Польскамоўныя элементы ў беларускай анамастыцы (ХIХ – пачатак ХХI стст.)
Iрына Гапоненка
Беларускi дзяржаўны ўнiверсiтэт, Фiлалагiчны факультэт, Кафедра беларускага мовазнаўстваhttps://orcid.org/0000-0003-4082-447X
Аннотация
In the article the Polish influence on Belarusian Onomastic system in the period of the XIX century and the beginning of the XXIth century are investigated. From the XIX and the beginning of XXth centuries two onomastic options are considered separately: the official Belarusian onomasticon presented in Russian documentary records and the unofficial onomasticon, which consisted of newspaper fixations of Belarusian toponyms and anthroponyms in Belarusian-language press of that time. The level of polonization of official and unofficial toponymy and antroponymy and degree of preservation of their Belarusian national identity are analyzed. In respect of the period of beginning of the XXIth century the manifestation of Polish-rice in toponymic and anthroponymic vocabulary group are traced. In toponymy the Polonized traditional forms and the erroneous writing are revealed, in anthroponymy – facial names that stand as monuments to the Belarusian-Polish cultural and historical ties.
Ключевые слова:
тапонiмы, антрапонiмы, польскамоўныя элементы, афiцыйны/неафiйцыйны анамастыконБиблиографические ссылки
Bìryla M.V., 1966, Belaruskaâ antrapanìmìâ. Ulasnyâ ìmëny, ìmëny-mânuškì, ìmëny pa bac’ku, prozvìščy, Mìnsk. [Бiрыла М.В., 1966, Беларуская антрапанiмiя. Уласныя iмëны, iмëны-мянушкi, iмëны па бацьку, прозвiшчы, Мiнск.]
Bìryla M.V., 1969, Belaruskaâ antrapanìmìâ: Prozvìščy, utvoranyâ ad apelâtyŭnaj leksìkì, Mìnsk. [Бiрыла М.В., 1969, Беларуская антрапанiмiя: Прозвiшчы, утвораныя ад апелятыўнай лексiкi, Мiнск.]
Bìryla M.V., 1988, Typalogìâ ì geagrafìâ slavânskìh prozvìščaŭ, Mìnsk. (X Mìžnarodny z’ezd slavìstaŭ. Daklady). [Бiрыла М.В., 1988, Тыпалогiя i геаграфiя славянскiх прозвiшчаў, Мiнск. (Х Мiжнародны з’езд славiстаў. Даклады).]
Bulyka A.M., 1972, Daŭnìâ zapazyčannì belaruskaj movy, Mìnsk. [Булыка А.М., 1972, Даўнiя запазычаннi беларускай мовы, Мiнск.]
Bulyka, A.M., 1995, Moŭnyâ kantakty peryâdu farmìravannâ ì razvìccâ belaruskaj narodnascì, [v:] Belarusìstyka. Belarus’: gìstaryčny lës naroda ì kul’tury, Mìnsk, s. 48–57. [Булыка, А.М., 1995, Моўныя кантакты перыяду фармiравання i развiцця беларускай народнасцi, [в:] Беларусiстыка. Беларусь: гiстарычны лëс народа i культуры, Мiнск, с. 48–57.].
Cìtko L., 2000, Antrapanìmìâ Paŭnočnaj Belastoččyny ŭ XVI stagoddzì, [v:] Belaruskaâ mova ì movaznaŭstva. Da 75-goddzâ akadèmìka M.V. Bìryly, Mìnsk, s. 102–109. [Цiтко Л., 2000, Антрапанiмiя паўночнай Беласточчыны ў ХVI стагоддзi, [в:] Беларуская мова i мовазнаўства. Да 75-годдзя акадэмiка М.В. Бiрылы, Мiнск, с. 102–109.]
Gaponenka Ì.A., 2018, Belaruskìâ prozvìščy z pol’skamoŭnymì asnovamì, [v:] Języki ruskie w rozwoju historycznymi kontaktach z polszczyzną, Białystok, s. 141–155. [Гапоненка I.А., 2018, Беларускiя прозвiшчы з польскамоўнымi асновамi, [в:] Języki ruskie w rozwoju historycznymi kontaktach z polszczyzną, Białystok, s. 141–155.]
Kapyloŭ Ì.L., 2001, Tapanìmìâ belaruskìh dzelavyhpomnìkaŭ XV–XVIII stst., Mìnsk. [Капылоў I.Л., 2001, Тапанiмiя беларускiх дзелавых помнiкаў ХV–ХVIII стст., Мiнск.]
