Cenzurowanie tematyki rosyjskiej w literaturze polskiej w latach 1948–1960. Rekonesans archiwalny
Kamila Budrowska
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Katedra Badań Filologicznych nad Cenzurą PRL i EdytorstwaAbstrakt
Artykuł oparty jest na kwerendzie archiwalnej wykonanej w zespole GUKPPiW (Głównego Urzędu Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk), przechowywanym w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Jego zakres chronologiczny obejmuje lata 1948–1960, co wiąże się z dostępnością źródeł i zakresem przeprowadzonych badań. Autorka opisuje – na wybranych przykładach – kwestię cenzurowania tematyki rosyjskiej w literaturze pięknej polskiej (XIX–XX w.) oraz tłumaczonej na polski z języka rosyjskiego (XIX–XX w.). Na podstawie opisu losów edytorskich niektórych dzieł Mickiewicza, Słowackiego, Gałczyńskiego, Andrzejewskiego, Szymborskiej, Puszkina, Kuprina, Erenburga dochodzi do kilku wniosków. Stwierdza, że w interesującym okresie wątki rosyjskie cenzurowane były z najwyższą uwagą i ostrożnością, zawsze w odniesieniu do współczesnej sytuacji historycznej (politycznej zależności od ZSRR). Cenzorzy nie dopuszczali do prezentowania prawdy historycznej, bez zrozumienia czytali klasyków, z atencją traktowali natomiast pisarzy – komunistów. O sposobach kontrolowania tematyki rosyjskiej w latach 1948–1960 decydowały zawsze czynniki wobec tekstu zewnętrzne.
Słowa kluczowe:
Polish literature, censorship, communism, Russian themesBibliografia
AAN, GUKPPiW, 29, f. 1/62.
AAN, GUKPPiW, 77, f. 4/1.
AAN, GUKPPiW, 145, f. 31/25.
AAN, GUKPPiW, 146, f. 31/39.
AAN, GUKPPiW, 148, f. 31/66.
AAN, GUKPPiW, 176.
AAN, GUKPPiW, 375, f. 31/28.
AAN, GUKPPiW, 375, f. 31/29.
AAN, GUKPPiW, 386, f. 31/124.
AAN, GUKPPiW, 395, f. 32/12.
AAN, GUKPPiW, 421, f. 4.
AAN, GUKPPiW, 594, f. 62/1.
AAN, GUKPPiW, 594, f. 62/2.
Bates J. M., 2000, Cenzura w epoce stalinowskiej, [w:] “Teksty Drugie”, no 1/2, p. 95–120.
Budrowska K., 2009, Literatura i pisarze wobec cenzury PRL. 1948–1958, Bialystok.
Budrowska K., 2013, Zatrzymane przez cenzurę. Inedita z połowy wieku XX, Warsaw.
Budrowska K., 2014, Studia i szkice o cenzurze w latach 40. i 50. XX wieku, Bialystok.
Romek Z., [ed.] 2000, Cenzura w PRL. Relacje historyków, Warsaw.
Detka J.,1995, Przemiany poetyki w prozie Jerzego Andrzejewskiego, Kielce.
Nałęcz D., [ed.] 1994, Dokumenty do dziejów PRL. Główny Urząd Kontroli Prasy 1945–1949, no. 6, Warsaw.
Drygalski J., Kwaśniewski J., 1992, (Nie)realny socjalizm, Warsaw.
Eisler J., 1993, List 34, Warsaw.
Fik M., 1996, Cenzor jako współautor, [w:] Literatura i władza, ed. Sarnowska-Temeriusz E., Warsaw, p. 131–147.
Hobot J., 2000, Gra z cenzurą w poezji Nowej Fali (1968–1976), Cracow.
Jankowski A., 1982, Twórczość powieściowa Ilii Erenburga, Kielce.
Jarosiński Z., 1998, Wersje poprawiane, [w:] Autor – tekst – cenzura, ed. Pelc J., Prejs M., Warsaw, p. 39–54.
Kondek S. A., 1999, Papierowa rewolucja. Oficjalny obieg książek w Polsce w latach 1948–1955, Warsaw.
Kondek S. A., 1993,Władza i wydawcy. Polityczne uwarunkowani produkcji książek w Polsce w latach 1944–1949, Warsaw.
Krajewski A., 2004, Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975–1980), Warsaw.
Krawczyk A., 1994, Próba indoktrynacji. Działalność MIiP (1944–1947), Warsaw.
Molisak A., 2004, Judaizm jako los: rzecz o Bogdanie Wojdowskim, Warsaw.
Nowacki D., 2000, “Ja nieuniknione”. O podmiocie pisarstwa Jerzego Andrzejewskiego, Katowice.
Nycz R., 1998, Literatura polska w cieniu cenzury (Wykład), “Teksty Drugie” no. 3, p. 5–25.
Pawlicki A., 2001, Kompletna szarość. Cenzura w latach 1965–1972. Instytucja i ludzie, Warsaw.
Perkowski P., Cenzura jako źródło cierpień? Powieści Tadeusza Konwickiego w obliczu kontroli słowa; unpublished thesis written at the direction of prof. dr hab. M. Czermińska, Gdansk.
Perkowski P., 2005, Działalność Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w latach siedemdziesiątych; unpublished doctoral dissertation written at the direction of dr hab. B. Okoniewska, prof. UG, Gdansk.
Prussak M., [ed.], 1994, Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie, Warsaw.
Rokicki K., 2012, Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970, Warsaw.
Romek Z., 2010, Cenzura a nauka historyczna w Polsce. 1944–1970, Warsaw.
Woźniak-Łabieniec M., 2012, Obecny nieobecny. Krajowa recepcja Czesława Miłosza w krytyce literackiej lat pięćdziesiątych w świetle dokumentów cenzury, Lodz.
Zarzycka-Berard E., 2002, Burzliwe życie Ilii Erenburga. Rosyjski los, żydowskie szczęście, transl. A. Kozak, Warsaw.
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Katedra Badań Filologicznych nad Cenzurą PRL i Edytorstwa
