Transformacje leksykalne cerkiewnosłowiańskich tekstów ewangelicznych redakcji ruskiej

Małgorzata Kurianowicz

Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej, Katedra Językoznawstwa Historycznego


Аннотация

In this article two Church Slavonic old prints: the Ostrog Bible (1581) and the Jabłeczna Gospel Book (1771) – were subjected to collation with the lexis of the Ostromir Gospel Book. All the texts are the part of the Ruthenian recension. The purpose of the comparison was to show and explain the observed differences at the lexical level. The confrontation allowed to differentiate between the language layers comprising the texts: the Greek, Moravian, West-Bulgarian, East-Bulgarian and Ruthenian ones. What is more, both old prints are identical (with the exception of three lexemes). Taking into consideration the few discrepancies, it can definitely be said that the Evangeliary of 1771 retained the pre-Niconian lexis virtually intact. Furthermore, juxtaposing proved that the Gospel aprakos differs from the Evangeliary and from the complete edition of the Bible not only in the organization of the content but also in the lexical and word formation means.

Ключевые слова:

leksyka, starodruki, język cs. ruskiej redakcji, drugi wpływ południowosłowiański

Dąbek-Wirgowa T., 1980, Historia literatury bułgarskiej. Zarys, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.

Friedelówna T., 1974, Ewangeliarz Ławryszewski. Monografia zabytku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.

Kondratiuk M., 2003, Leksykalne osobliwości języka Ewangeliarza Jabłeczyńskiego – dublety leksykalne, [w:] Chrześcijańskie dziedzictwo duchowe narodów słowiańskich, pod red. Z. Abramowicz, Białystok, s. 513–526.

Kurianowicz M., 2015, Język cerkiewnosłowiański ruskiej redakcji drukowanych przekładów Dobrej Nowiny. Fonetyka, fleksja imienna i werbalna, Białystok.

Moszyński L., 1969, Kryteria stosowane przez Konstantego-Cyryla przy wprowadzaniu wyrazów obcego pochodzenia do tekstów słowiańskich, „Slavia”, T. XXVIII/4, s. 552–564.

Ostapczuk J., 2010, Cerkiewnosłowiański przekład liturgicznych perykop okresu paschalnego i święta Pięćdziesiątnicy w rękopiśmiennych ewangeliarzach krótkich, Warszawa.

Piela M., 2003, Grzech dosłowności we współczesnych polskich przekładach Starego Testamentu, Kraków.

Rusek J., 1984, Studia z historii słownictwa bułgarskiego, Monografie slawistyczne 46, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.

Szulc A., 2000, Leksykalne i słowotwórcze zróżnicowanie cerkiewnosłowiańskich psałterzy redakcji ruskiej z XI–XIX wieku. Część I. Zróżnicowanie leksykalne, Toruń.

Alekseev A.A., 1999, Tekstologiâ slavânskoj Biblii, Sankt-Peterburg. [Алексеев А.А., 1999, Текстология славянской Библии, Санкт-Петербург.]

Vereŝagin E.M., 1971, Iz istorii vozniknoveniâ pervogo literaturnogo âzyka slavân. Perevodčeskaâ tehnika Kirilla i Mefodiâ, Moskva. [Верещагин Е.М., 1971, Из истории возникновения первого литературного языка славян. Переводческая техника Кирилла и Мефодия, Москва.]

Vereŝagin E.M., Krysʹko V.B., 1999, Nablûdeniâ nad âzykom i tekstom arhaičnogo istočnika – Ilʹinoj knigi, „Voprosy Âykoznaniâ”, № 3, s. 38–59. [Верещагин Е.М., Крысько В.Б., 1999, Наблюдения над языком и текстом архаичного источника – Ильиной книги, “Вопросы Яыкознания”, № 3, с. 38–59.]

Žukovskaâ L.P., 1976, Tekstologiâ i âzyk drevnejših slavânskih pamâtnikov, Moskva. [Жуковская Л.П., 1976, Текстология и язык древнейших славянских памятников, Москва.]

Kamčatnov A.M., 1998, Istoriâ i germenevtika slavânskoj Biblii, Moskva. [Камчатнов А.М., 1998, История и герменевтика славянской Библии, Москва.]

