Tragikomedia absurdu. Elżbieta Bam Daniiła Charmsa (reminiscencje na marginesie Procesu Franza Kafki)
Agnieszka Baczewska-Murdzek
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii WschodniosłowiańskiejАнотація
The main purpose of the analysis performed in this article is to point out the presence of an element of the absurd in Daniil Kharms’es works. The subject of authority-individual relation’s absurdity is a relevant aspect of Kharms’es drama Elizabeth Bam. The author’s creation refers to the motive of ridiculous arrest known from the Franz Kafka’s novel The Trial. Both incidents make completely no sense at all. Neither of them has any argumentation or justification. The process, however, is not altogether identical. To highlight absurdity of the arrest Kharms reaches for literary devices like: satire, hyperbola, irony and even grotesque.
Ключові слова:
Charms, wolność, totalitaryzm, absurd egzystencji, strachПосилання
Bogaczyk-Vormayr M., Fałsz egzystencji. Człowiek w dziele Franza Kafki, „Humaniora. Czasopismo Internetowe” 2014, nr 1 (5), [online], http://humaniora.amu.edu.pl/sites/default/files/humaniora/Humaniora nr 5/Hum_1_2014_Bogaczyk.pdf, [08.06.2017].
Budrecka A., 2014, Koncepcja Boga w twórczości Franza Kafki, [w:] Żydzi wschodniej Polski. Seria II. W blasku i w cieniu historii, red. nauk. J. Ławski i B. Olech, Białystok, s. 339–354.
Duda K., 2010, Andriej Amalrik – rosyjski dysydent, Kraków.
Eslin M., 1969, The Theatre of the Absurd, New York.
Figes O., 2008, Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji, przeł. W. Jeżewski, Warszawa.
Garlicki A., Codzienny stalinizm. Życie w stalinowskiej Rosji. Recenzja książki: Orlando Figes, „Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji”, „Polityka” 2008, [online], http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/ksiazki/252504,1,recenzja-ksiazki-orlando-figes-szepty-zycie-w-stalinowskiej-rosji.read, [16.09.2016].
Frołow S., Andriej Wyszyński: sekrety bezwzględnego pomocnika Stalina. Tajemnica prokuratora Wyszyńskiego, „Polityka” 2016, nr 24, 7 czerwca, s. 62–65, [online], http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1663518,1,andriej-wyszynski-sekrety-bezwzglednego-pomocnika-stalina.read, [23.09.2016].
Gracla J., 2001, Dramaturgia rosyjska przełomu XIX i XX wieku w świetle przemian teatru w Europie, Katowice.
Grzywacz M., Zesłanie do psychuszki. Historia najnowsza, „Gazeta wyborcza” 2015, [online], http://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,19079685,zeslanie-do-psychuszki-historia-najnowsza.html, [17.09.2016].
Jęsiak A., Harciarek M., Neuropsychologia. Jak choroba zmienia pacjenta, [online], http://www.poradnia.pl/neuropsychologia-jak-choroba-zmienia-pacjenta.html, [26.09.2016].
Kasperski E., Tragigroteska Kafki, „Tekstualia” 2008, nr 3(14), s. 19–34.
Kireńczuk T., Do teatru nie wchodzi się bezkarnie, „Gazeta teatralna” 2008, nr 8, s. 3.
Kopaliński W., 1988, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa, s. 999.
Manifest Oberiu, tłum. Drawicz A., [w:] Tragiczna zabawa. Oberiu, czyli inna Rosja poetycka, wybrał i oprac. Drawicz A., tłum. Czech J., Dąbrowski W., Drawicz A., Fedecki Z., Jarecki A., Mandalian A., Pomorski A., Wirpsza W., Woroszylska N., Woroszylski W., Kraków 1991, s. 14.
Markowski M. P., 2015, Dialektyka zaciemnienia. Esej o biurokracji, „Dwutygodnik.com. Strona kultury”, wyd. 167, [online], http://www.dwutygodnik.com/artykul/6106-dialektyka-zaciemnienia-esej-o-biurokracji.html, [09.06.2017].
