Peryferie pokazują język. O geolingwistycznych aspektach prozy ostatniej dekady

Elżbieta Rybicka

Wydział Polonistyki. Uniwersytet Jagielloński
https://orcid.org/0000-0002-7643-5647


Abstrakt

Celem artykułu jest opis relacji pomiędzy przestrzenią wiejską, emocjami i językiem w prozie polskiej w latach 2010-2021. Punktem wyjścia jest pytanie, jakie scenariusze przekraczania kultury zawstydzenia proponuje literatura peryferyjnych przestrzeni. Artykuł koncentruje się na analizie języka powieści i funkcji gwary, dialektów, wulgaryzmów i ekspresywnych gatunków mowy. W ten sposób zwraca uwagę na przepływy z języka wernakularnego, domowego do języka publicznego, a tym samym przeciwdziałanie minoryzacji określonych wspólnot językowych. Literatura i jej język są traktowane jako narzędzie demontażu dystynkcji społecznych.

 

Słowa kluczowe:

literatura polska 2010-2021; przestrzeń, peryferie, język, emocje

Bachtin Michaił (1986), Problem gatunków mowy, w: M. Bachtin, Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa: PIW, s. 348–357.

Banaś-Korniak Teresa (2007), Ambiwalencja znaczeń: o językowych eksperymentach sowizdrzałów, w: T. Banaś-Korniak, Pomiędzy tragicznością a groteską. Studium z literatury i kultury polskiej schyłku renesansu i wstępnej fazy baroku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 210–221.

Bereza Henryk (1978), Związki naturalne. Szkice literackie, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Chmielewska Katarzyna (2013), Wynalazek tożsamości, w: Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany,

red. A.Werner, T. Żukowski,Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, s. 198–223.

Ciszewski Stanisław (1887), Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w powiecie olkuskim, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Czapliński Przemysław (2009), Polityka literatury, czyli pokazywanie języka, w: Polityka literatury. Przewodnik Krytyki Politycznej, red. K. Dunin, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 6–22.

Czapliński Przemysław (2017), Śmierć, śmierć, inne życie. Wieś w literaturze polskiej, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 13–34.

Czyżak Agnieszka (2019), Mutacje gatunkowe czy przekroczenie konwencji – wokół zagadnień prozy wiejskich przestrzeni, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 3, s. 53–64.

Dołowy Nicole (2008), Możliwości rewitalizacji zagrożonych języków: między odpowiedzialnością

państwa a działaniami mniejszości językowych, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 209–228.

Dołowy-Rybińska Nicole (2017), „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów mniejszości językowych, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Dubisz Stanisław (1986), Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (nurt ludowy w latach 1945–1975), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.

Dubisz Stanisław (2016), Stylizacja gwarowa w historii polskiego języka artystycznego, „Prace Filologiczne”, nr 69, s. 115–128.

Dziewit-Meller Anna (2020), Od jednego Lucypera, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Franczak Jerzy (2019), Śmierć kultury chłopskiej. Scenariusze żałobne Edwarda Redlińskiego, w: J. Franczak, Maszyna do myślenia. Studia o nowoczesnej literaturze i filozofii, Kraków: Universitas, s. 125–142.

Gajda Stanisław (2015), Gwara a język literacki, w: Amor verborum nos unit. Studia poświęcone pamięci Profesora Sławomira Gali, red. P. Stalmaszczyk, I. Jaros, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 79–88.

Głowiński Michał (1997), Narracja jako monolog wypowiedziany, w: M. Głowiński, Narracje literackie i nieliterackie, Kraków: Universitas, s. 85–113.

Gombrowicz Witold (1988), Trans-Atlantyk, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Gospodarczyk Marta (2019), Rolnicy, kowboje i drwale. Koncepcje wiejskich męskości w obszarze badań nad wsią, „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 103–128. DOI: 10.24425/sts.2019.126158

Gospodarczyk Marta, Kożuchowski Łukasz (2021), Nowa ludowa historia: charakterystyka i społeczno-polityczne korzenie współczesnych narracji o historii chłopów polskich, „Studia Socjologiczne”, nr 2, s. 177–198.

Grochalska Monika (2011), Transgresyjne trajektorie. Zmiana statusu społecznego w perspektywie biograficznej, Kraków: Oficyna Impuls.

Grochowski Maciej (1995), Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa: Wydawnictwo PWN.

Grzeszczuk Stanisław (1994), Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wieku, Kraków: Universitas.

Humboldt Wilhelm (2002), Rozmaitość języków a rozwój umysłowy ludzkości, przeł. E. Kowalska, Lublin: Wydawnictwo KUL.

Kita Małgorzata (2016), Estetyzowanie wulgaryzmów, „Stylistyka”, nr 25, s. 349–370.

Kubica Grażyna (2018), Moja ślóńsko rzecz. Szkic autoetnograficzny, „Socjolingwistyka”, nr 32, s. 39–59.

Kurzowa Zofia (1998), O języku Adama Mickiewicza, „Język Polski”, nr 5, s. 290–302.

Makarska Renata (2016), Tekstowa wielojęzyczność jako zapisywanie miejsca. Regionalizm, polikulturowość i wielojęzyczność nowej literatury z Europy Środkowej, „Wielogłos” nr 2, s. 81–98.

Marecki Piotr (2011), „Nam wieczna w polszczyźnie rozróba”. Marian Pankowski mówi, Kraków: Korporacja Ha!art.

