Kędy słowo staje się mapą… Refleksje o kartograficzności literatury (część I)
Mikołaj Madurowicz
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych. Uniwersytet Warszawskihttps://orcid.org/0000-0002-9234-8930
Abstrakt
Artykuł jest próbą rozpoznania możliwości przełożenia dzieła literackiego na mapę. Zarówno literatura, jak i kartografia są narracjami o rzeczywistości, obie można też traktować jako systemy modelujące (w sensie semiotycznym). Skrzyżowanie tych dwóch perspektyw rodzi wiele pytań, dotyczących m.in. relacji między słowem i obrazem, rzeczywistością i fikcją, przestrzenią i tekstem. Literatura jest dyscypliną artystyczną, natomiast kartografia – naukową. Dlatego harmonizowanie tych dwóch heterogenicznych narracji – powstałych z zupełnie innych powodów – przynosi owocne wnioski w dziedzinie kartografii literackiej, a także prowadzi do stworzenia wspólnych roboczych ram metodologicznych.
Słowa kluczowe:
mapa, literatura, tekst, kartografia literacka, odwzorowanie kartograficzneBibliografia
Barańczak Stanisław (2004), Ocalone w tłumaczeniu. Szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów, (wydanie trzecie poprawione i znacznie rozszerzone), Kraków: Wydawnictwo a5.
Barbaruk Magdalena (2018), Sensy błądzenia. La Mancha i jej peryferie, Kraków: Wydawnictwo Pasaże.
Berger Peter L., Luckmann Thomas (1983), Społeczne tworzenie rzeczywistości, przeł. J. Niżnik, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bertin Jacques (1967), Sémiologie graphique, Paris: Mouton et Gauthier-Villars.
Besse Jean-Marc (2017), Cartographic fiction, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 21–43.
Bieły Andriej (1974), Petersburg, przeł. S. Pollak, Warszawa: Czytelnik.
Board Christopher (1967), Maps as models, w: Models in geography, red. R.J. Chorley, P. Haggett, London: Methuen, s. 671–725.
Bonin Serge (1989), Poziomy czytania mapy, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 21, nr 2, s. 49–62.
Bray Patrick M. (2017), Conceptualizing the novel map: nineteenth-century French literary cartography, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 279–298.
Brückner Martin (2017), Popular map genres in American literature, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 325–360.
Buckler Julie A. (2007), Mapping St. Petersburg. Imperial text and cityshape, Princeton and Oxford: Princeton University Press.
Bulson Eric (2007), Novels, maps, modernity. The spatial imagination, 1850–2000, New York: Routledge.
Calvino Italo (1975), Niewidzialne miasta, przeł. A. Kreisberg, Warszawa: Czytelnik.
Calvino Italo (2009), Wykłady amerykańskie. Sześć przypomnień dla przyszłego tysiąclecia, przeł. A. Wasilewska, Warszawa: Wydawnictwo Czuły Barbarzyńca.
Caquard Sébastien (2011), Cartographies of fictional worlds. Conclusive remarks, „Cartographic Journal”, t. 48, nr 4, s. 224–225.
Cartwright William, Gartner Georg, Lehn Antje [red.] (2009), Cartography and art. Lecture notes in geoinformation and cartography, Heidelberg: Springer.
Czerny Andrzej (1987), Mapa – model izomorficzny czy homomorficzny?, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 19, nr 4, s. 145–157.
Dünne Jörg (2017), Map line narratives, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 361–390.
Engberg-Pedersen Anders (2017), Introduction – Estranging the map: On literature and cartography, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 1–18.
Engberg-Pedersen Anders [red.] (2017), Literature and cartography. Theories, histories, genres, Cambridge, MA – London: The MIT Press.
Gołębiowska Izabela (2012), Kompozycja legendy mapy a sposoby identyfikacji symboli, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 44, nr 1, s. 5–17.
Ivanov Vâčeslav V., Toporóv Vladímir N. (1977), Strukturno-tipologičeskij podhod k semantičeskoj interpretacii proizvedenij izobrazitel’nogo iskusstva v diahroničeskom aspekte, „Trudy po znakovym sistiemam”, t. 8, s. 103–119.
