Rozchwianie tradycji polskiej w zakresie nazewnictwa kobiet pod zaborem rosyjskim w kontekście historycznym i współczesnym
Leonarda Dacewicz
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Kolegium JęzykoznawstwaAbstrakt
The customary division of functions and social roles of men and women adopted in the past was reflected in the process of shaping the Polish anthroponymic system. The phenomenon of differentiation of nomenclature based on gender was directly related to the privileged position and exclusive participation of men in the organization of social life. In anthroponymy, the domination of masculinity is marked by the functional expansion of male forms as primary and basic. Male nomenclature was higher listed in the hierarchy of importance, female forms of surnames were always created from male forms. The surnames of married women were ending with the suffixes -owa, -ina, -ska or -a, e.g. Chodkiewiczowa, Niemierzyna, Popławska, Ladna. The surnames of unmarried women were created using the suffixes -ówna (ending in a consonant from scratch), e.g. Chodkiewiczówna (< Chodkiewicz), -anka (ending in a vowel from scratch), e.g. Niemierzanka (< Niemiera), and in adjective types like married surnames, for example, Popławska, Ładna. The subject of attention in this study is the phenomenon of masculinization of female surname forms during the Russian partition (second half of the 19th century) in the Podlasie region. The problem is presented in the context of the historical development of women’s nomenclature in Podlasie and general information on the state of female nomination in Poland in modern times.Słowa kluczowe:
księgi metrykalne, antroponimia, formacje odmężowskie, formacje odojcowskieBibliografia
Citko L., 2001, Nazewnictwo osobowe północnego Podlasia w XVI w., Białystok.
Dacewicz L., 1994, Nazewnictwo kobiet w dawnym powiecie mielnickim (XVI–XVII w.), Białystok.
Dacewicz L., 1995a, Nazewnictwo żeńskie dawnego woj. podlaskiego w porównaniu z historyczną antroponimią białoruską, „Białostocki Przegląd Kresowy”, t. III, Białystok, s. 53–70.
Dacewicz L., 1995b, Nazewnictwo żeńskie dawnego powiatu mielnickiego w porównaniu z historyczną żeńską antroponimią ukraińską, (w:) Kontakty językowe polsko-wschodniosłowiańskie, Rzeszów, s. 43–53.
Dacewicz L., 2003, Z historii nazwisk na polsko-wschodniosłowiańskim pograniczu kulturowym (wiek XVI–XVIII), (w:) Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie. Prace Slawistyczne 115, red. Z. Kaleta, Warszawa, s. 11–19.
Dacewicz L., 2014, Historia nazwisk na kresach północno-wschodnich Rzeczpospolitej (XVI–XVIII w.), Białystok 2014.
Dacewicz L., 2015, Rusyfikacja nazewnictwa osobowego w katolickich księgach metrykalnych Dekanatu białostockiego w okresie zaboru (lata 1896–1918), „Slavia Orientalis”, t. 64, nr 2, s. 363–374.
Dacewicz L., 2017, Księgi metrykalne dekanatu Białystok, Grodno, Sokółka z drugiej połowy XIX w. jako źródła do historii społeczeństwa polsko-wschodniosłowiańskiego pogranicza, (w:) Archiwalne dziedzictwo. Białostockie Studia Archiwalno-Kościelne, t. XVIII, red. tomu ks. A. Szot, Białystok.
Dacewicz L. Chomko J., Smakulska J., 2017, Księgi metrykalne chrztów Kościoła rzymskokatolickiego z II połowy XIX wieku. Treść i struktura metryk. Alfabetyczne spisy imienne, Część 1. Rok 1875, Białystok.
Dacewicz L., Romanik A., Smakulska J., 2019, Księgi metrykalne chrztów Kościoła rzymskokatolickiego z II połowy XIX wieku. Treść i struktura metryk. Alfabetyczne spisy imienne, Tom 2. Rok 1880, Białystok.
Dobroński A. (red.), 2012, Historia Białegostoku, Białystok.
Kaleta Z., 1998, Nazwisko w kulturze polskiej, Warszawa.
Kowalik-Kaleta Z., 2007, Historia nazwisk polskich. Na tle społecznym i obyczajowym (XII–XV wiek), t. I, Warszawa.
Litwin J., 1932, Imię i nazwisko, Łódź.
Kreja B., 1995, Językowe i pozajęzykowe przyczyny nieodmienności polskich nazwisk, „Język Polski” LXXV, s. 12–22.
Markowski A., 1972, Odmiana nazwisk we współczesnej polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, z. 6, 7, s. 351–359, 406–415.
Nitsch K., 1951, Uwagi o nazwiskach kobiet zamężnych i panien, „Język Polski” XXXI, s. 62–68.
Skudrzykowa A., Nazwiska żeńskie z przyrostkiem -owa we współczesnej polszczyźnie ogólnej, „Język Polski” LXXVI 1, s. 17-23.
Skulina T., 1988, O staropolskich formacjach marytonimicznych, (w:) V Ogólnopolska Konferencja Onomastyczna, red. K. Zierhoffer, Poznań, s. 241-248.
Księgi metrykalne chrztów dekanatu białostockiego z lat 1875–1918 (w wyborze). Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku (dalej AAB).
Księgi metrykalne chrztów dekanatu grodzieńskiego z lat 1875–1918 (w wyborze). AAB.
Księgi metrykalne chrztów dekanatu sokólskiego z lat 1875–1918 (w wyborze). AAB.
Księgi metrykalne chrztów dekanatu grodzieńskiego z lat 1875–1918 (w wyborze). AAB.
Księgi metrykalne chrztów dekanatu sokólskiego z lat 1875–1918 (w wyborze). AAB.
Выписи Метрической книги Белостокской Римско-Католической Приходской Церкви Часть первая О Родившихся съ 1 числа Января мlj* сяца 1885 года.
Выписи Метрической книги Занеменско-Гродненской Францишканской Римско-Католической Приходской Церкви за 1875 годъ. Часть первая О Родившихся.
Księgi metrykalne chrztów parafii białostockiej, grodzieńskiej i sokólskiej z 1930 roku. AAB.
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Kolegium Językoznawstwa