Michna Ewa (2019), Emancypacja śląszczyzny w kontekście „starych” i „nowych” ideologii językowych,„Postscriptum Polonistyczne”, nr 1, s. 57–76. DOI: 10.31261/PSP.2019.23.05

Murrmann Julia (2016), Miejsce i rola dialektu w repertuarze językowym młodego pokolenia Włochów. Diagnoza socjolingwistyczna, „Socjolingwistyka”, t. 30, s. 23–37.

Muszyński Andrzej (2013), Miedza, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.

Myśliwski Wiesław (2003), Kres kultury chłopskiej, Warszawa: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza.

Obracht-Prondzyński Cezary (2020), Ludowa historia Polski – książka ważna i zasługująca na krytyczną lekturę, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4, s. 207–216.

Pigoń Stanisław (1966), Na marginesie „Słownika”Mickiewiczowskiego, w: S. Pigoń, Drzewiej i wczoraj. Wśród zagadnień kultury i literatury, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 184–192.

Pigoń Stanisław (1983), Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Pieloth M. Franciszek (2003), Samodział, Warszawa: Agencja KUBA.

Pilot Marian (2010), Pióropusz, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Pilot Marian (2011), Ssapy, szkudły, świętojanki. Słownik dawnej gwary Siedlikowa, Warszawa: Agencja KUBA.

Pilot Marian (2012), Nowy matecznik, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Pilot Marian (2021), Dzikie mięso, Kraków: Korporacja Ha!art.

Pilot Marian, Koźbiel Janina (2012), Zbici z pantałyku, „Więź”, nr 5–6, s. 127–138.

Płaza Maciej (2015), Skoruń, Warszawa: Wydawnictwo WAB.

Pospiszil Karolina (2018), Literatura przepływów? Kilka uwag o literaturach etnolektalnych,

„Anthropos”, nr 27, s. 137–150.

Rakowski Tomasz (2016), Sztuka w przestrzeniach wiejskich i eksperymenty etnograficzne. Pożegnanie kultury zawstydzenia: jednoczasowość, zwrot ku sobie, proto-socjologia, „Teksty Drugie”, nr 4, s. 66–87. DOI: 10.18318/td.2016.4.4

Rewers Ewa (1994), Wartościowanie peryferyjnych obszarów mowy w „Czarnej poezji” Andrzeja Bursy, „Pamiętnik Literacki”, nr 2, s. 136–149.

Ryś Paweł Wiktor (2015), Zwrot plebejski we współczesnej polskiej humanistyce i debacie publicznej, w: Historia. Interpretacja. Reprezentacja, t. 3, red. L.Mokrzecki,M. Brodnicki, J. Taraszkiewicz, Gdańsk: Wydawnictwo Athenae Gedanenses, s. 307–317.

Sabała Martyna (2012), Wymoczek vs. Niczciwiara. Pejoratywne określenia człowieka w Pióropuszu Mariana Pilota, „StruNa – Biuletyn Młodych Naukowców”, nr 1, s. 88–95.

Sagan-Bielawa Mirosława (2014), Dziedzictwo pozaborowe: społeczna świadomość językowa Polaków w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków: Księgarnia Akademicka.

Sagan-Bielawa Mirosława (2017), Język jako element świadomości społecznej (na przykładzie Polski po 1918 roku), „LingVaria”, nr 2, s. 211–224.

Sawicka-Mierzyńska Katarzyna (2018), Poruszyć miejsce. Obraz Białegostoku w twórczości Sokrata Janowicza i Ignacego Karpowicza, Białystok: Wydawnictwo Prymat.

Skrendo Andrzej (2017), „Nocny złodziej jabłek” – Henryk Bereza i nurt chłopski w prozie polskiej, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 36–53.

Sławkowa Ewa (2013), Pióropusz Mariana Pilota: kolekcja stylów i archiwum pamięci kultury, „Stylistyka”, t. 22, s. 309–324.

Sławkowa Ewa (2019), Miejsce słowa gwarowego w literaturze polskiej ostatnich dziesięcioleci, „Poradnik Językowy”, nr 7, s. 84–94.

Sulima Roch (2021), Kultura wsi polskiej – co się wyłania? w: Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi, t. 3, red. M. Halamska, M. Stanny, J. Wilkin, Warszawa: IRWIR PAN, Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Szpiczakowska Monika (2011), Język Adama Mickiewicza w świetle dotychczasowych badań – ustalenia i postulaty, w: Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, red. B. Dunaj, M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 53–64.

Ulicka Danuta (2020), Rzut oka na nowoczesne polskie literaturoznawstwo teoretyczne, w: Wiek teorii. Sto lat nowoczesnego literaturoznawstwa polskiego, red. D. Ulicka, Warszawa: Wydawnictwo IBL, s. 9–159.

Woźniak Anna (2020), Co to znaczy być dzisiaj wieśniakiem? Antropologiczna analiza treści wypowiedzi internautów, „Journal of Urban Ethnology”, nr 18, s. 239–266.

Woźniak Ewa (2015), Polityka językowa państwa polskiego w okresie międzywojennym, „Socjolingwistyka”, nr 29, s. 7–20.

Wyderka Bogusław (2017), O stylizacji gwarowej dyskusyjnie (na materiale wybranych utworów współczesnej prozy polskiej), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 64, s. 333–351.

Załazińska Aneta (2020), O wulgaryzmach niewulgarnie, „Biuletyn Informacyjny Okręgowej Izby Radców Prawnych w Krakowie”, nr 4, s. 40–43.

Pobierz

Opublikowane
2021-12-31



Elżbieta Rybicka 
Wydział Polonistyki. Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0002-7643-5647



Licencja

Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0  (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)

Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:

1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.