Karpowicz Agnieszka, Kubkowski Piotr, PesselWłodzimierz K., Piotrowski Igor [red.] (2013), Tętno pod tynkiem. Warszawa Mirona Białoszewskiego, Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Karpowicz Agnieszka, Kubkowski Piotr, Pessel Włodzimierz K., Piotrowski Igor [red.] (2015), Ceglane ciało, gorący oddech. Warszawa Leopolda Tyrmanda, Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Karpowicz Agnieszka, Kubkowski Piotr, PesselWłodzimierz K., Piotrowski Igor [red.] (2016), Sto metrów asfaltu. Warszawa Marka Hłaski, Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Karpowicz Agnieszka, Kubkowski Piotr, PesselWłodzimierz K., Piotrowski Igor [red.] (2017), Ułamek błękitu i chmur. Warszawa Tadeusza Konwickiego, Warszawa: Lampa i Iskra Boża.
Korpysz-Wiśniewska Aleksandra (2021), Potencjał literacki miast europejskich w kontekście wizerunkowym i turystycznym, rozprawa doktorska zrealizowana w Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa.
Korycka-Skorupa Jolanta (2004), Kartodiagram i kartogram a charakter danych – badania eksperymentalne, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 36, nr 1, s. 2–25.
Koziołek Ryszard (2019), Wiele tytułów, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Krygier John. B. (1995), Cartography as an art and a science?, „Cartographic Journal”, t. 32, nr 2, s. 3–10.
„Łódzkie Studia Etnograficzne” (2021), zeszyt tematyczny Mapa, t. 60.
Madurowicz Mikołaj (2019), Emocje zapisane na mapach, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 15, s. 111–150.
Madurowicz Mikołaj (2021), Mapa jako optyka, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, nr 60, s. 13–34.
Manguel Alberto (2022), Pożegnanie z biblioteką. Elegia z dziesięciorgiem napomknień, przeł. M. Tabaczyński, Okoniny: Wydawnictwo Drzazgi.
Manguel Alberto, Guadalupi Gianni (2019), Słownik miejsc wyobrażonych, przeł. P. Bikont, J. Gondowicz, M. Kłobukowski, J. Kozak, M. Płaza, M. Świerkocki, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Manovich Lev (2002), The language of new media, Cambridge, MA – London: The MIT Press.
MeksułaMirosławW. (2001), Kartograficzne sposoby prezentacji dynamiki zjawisk, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 33, nr 4, s. 328–338.
Mileska Maria Irena [red.] (2000), Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Miłosz Czesław (1969), Widzenia nad Zatoką San Francisco, Paryż: Instytut Literacki.
Moretti Franco (1999), Atlas of the European novel 1800–1900, London: Verso.
Mościbroda Jerzy (2001), Sztuka i nauka w kartografii – dualizm czy jedność?, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 33, nr 2, s. 99–105.
Muehrcke Phillip C., Muehrcke Juliana O. (1974), Maps in literature, „Geographical Review”, t. 64, nr 3 (July), s. 317–338.
Noyes John K. (2017), Goethe and the cartographic representation of nature around 1800, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 253–278.
Osińska Veslava (2021), Mapy nauki. Badania, potencjał oraz wyzwania w przykładach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Ostrowski Wiesław (2008), Semiotyczne podstawy projektowania map topograficznych na przykładzie prezentacji zabudowy, Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.
Padrón Ricardo (2017), Hybrid maps: cartography and literature in Spanish imperial expansion, sixteenth century, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 199–217.
Palek Bohumil (1986), The map. Its signs and their relations, „Semiotica”, t. 59, s. 13–33.
Pasławski Jacek (1998), Jak opracować kartogram, Warszawa: Wydawnictwo Wydziału
Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.
Pasławski Jacek [red.] (2006), Wprowadzenie do kartografii i topografii, Wrocław: Wydawnictwo Nowa Era.
Pasławski Jacek (2020), Elementy metodyki map tematycznych, Warszawa: [b.m.].
Piatti Barbara (2017), Literary cartography: Mapping as method, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 45–72.
Piatti Barbara, Hurni Lorenz (2009), Mapping the ontologically unreal – counterfactual spaces in literature and cartography, „Cartographic Journal”, t. 46, nr 4, s. 333–342.
Pieniążek Marek, Zych Maciej (2017), Mapy statystyczne. Opracowanie i prezentacja danych, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Pinet Simone (2017), Diagrammatic thought in medieval literature, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 173–197.
