Językowe oraz pozawerbalne wyróżniki XIX-wiecznego savoir-vivre’u i rozmów salonowych w opowiadaniu Stefanii Ulanowskiej Babie lato
Dorota Krystyna Rembiszewska
Polska Akademia Nauk, Instytut Slawistykihttps://orcid.org/0000-0003-0339-0879
Abstrakt
The article discusses linguistic and non-verbal features of 19th-century savoir-ivre. Babie lato [Indian Summer] by Stefania Ulanowska (1839–?), the source text under scrutiny, is a 21-page short story, which has most probably never come out in print. There are four conversation situations in the text: 1) a symmetrical setup (the interlocutors have equal social status and comparable pragmatic rank), 2) a symmetrical setup with asymmetrical features, related to the conversation between a man and a woman, 3) a less distanced asymmetrical setup, where the participants of the conversation are the mother and children, 4) a full asymmetric setup, in which the mistress of the house addresses the maid. The short story moreover features non-verbal etiquette features, such as a man tipping over his hat when he sees a woman and a man kissing a woman’s hand. The characteristics of etiquette observed in Babie lato are a supplement to the deliberations on savoir-vivre in the 19th century and confirm the changes that took place at that time in terms of courtesy in comparison with the old Polish period. They are also a testimony to the old culture of the nobility, transferred to bourgeoisie houses.
Słowa kluczowe:
etykieta językowa, dziewiętnastowieczna polszczyzna, kultura szlachecka wieku dziewiętnastegoBibliografia
Archiwum Państwowe w Warszawie, Zbiór Korotyńskich, sygn. 2622, mikrofilm, Stefania Ulanowska, Babie lato.
Betlejczyk F., 1862, O języku towarzyskim, [odb. z „Czasu”], Kraków.
Cybulski M., 1994, Pan i sługa. Niektóre społeczne uwarunkowania zmian w polskich obyczajach językowych, [w:] Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych: zbiór studiów, red. E. Wrocławska, Warszawa, s. 31–39.
Człowiek wielkiego świata, czyli Nauka, jak się na wielkim świecie w pożyciu towarzyskiem zachować należy, 1823, Lwów, [online] https://sbc.org.pl/dlibra/publication/9296/edition/8656/content?ref=desc [11.05.2019].
Gałęziowska-Krzystolik A., 2016, Językowa grzeczność polska i francuska w epoce globalizacji z perspektywy glottodydaktycznej, Praca doktorska, Katowice, https://www.sbc.org.pl/publication/274577 [dostęp 11.05.2019].
Ipohorska Janina [Jan Kamyczek], 1955, Grzeczność na co dzień, Warszawa, kolejne wydania: 1956, 1959, 1969, 1972, 1974, 1978.
Kuchowicz Z., 1982, Miłość staropolska. Wzory – uczuciowość – obyczaje erotyczne XVI–XVIII wieku, Łódź.
Marcjanik M., 2014, Słownik językowego savoir-vivre’u, Warszawa.
Miłkowski J.K., 1852, Prawidła obyczajności ku zachowaniu uprzejmych w świecie stosunków, Kraków.
O towarzyskości i obcowaniu z ludźmi. Część II, 1819, Warszawa, [online] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/4085/edition/3794/content?ref=desc [11.05.2019].
Rogowska A., 2007, Etykieta językowa przedstawicieli drobnej szlachty północno-wschodniego Mazowsza, „Prace Filologiczne”, t. LII, s. 269–279.
Rościszewski M., [br.], Księga obyczajów towarzyskich. Kodeks wypróbowanych przepisów..., Lwów–Złoczew.
Sikora K., 2011, Z panem i kmieciem po świecie – o tradycji i współczesności w zwracaniu się do drugich, „LingVaria”, t. VI, nr 2 (12), s. 79–88.
Sikora K., 2013, Od proszę łaski pana do proszę pana, „Język Polski”, R. XCIII, z. 4, s. 287–298.
Ulanowska S., 1912, Historja dziewięciu i pół dusz (z pamiętnika starej obywatelki), [w:] Z okolic Dźwiny. Księga zbiorowa na dochód Czytelni Polskiej w Witebsku, Witebsk, s. 82–84, [online] https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/21617?id=21617&from=FBC [11.05.2019].
Umińska-Tytoń E., 2001, Co wiemy o zasadach salonowej konwersacji? (Na podstawie pamiętników i kodeksów obyczajowych z drugiej połowy XIX w.), [w:] Między kulturą „niską” a „wysoką”. Zjawiska językowe, literackie, kulturowe, red. M. Korytkowska, Z. Darasz, G. Minczew, Łódź, s. 299–307.
Umińska-Tytoń E., 2004, Komplementy, czyli piękne słówka, [w:] Piękno materialne, piękno duchowe, red. Anna Tomecka-Mirek, Łódź, s. 705–714.
Umińska-Tytoń E., 2011, Polszczyzna dziewiętnastowiecznych salonów, Łódź.
Wojtak M., 1992, Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, [w:] Język a kultura. Tom 6. Polska etykieta językowa, red. J. Anusiewicz, M. Marcjanik, s. 33–40.
Polska Akademia Nauk, Instytut Slawistyki https://orcid.org/0000-0003-0339-0879
