Magna Mater modernistów – kobiecość archetypiczna w epoce Młodej Polski
Abstrakt
Wielka Bogini to postać / idea / bóstwo, które w ciągu ostatniego półtorawiecza zostało na powrót „wskrzeszone” zarówno na gruncie rozmaitych badań naukowych, jak i obszarów kultury duchowej Zachodu. Fenomen popularności koncepcji Wielkiej Bogini analizowany jest z perspektywy różnych dyscyplin: psychologii, antropologii, historii religii etc. U początków tego zjawiska – wielkiego powrotu i rehabilitacji żeńskiego bóstwa w kulturze – stoją przede wszystkim XIX-wieczne teksty literackie i eseje filozoficzne. Pankulturowy motyw Magna Mater znalazł się już w orbicie zainteresowań polskich literaturoznawców, jednakże badania dotyczyły głównie utworów współczesnych i prowadzone były przede wszystkim w obrębie gatunku fantasy. Autorka artykułu przyjmując podobne metody badawcze (w szczególności z zakresu psychologii głębi), analizuje utwory z przełomu XIX i XX wieku w celu odszukania w nich archetypu Wielkiej Bogini, który już w owym czasie zaczął inspirować twórczynie i twórców, co zaowocowało niezwykle interesującymi kreacjami i motywami literackimi, także na polskim gruncie.
Słowa kluczowe:
Magna Mater, feminizm, archetypy, literatura XIX wielu, poezja Młodej PolskiBibliografia
Berent Wacław (1922), Żywe kamienie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska.
Biliński Krzysztof (1994), Literackie przejawy modernizmu katolickiego w Polsce, Gdańsk: Wydawnictwo Marpress.
Bugaj Roman (1991), Hermetyzm, Wrocław: Wydawnictwo Orion.
Bukała Marta Zofia (2014), Andronice Marii Komornickiej – między kreacją femme fatale a gnostycką transgresją, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 32, s. 175–198.
Campbell Joseph (2013), Bohater o tysiącu twarzy, przeł. A. Jankowski, Kraków: Wydawnictwo Nomos.
Chrząszczewska Jadwiga (1896), Walek. Opowiadanie fantastyczne dla młodzieży, Warszawa: Nakład G. Sennewalda.
Czabanowska-Wróbel Anna (2012), „Wspomnienie Persefony...”. O dwoistości w poezji Leopolda Staffa, w: A. Czabanowska-Wróbel, Sprzeczne żywioły. Młoda Polska i okolice, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gimbutas Marija (2001), The living Goddesses, Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press.
Graves Robert (2008), Biała Bogini, przeł. I. Kania, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
GutowskiWojciech (1980), Wposzukiwaniu życia nowego.Mit a światopogląd w twórczości Tadeusza Micińskiego, Warszawa–Poznań–Toruń: Wydawnictwo PWN.
Gutowski Wojciech (1997), Nagie dusze i maski. O młodopolskich mitach miłości, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Hutton Ronald (1999), The Triumph of the Moon: A History of Modern Pagan Witchcraft, London: Oxford University Press.
Igliński Grzegorz (2005), Magia serca i słowa w modernistycznych snach i wizjach, Warszawa: Wydawnictwo Semper.
Johns Andreas (2021), Baba Jaga. Tajemnicza postać słowiańskiego folkloru, przeł. K. Byłów, Siedlce: Muzeum Mitologii Słowiańskiej.
Konopnicka Maria (1896), O krasnoludkach i sierotce Marysi, Warszawa: Nakładem M. Arcta.
Kurek Jagoda (2020), Dziewanna – ognisty aspekt archetypu dzikiej kobiety, „Gniazdo – rodzima wiara i kultura”, 1(20), s. 4–10.
Lasoń-Kochańska Grażyna (2019), Powrót Bogini? Przykłady funkcjonowania postaci Magna Mater w polskiej literaturze popularnej, „Literatura Ludowa”, nr 6, s. 13–25.
Leszczyński Edward (1916), Ballady i pieśni, Kraków: Centralne Biuro Wydawnictw N.K.N.
Linkner Tadeusz (1991), Mitologia słowiańska w literaturze Młodej Polski, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Linkner Tateusz (2007), Słowiańskie bogi i demony, Gdańsk: Wydawnictwo Marpress.
Malita-Król Joanna (2021), Polscy wiccanie. Studium religii przeżywanej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Matuszek Gabriela (2008), Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Eseje i proza – próba monografii, Kraków: Universitas.
Matuszek Gabriela (2014), Maski i demony wczesnego modernizmu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Miciński Tadeusz (1984), Poezje, oprac. J. Prokop, Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.
Mikinka Aleksandra (2021), Metafizyczne wędrówki ku źródłom poznania w zapomnianych baśniach Aleksandra Szczęsnego, w: Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. A. Nosek, M. Wosnitzka-Kowalska, Kraków: Universitas.
Mikinka Aleksandra (2022), Kobiecość uległa i kobiecość tryumfująca w dramatach Antoniego Szandlerowskiego, w: Poeta ze średniowiecznej ekstazy. Ksiądz Antoni Szandlerowski (1878–1911), red. K. Badowska. D. Samborska-Kukuć, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Neumann Erich (2008), Wielka Matka, przeł. R. Reszke, Warszawa: Wydawnictwo KR.
Ostrowska Bronisława (1933), Pisma poetyckie, Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza.
Ostrowska Bronisława (1978), Biała godzina. Wybór poezji, wyb. i wstęp S. Lichański, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Pocałuń-Dydycz Magdalena (2015), Twórczość literacka Maryli Wolskiej w latach 1893–1930, Rzeszów, https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/1227 [dostęp 06.04.22].
Prokop Jan (1978), Żywioł wyzwolony. Studium o poezji Tadeusza Micińskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Przybyszewski Stanisław (2003), Poematy prozą, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Rzeczycka Monika, Arciszewska-Tomczak Katarzyna (2019), Z dziejow polskiej antropozofii, w: Polskie tradycje ezoteryczne 1890–1939, t. 1: Teozofia i antropozofia, red. M. Rzeczycka, I. Trzcińska, Gdańsk–Sopot: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 131–210.
Samborska-Kukuć Dorota (2019), Helena Beatus – nie tylko „muza sakralna”, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 339–361.
Staff Leopold (1967), Poezje zebrane, t. II, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Szandlerowski Antoni (1914), Pisma Antoniego Szandlerowskiego, t. 4: Maria z Magdali, Tryumf, Warszawa: Gebethner i Wolff.
Szczuka Kazimiera (1999), Bogini w dwudziestowiecznych powieściach, „OŚKa”, nr 1, s. 39–41.
Szyjewski Andrzej (2003), Bogini-matka, w: Religia. Encyklopedia PWN, red. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szymczak Karolina (2017), Kazimiera Zawistowska (1870–1902) – zapomniana legenda Młodej Polski, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 15, s. 245–254.
Wolska Maryla (1905), Z ogni kupalnych, Lwów: Drukarnia Słowa Polskiego.
Wolska Maryla (1930), Dzbanek malin, Medyka: Biblioteka Medycka.
Wydrycka Anna (1998), „Rymów gałązeczki skrzydlate...”. W świecie poetyckim Bronisławy Ostrowskiej, Białystok: Białostocka Biblioteka Polonistyczna.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