Pollack Martin (2017), Po Galicji. O chasydach, Hucułach, Polakach i Rusinach. Imaginacyjna podróż po Galicji Wschodniej i Bukowinie, czyli wyprawa w świat, którego nie ma, przeł. A. Kopacki, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Proust Marcel (2004), W stronę Swanna, przeł. T. Boy-Żeleński, t. 12 kolekcji „Gazety Wyborczej”, Kraków: Wydawnictwo Mediasat Poland.
Ratajski Lech (1971), Zasady logiczno-semiotyczne uporządkowania i standaryzacji znaków kartograficznych, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 3, nr 3, s. 106–116, nr 4, s. 156–166.
Ratajski Lech (1977), Straty i zyski informacji w przekazie kartograficznym, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 9, nr 3, s. 97–104.
Ratajski Lech (1989), Metodyka kartografii społeczno-gospodarczej, Warszawa–Wrocław: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Reuschel Anne-Kathrin, Hurni Lorenz (2011), Mapping literature. Visualisation of spatial uncertainty in fiction, „Cartographic Journal”, t. 48, nr 4, s. 293–308.
Robinson Arthur H., Morrison Joel L., Muehrcke Phillip C., Kimerling A. Jon, Guptill Stephen C. (1995), Elements of cartography, New York: John Wiley and Sons, Inc.
Rossetto Tania (2014), Theorizing maps with literature, „Progress in Human Geography”, t. 38, nr 4, s. 513–530.
Ryan Marie-Laure (2003), Narrative cartography. Toward a visual narratology, w: What is narratology? Questions and answers regarding the status of a theory, red. T. Kindt, H.H. M¨uller, Berlin: De Gruyter, s. 333–364.
Saliszczew Konstantin Aleksiejewicz (1998), Kartografia ogólna, przeł. S. Gurba i in., red. B. Horodyski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schlichtmann Hansgeorg (1991), Plan information and its retrieval in map interpretation. The view from semiotics, w: Cognitive and linguistic aspects of linguistic space, red. D.M. Marks, A.U. Frank, Dordrecht: Klüwer, s. 263–284.
Schlögel Karl (2017), Odkrywanie nowoczesnej Europy – próba archeologii, przeł. T. Ososiński, A. Wołkowicz, Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
Siwek Jerzy (1998), Czy mapa musi być ładna?, w: Problemy kartografii tematycznej – „Materiały Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych”, t. 20, Lublin, s. 57–59.
Siwek Tadeusz (2005), Kartograficzny obraz nierzeczywistych krain, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 37, nr 3, s. 213–216.
Smołucha Danuta (2021), Humanistyka cyfrowa w badaniach kulturowych. Analiza zjawiska na wybranych przykładach, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Stevenson Robert Louis (1883), Treasure Island, London: Cassell & Company. Stieber Zdzisław i in. (1964–1978), Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, [15 tomów], Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Stockhammer Robert (2017), The (un)mappability of literature, w: Literature and cartography. Theories, histories, genres, red. A. Engberg-Pedersen, Cambridge, MA – London: The MIT Press, s. 73–97.
Szaflarski Józef (1955), Zarys kartografii, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Tally Robert T. jr. (2014), Literary cartographies. Spatiality, representation, and narrative, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Turchi Peter (2007), Maps in imagination. The writer as cartographer, San Antonio, TX: Trinity University Press.
Tyrmand Leopold (2004), Zły, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Verne Jules (2004 [1867–1868]), Les Enfants du capitaine Grant, Paris: Le Livre de poche.
Weber Anne-Kathrin (2014), Mapping literature. Spatial data modelling and automated cartographic visualisation of fictional spaces, rozprawa doktorska zrealizowana w ETH Zurich, http:// e-collection.library.ethz.ch/view/ eth:8350.
Zola Émile (1886), Germinal, Paris: G. Charpentier et Cie, Éditeurs.
Żyłko Bogusław (2009), Semiotyka kultury. Szkoła tartusko-moskiewska, Gdańsk:Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
http://verne.garmtdevries.nl/ en/maps/originals.html [dostęp 2.05.2022].
http://www.literaturatlas.eu/ en/ index.html [dostęp 3.05.2022].
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych. Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0002-9234-8930
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