Leksikalogiâ sučasnaj belaruskaj litaraturnaj movy, 1994, Minsk. [Лексiкалогiя сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы, 1994, Мiнск.]
Lemcûgova V.P., 1992, Tapanìmìčnyâ ècûdy, [v:] Belaruskaâ anamastyka, Mìnsk, s. 60–68. [Лемцюгова В.П., 1992, Тапанiмiчныя эцюды, [в:] Беларуская анамастыка, Мiнск, с. 60–68.]
Lemcûgova V.P., 2008, Taponìmy raspavâdaûc’, Mìnsk. [Лемцюгова В.П., 2008, Тапонiмы распавядаюць, Мiнск.]
Lemtûgova V.P., Gaponenko I.O., 2018, Korni naših familij / Karanì našyh prozvìščaŭ, Mìnsk. [Лемтюгова В.П., Гапоненко И.О., 2018, Корни наших фамилий / Каранi нашых прозвiшчаў, Мiнск.]
Mezenko A., 1999, Antroponimikon Vitebska serediny XVII v. kak zona stolknoveniâ raznyh kul’turno-religioznyh tradicij, [v:] Studia sławistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok, s. 205–210. [Мезенко А., 1999, Антропонимикон Витебска середины ХVII в. как зона столкновения разных культурно-религиозных традиций, [в:] Studia sławistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok, с. 205–210.]
Mìhnevìč A.â., Gìruckì A.A., 1990, Vaz’mì maë slova... Natatkì ab leksìčnym uzaemaŭplyve belaruskaj ì ruskaj moŭ u kantèksce ŭzaemadzeânnâ kul’tur, Mìnsk. [Мiхневiч А.Я., Гiруцкi А.А., 1990, Вазьмi маë слова... Нататкi аб лексiчным узаемаўплыве беларускай i рускай моў у кантэксце ўзаемадзеяння культур, Мiнск.]
Nazvy naselenyh punktaŭ Rèspublìkì Belarus’. Mìnskaâ voblasc’, 2003, Mìnsk. [Назвы населеных пунктаў Рэспублiкi Беларусь. Мiнская вобласць, 2003, Мiнск.]
Nazvy naselenyh punktaŭ Rèspublìkì Belarus’. Grodzenskaâ voblasc’, 2004, Mìnsk. [Назвы населеных пунктаў Рэспублiкi Беларусь. Гродзенская вобласць, 2004, Мiнск.]
Nazvy naselenyh punktaŭ Rèspublìkì Belaru’. Vìcebskaâ voblasc’, 2009 Mìnsk. [Назвы населеных пунктаў Рэспублiкi Беларусь. Вiцебская вобласць, 2009 Мiнск.]
Rapanovìč Â.N., 1977, Sloŭnìk nazvaŭ naselenyh punktaŭ Vìcebskaj voblascì, Mìnsk. [Рапановiч Я.Н., 1977, Слоўнiк назваў населеных пунктаў Вiцебскай вобласцi, Мiнск.]
Rapanovìč Â.N., 1982, Sloŭnìk nazvaŭ naselenyh punktaŭ Grodzenskaj voblascì, Mìnsk. [Рапановiч Я.Н., 1982, Слоўнiк назваў населеных пунктаў Гродзенскай вобласцi, Мiнск.]
Rogolev A., 1994, M n’skъ – Mensk – Minsk, [v:] Belaruska-ruska-pol’skae supastaŭlâl’nae movaznaŭstva ì lìtaraturaznaŭstva, matèryâly trècâj Mìžnarodnaj navukovaj kanferèncyì (Vìcebsk, 5–7 snežnâ 1994 g.), u 2-h tamah, tom 2, Vìcebsk. [Роголев А., 1994, М ньскъ – Менск – Минск, [в:] Беларуска-руска-польскае супастаўляльнае мовазнаўства i лiтаратуразнаўства, матэрыялы трэцяй Мiжнароднай навуковай канферэнцыi (Вiцебск, 5–7 снежня 1994 г.), у 2-х тамах, том 2, Вiцебск.]
Ulasevič V.I., 2002, Leksičnyâ pracèsy ŭ belaruskaj move 90-h gadoŭ XX st., avtoref. dis. na soisk. učen. step. kand. filol. n., Mìnsk. [Уласевiч В.I., 2002, Лексiчныя працэсы ў беларускай мове 90-х гадоў ХХ ст., автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. н., Мiнск.]