Lihačev A.D., 1958, Nekotorye zadači izučeniâ «vtorogo ûžnoslavânskogo vliâniâ» v Rossii, Moskva. [Лихачев А.Д., 1958, Некоторые задачи изучения «второго южнославянского влияния» в России, Москва.]

Logačev K.I., 1976, O âzyke i tekste originalov drevnejših slavânskih perevodov, “Voprosy Âzykoznani”, № 2, s. 94–99. [Логачев К.И., 1976, О языке и тексте оригиналов древнейших славянских переводов, “Вопросы Языкознания”, № 2, с. 94–99.]

Logačev K.I., 1988, Kirillo-mefodievskie perevody u ûžnyh i vostočnyh slavân, Leningrad. [Логачев К.И., 1988, Кирилло-мефодиевские переводы у южных и восточных славян, Ленинград.]

L’vov A.C., 1974, Var’irovanie sredstv vyraženiâ v pamâtnikah staroslavânskoj pisʹmennosti, “Voprosy Âzykoznaniâ”, № 6, s. 78–90. [Львов А.Ц., 1974, Варьирование средств выражения в памятниках старославянской письменности, “Вопросы Языкознания”, № 6, с. 78–90.]

L’vov A.S., 1966, Očerki po leksike pamâtnikov staroslavânskoj pisʹmennosti, Moskva. [Львов А.С., 1966, Очерки по лексике памятников старославянской письменности, Москва.]

Lûdogovskij F.B., 2005, Slavânskaâ Bibliâ èpohi knigopečataniâ: problema stabil’nosti teksta i âzyka, [v:] Cerkovnoslavânskij âzyk. Istoriâ, nasledovanie, prepodavanie. Materialy I Meždunarodnoj Naučnoj konferencii (28–30 sentâbrâ 2004 g.), Moskva, s. 130–135. [Людоговский Ф.Б., 2005, Славянская Библия эпохи книгопечатания: проблема стабильности текста и языка, [в:] Церковнославянский язык. История, наследование, преподавание. Материалы I Международной Научной конференции (28–30 сентября 2004 г.), Москва, с. 130–135.]

Lûdogovskij F.B., 2006, Funkcionirovanie i èvolûciâ služebnogo i četʹego variantov cerkovnoslavânsko Evangeliâ v èpohu knigopečataniâ: postanovka problemy, [v:] Lingvističeskoe istočnikovedenie i istoriâ russkogo âzyka 2004–2005, Moskva, s. 400–418. [Людоговский Ф.Б., 2006, Функционирование и эволюция служебного и четьего вариантов церковнославянского Евангелия в эпоху книгопечатания: постановка проблемы, [в:] Лингвистическое источниковедение и история русского языка 2004–2005, Москва, с. 400–418.]

Mihajlovskaâ N.G., 1978, Sinonimičeskaâ zamenâemostʹ slov v spiskah drevnerusskoj «Pčely», [v:] Issledovaniâ po slovoobrazovaniû i leksikologii drevnerusskogo âzyka, Moskva, s. 139–172. [Михайловская Н.Г., 1978, Синонимическая заменяемость слов в списках древнерусской «Пчелы», [в:] Исследования по словообразованию и лексикологии древнерусского языка, Москва, с. 139–172.]

Panin L.G., 1995, Istoriâ cerkovnoslavânskogo âzyka i lingvističeskaâ tekstologiâ, Novosibirsk. [Панин Л.Г., 1995, История церковнославянского языка и лингвистическая текстология, Новосибирск.]

Cejtlin R.M., 1977, Leksika staroslavânskogo âzyka, Moskva. [Цейтлин Р.М., 1977, Лексика старославянского языка, Москва.]


Опубликован
2018-12-30


Kurianowicz, M. (2018) «Transformacje leksykalne cerkiewnosłowiańskich tekstów ewangelicznych redakcji ruskiej», Studia Wschodniosłowiańskie, 18, сс. 135–160. doi: 10.15290/sw.2018.18.10.

Małgorzata Kurianowicz 
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej, Katedra Językoznawstwa Historycznego