Zamknięci w nieskończonej otchłani. Przestrzeń kosmiczna (i jej poetyka) w filmach dokumentalnych Wernera Herzoga
Magdalena Kempna-Pieniążek
Instytut Kulturoznawstwa. Wydział Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Śląski w Katowicachhttps://orcid.org/0000-0002-2569-5596
Abstrakt
Tematem artykułu jest poetyka przestrzeni kosmicznej w dokumentalnych filmach Wernera Herzoga. Autorka omawia filmy Odległa błękitna planeta (2005), Ogniste kule: goście z odległych światów (2020) oraz Last Exit: Space (2022, reż. R. Herzog, prod. W. Herzog), koncentrując się na trzech głównych wątkach. Pierwszym z nich jest paradoks zamknięcia w nieskończonej otwartości. W odróżnieniu od standardowych space documentaries, akcentujących głównie ogrom przestrzeni kosmicznej i olbrzymie spektrum tkwiących w niej możliwości eksploratorskich, Herzog ukazuje głęboki wszechświat jako obszar, w którym ludzkość skazana jest na zamknięcie. Drugi wątek wiąże się z konfrontacją dwóch możliwych sposobów penetracji kosmosu: w filmach Herzoga utopijnemu projektowi międzygwiezdnych podróży przeciwstawione zostają pożytki płynące z coraz uważniejszej obserwacji głębokiego kosmosu. Trzeci motyw ma charakter estetyczny: obrazy przestrzeni kosmicznej w filmach Wernera Herzoga podlegają dekontekstualizacji, różniącej się jednak od tego typu zabiegów obecnych w innych dziełach niemieckiego autora.
Słowa kluczowe:
Werner Herzog, astrokultura, przestrzeń kosmiczna w kulturze audiowizualnej, space documentariesBibliografia
Ames Eric (2012), Ferocious Reality. Documentary According to Werner Herzog, Minneapolis–London: University of Minnesota Press.
Boczkowska Kornelia (2016), The impact of American and Russian cosmism on the representation of space exploration in 20th century American and Soviet space art, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Boczkowska Kornelia (2017), The Homely Sublime in Space Science Documentary Film: Domesticating the Feeling of Homelessness in Carl Sagan’s “Cosmos” and Its Sequel, „Kultura Popularna”, nr 4 (54), s. 24–34.
Carr`ere Emanuel (1994), Werner Herzog – twórca Woyzecka, przeł. I. Dembowski, w: Werner Herzog, wyd. P.C. Seel, B. Zmudziński, Kraków: Secesja, s. 91–100.
Carter Erica (2012), Werner Herzog’s African Sublime, w: A Companion to Werner Herzog, red. B. Prager, Malden-Oxford: Wiley-Blackwell, s. 329–355.
Copik Ilona (2017), Topografie i krajobrazy. Filmowy Śląsk, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Cronin Paul (2002), Herzog on Herzog, London–New York: Faber and Faber.
Heringman Noah (2012), Herzog’s ‘Heart of Glass’ and the Sublime of Raw Materials, w: A Companion to Werner Herzog, red. B. Prager, Malden-Oxford: Wiley-Blackwell, s. 256–280.
Herzog Werner (2010), Deklaracja z Minnesoty. Prawda i fakt w kinie dokumentalnym, przeł. J. Mojsak, w: Herzog. Przewodnik krytyki politycznej, red. A. Wiśniewska, J. Kutyła, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 112–113.
Horak Jan-Christopher (2014), W.H. or the mysteries of walking on ice, w: The Films of Werner Herzog. Between Mirage and History, red. T. Corrigan, London–New York: Routledge, s. 23–42.
Johnson Laurie Ruth (2016), Forgotten Dreams. Revisitng Romanticism in the Cinema of Werner Herzog, Rochester: Camden House.
Kempna-Pieniążek Magdalena (2013), Marzyciele i wędrowcy. Romantyczna topografia twórczości Wernera Herzoga i Wima Wendersa, Wrocław: ATUT.
Kempna-Pieniążek Magdalena (2020), Beneath the surface: On the significance of the underground and underwater landscapes in selected documentaries by Werner Herzog, „Polish Journal of Landscape Studies”, nr 6, DOI: 10.14746/pls.2020.6.8.
Kempna-Pieniążek Magdalena (2020), Lekcje ciemności. Kino dokumentalne Wernera Herzoga, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Kessler Elizabeth A. (2012), Picturing the Cosmos. Hubble Space Telescope Images and the Astronomical Sublime, Minneapolis–London: University of Minnesota Press.
Kita Barbara (2017), Pejzaż za oknem. Europejskie widokówki filmowe – wprowadzenie, w: Filmowe pejzaże Europy, red. B. Kita, M. Kempna-Pieniążek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 7–24.
Kołodziejczyk Bartosz (2022), Przełomowe zdjęcie. Głębia wszechświata w obiektywie teleskopu Jamesa Webba, https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-przelomowezdjecie-glebia-wszechswiata-w-obiektywie-teleskop,nId,6151464 [dostęp 6.08.
.
Lefebvre Martin (2007), Between setting and landscape in the cinema, w: Landscape and Film, red. M. Lefebvre, New York–London: Routledge.
Nagib L´ucia (2012), Physicality, Difference, and the Challenge of Representation: Werner Herzog in the Light of the New Waves, w: A Companion to Werner Herzog, red. B. Prager, Malden-Oxford: Wiley-Blackwell, s. 58–79.
Prager Brad (2007), The Cinema of Werner Herzog. Aesthetic Ecstasy and Truth, London–New York: Wallflower Press.
Sage Daniel (2014), How Outer Space Made America. Geography, Organization and Cosmic Sublime, Farnham–Burlington: Ashgate.
Sarbiewska Joanna (2014), Ontologia i estetyka filmowych obrazów Wernera Herzoga, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Wetzel Kraft (2014), Interview with Werner Herzog (1976), w: Werner Herzog. Interviews, red. E. Ames, Jackson: University Press of Mississippi, s. 29–41.
Wojnicka Joanna (2014), Człowiek i natura. Romantyczny pejzaż w filmie Herzoga, w: Werner Herzog, wyd. P.C. Seel, B. Zmudziński, Kraków: Secesja, s. 129–143.
Instytut Kulturoznawstwa. Wydział Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0002-2569-5596
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