Nabokov V., 1971, Tamte brzegi, przeł. Siemaszkiewicz E., Warszawa.
Neuropsychologia medyczna, red. nauk. Armstrong C. L., Morrow L., red. nauk. wyd. polskiego Harciarek M., tłum. Mroziak B., Warszawa 2014, t. 2.
Płoski A., Kobos A. M., Lektura Kafki przynosi pocieszenie, [online], http://www.zwoje-scrolls.com/kafka-ploski/aploskir 1.htm, [09.06.2017].
Shipley J. T., 1979, Dictionary of World Literary Terms, Forms, Technique, Criticism, Boston, [cyt. za:] Борисов С., 2007, Эстетика „черного юмора” в российской традиции, [в:] С. Б. Борисов, Человек. Текст. Культура, Шадринск, с. 101.
Starczak-Kozłowska K., ks. prof. Tischner J., Pytać pytających..., „Kwartalnik artystyczny” 1994, nr 1, s. 44–49.
Krajewska A., 1996, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań, [recenzja]: M. Sugiera „Pamiętnik literacki” 1999, nr 90/1, s. 226.
Tatarkiewicz A., Powrót do Kafki, „Przegląd” 2009, wyd. 42, [online], https://www.tygodnikprzeglad.pl/author/anna-tatarkiewicz/, [08.06.2017].
Woroszylski W., Z teki przekładów (G. Iwanow, D. Charms, N. Gorbaniewska, S. Awierincew), „Kwartalnik artystyczny” 1994, nr 1, s. 25.
Żak S., Teatr i dramat w latach 20. w Rosji, „Gazeta teatralna” 2008, nr 8, s. 6.
Александров А., 1991, Эврика обэриутов, [в:] Александров А., Ванна Архимеда, Ленинград с. 21, 25.
Борисов С., 2007, Эстетика „черного юмора” в российской традиции, [в:] Борисов С. Б., Человек. Текст. Культура, Шадринск, с. 101–114.
Глоцер В., „Я думал о том, как прекрасно все первое!”, „Новый мир” 1988, № 4, с. 129–160.
Манифест ОБЭРИУ, оформление Бахтерева И. [online], http://xapmc.gorodok.net/documents/1423/default.html, [09.06.2017].
Злобина А., Случай Хармса, или Оптический обман, „Новый Мир” 1999, № 2, [online], http://magazines.russ.ru/novyi_mi/1999/2/zlob.html, [29.09.2016].
Жаккар Ж. Ф., 1995, Даниил Хармс и конец русского авангарда, Санкт-Петербург, с. 218–221.
Кобринский А., 2009, Даниил Хармс, Москва, с. 416–417.
Кусовац Е., Елизавета Бам: страх бытия, „Toronto Slavic Quarterly” 2016, nr 57, [online], http://sites.utoronto.ca/tsq/22/kusovac22.shtml, [17.09.2016].
Манифест ОБЭРИУ, [online], http://xapmc.gorodok.net/documents/1423/default.html, [09.06.2017].
Мандельштам О., 1994, Мы живем, под собою не чуя страны, [в:] О. Мандельштам, Собрание сочинений в 4 томах, Москва, т. 3, с. 74.
Остроухова Е., Кувшинов Ф., 2003, Псевдонимы Д. И. Хармса, [в:] „Странная” поэзия и „странная” проза, Москва, с. 230–245.
Сажин В., 1985, Литературные и фольклорные традиции в творчестве Д.И. Хармса, [в:] Литературный процесс в развитии русской культуры XVIII–XX веков. Тезисы научной конференции, Таллинн, [online], http://www.d-harms.ru/library/literaturnie-i-folklornie-traditsii-v-tvorchestveharmsa.html, [26.09.2016].
Токарев Д., 2002, Курс на худшее: Абсурд как категория текста у Даниила Хармса и Сэмюэля Беккета, Москва.
Хармс Д., 1999, Елизавета Бам, [в:] Д. Хармс, Цирк Шардам, Санкт-Петербург.
Шульпяков Г., Хармс как страх, „Огонëк” 2013, № 26, с. 40.
Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Wschodniosłowiańskiej