Ustinovič A.K., 1970, Antroponimiâ Grodnenŝiny i Brestčiny XIV–XVIII vv., Minsk. [Устинович А.К., 1970, Антропонимия Гродненщины и Брестчины XIV–XVIII вв., Минск.]
Vâčorka V., 2015, Kalavur, ratujce! abo nečakanyâ vynìkì palânìzacyì belaruskìh proz’vìščaŭ [Вячорка В., 2015, Калавур, ратуйце! або Нечаканыя вынiкi палянiзацыi беларускiх прозьвiшчаў], [online], https://www.svaboda.org/a/belarusan-surnames-viacorka/26867527.html [24.02.2015].
Vâčorka V., KarnejÌ., 2019, Garady z pamylkamì ŭ nazvah: Mìëry cì Mëry [Вячорка В., Карней И., 2019, Гарады з памылкамi ў назвах: Мiëры цi Мëры], [online], https://www.svaboda.org/a/miory/30129651.html [27.08.2019].
Žuraŭski A.I., 1982, Dvumoŭe i šmatmoŭe ŭ gistoryi Belarusi, [v:] Pytanni bilingvizmu i ŭzaemadzeânnâ moŭ, Minsk, s. 18–49. [Жураўскi А.I., 1982, Двумоўе i шматмоўе ў гiсторыi Беларусi, [в:] Пытаннi бiлiнгвiзму i ўзаемадзеяння моў, Мiнск, с. 18–49.]
Žuraŭskì A.Ì., 2000, Stalìca Rèspublìkì Belarus’ – Mìnsk, [v:] Belaruskaâ mova ì movaznaŭstva. Da 75-goddzâ akadèmìka M.V. Bìryly, Mìnsk, s. 45–67. [Жураўскi А.I., 2000, Сталiца Рэспублiкi Беларусь – Мiнск, [в:] Беларуская мова i мовазнаўства. Да 75-годдзя акадэмiка М.В. Бiрылы, Мiнск, с. 45–67.]
Žučkevič V.A., 1974, Kratkij toponimičeskij slovar’ Belorussii, Minsk. [Жучкевич В.А., 1974, Краткий топонимический словарь Белоруссии, Минск.]
Cieślikowa A., Malec M., 1999, Kryteria włączania nazwisk z ziem pogranicznych do apracowania Antroponimii Polski XVI do XVIII wieku, [w:] Studia sławistyczne 1. Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych, Białystok, s. 68–74.
Inny słownik języka polskiego, 2000, t. 1–2, Warszawa.
Obrębska-Jablońska A., 1973, Czy ukraiński wpływ na toponimię białoruską, “Slavia orientalis” nr 2, rocznik XII, Warszawa, s. 261–265.
Słownik gwar polskich, ułożył Jan Karłowicz, 1900–1911, Kraków.
Vanagas A., 1981, Lietuvi¸u hidronim¸u etimologinis žodynas, Vilnius.
Złotkowski Piotr, 2016, Antroponimiczne formuły identyfikacyjne oparte na relacji kierunkowej a nazwiska odmiejscowe. Na materiale antroponimii historycznej warstwy chłopskiej okolic Brańska na Podlasiu, “Studia Białorutenistyczne” vol. 10, s. 304–305.
Materìaly dlâ geografìi i statistiki Rossìi, sobrannye oficerami General’noga štaba. Vilenskaâ gubernìâ, 1861, Spb. [Матерiалы для географiи и статистики Россiи, собранные офицерами Генеральнога штаба. Виленская губернiя, 1861, Спб.]
Materìaly dlâ geografìi i statistiki Rossìi, sobrannye oficerami General’noga štaba. Grodnenskaâ gubernìâ, 1863, Spb. [Матерiалы для географiи и стати- стики Россiи, собранные офицерами Генеральнога штаба. Гродненская губернiя, 1863, Спб.]
Materìaly po ètnografìi Grodnenskoj gubernìi, vypusk vtoroj, 1912, Vil’na. [Матерiалы по этнографiи Гродненской губернiи, выпуск второй, 1912, Вильна.]
Opyt opisanìâ Mogilevskoj gubernìi. Vъ trehъ knigahъ. Mogilevъ na Dnepre, 1882–1884. [Опыт описанiя Могилевской губернiи. Въ трехъ книгахъ. Могилевъ на Днепре, 1882–1884.]
Беларускi дзяржаўны ўнiверсiтэт, Фiлалагiчны факультэт, Кафедра беларускага мовазнаўства https://orcid.org/0000-0003-4082-447X
