] Беларуска-польскiя моўныя, лiтаратурныя, гiстарычныя i культурныя сувязi, пад рэд. I.Э. Багдановiч, М.I. Свiстуновай, Беларусiка = Albaruthenica 37, Мiнск, с. 80–90.]
Złotkowski P., 2017, Antroponimia historyczna mieszczan i chłopów Brańska i okolic w ujęciu statycznym i dynamicznym, Lublin.
Bìryla M.V., 1966, Belaruskaâ antrapanìmìâ. Ulasnyâ ìmëny, ìmëny-mânuškì, ìmëny pa bac’ku, prozvìščy, Mìnsk. [Бiрыла М.В., 1966, Беларуская антрапанiмiя. Уласныя iмëны, iмëны-мянушкi, iмëны па бацьку, прозвiшчы, Мiнск.]
Bučko G., 2010, Suspìl’no-gospodars’kì vìdnosini v Galičinì ta vìdapelâtivnì prìzviŝa Bojkìvŝini, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, pod red. R. Łobodzińskiej, Łask, s. 221–230. [Бучко Г., 2010, Суспiльно-господарськi вiдносини в Галичинi та вiдапелятивнi прiзвища Бойкiвщини, [w:] Nazwy własne a społeczeństwo, pod red. R. Łobodzińskiej, Łask, s. 221–230.]
Gužva F.K., 1978, Sovremennyj russkij literaturnyj âzyk. Čast’ I, Kiev. [Гужва Ф.К., 1978, Современный русский литературный язык. Часть I, Киев.]
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Katedra Językoznawstwa Porównawczego i Stosowanego https://orcid.org/0000-0002-5709-3469