“Jewish Elegy”: On Shmontses in the Polish People's Republic
Katrzyna Smyczek
Wydział Filologiczny. Uniwersytet ŁódzkiKatarzyna Smyczek, doktorantka w Zakładzie Literatury Polskiej XX i XXI wieku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jest autorką artykułów Wariacje na temat twórczości kabaretowej Juliana Tuwima („Prace Polonistyczne” 2016, seria LXXI) oraz Irony, self-mockery, and ironic turns of events. Marian Załucki’s satirical performances („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica“ 2017, nr 7). W kręgu jej zainteresowań badawczych znajduje się literatura satyryczna, twórczość kabaretowa, cenzura w PRL oraz zagadnienie ograniczania wolności słowa w przestrzeni publicznej.
https://orcid.org/0000-0001-6866-7731
Abstract
The article addresses the topic of shmontses in Poland after 1945, focusing on historical and political circumstances that significantly influenced the perception of this performative and literary genre. Shmontses – a form extremely popular in the interwar cabaret – drew patterns from Jewish humour. As the relevant cultural context was gradually vanishing, the genre became less frequent on stage. Despite that the pre-war works by Konrad Tom, Ludwik Lawiński and Julian Tuwim were included in the repertoire of cabaret “Dudek”. A sketch referring to the Jewish themes appeared in the show of Television Theatre. It was entitled Cabaret Warietano, czyli XI Muza Juliana Tuwima (Cabaret Warietano, or 11th Muse of Julian Tuwim) and directed by Jerzy Dobrowolski. The author of the article also discusses the shmontses written by the young post-war writers – Wojciech Młynarski and Ryszard Marek (Ryszard Wierzbowski and Marek Groński).
Keywords:
shmontses; cabaret; 1968 Polish political crisis; cabaret “Dudek”; Television TheatreReferences
Borzymińska Zofia, Żebrowski Rafał [red.] (2003), Polski słownik judaistyczny, t. 2,
Warszawa: Prószyński i S-ka, s. 638–639.
Dziewoński Roman (1999), Sęk z Dudkiem, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Dziewoński Roman, Dziewoński Piotr (2007), Dożylnie o Dudku Edwardzie Dziewońskim,
Warszawa: Świat Książki.
Eisler Jerzy (2006), Polski rok 1968, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Fox Dorota (2004), Teatralny rodowód Lopka. Na marginesie szmoncesu, w: Żydzi w lustrze
dramatu, teatru i krytyki teatralnej, red. E. Udalska, A. Tytkowska, Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 185–202.
Fox Dorota (2007), Kabarety i rewie międzywojennej Warszawy. Z prasowego archiwum
Dwudziestolecia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Grimstad Knut Andreas (2009), Polsko-żydowskie gry kabaretowe, czyli Juliana Tuwima
próba akulturacji, przeł. M. Lachman i M. Lachman, „Teksty Drugie”, nr 3,
s. 47–62.
Kazimierz Krukowski, „Almanach Sceny Polskiej 1984/1985”, t. 26, Warszawa 1989,
s. 270–271.
Korcelli Kazimierz, Rudzki Kazimierz, Słonimski Antoni (1972), Wspomnienia o kabarecie
(rozmowa), „Dialog”, nr 10, s. 119–125.
Krasowska Anna (2011), Obraz Żyda w szmoncesie kabaretowym, „Prace Językoznawcze”,
nr 13, s. 125–139.
Krasowska Anna (2013), Obraz dziecka żydowskiego w wybranych tekstach szmoncesowych,
w: Żydowskie dziecko, red. A. Jeziorkowska-Polakowska, A. Karczewska, Lublin:
Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II,
s. 159–167.
Krasowska Anna (2013), Socjolingwistyczne i stylistyczne aspekty nazewnictwa Żydów
w szmoncesie kabaretowym dwudziestolecia międzywojennego, w: Niejedno ma imię...
Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej,
red. E. Dzięgiel, T. Korpysz, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, s. 229–245.
Krukowski Kazimierz (1958), Moja Warszawka, Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza.
Krukowski Kazimierz (1982), Mała antologia kabaretu, Warszawa: Wydawnictwo Radia
i Telewizji.
Krukowski Kazimierz (1987), Z Melpomeną na emigracji, Warszawa: Czytelnik.
Michalski Dariusz (2007), Kazimierz Krukowski, w: D. Michalski, Powróćmy jak za dawnych
lat... Historia polskiej muzyki rozrywkowej (1900–1939), Warszawa: Wydawnictwo
Iskry, s. 373–405.
Michnikowski Wiesław (2008), Poproszę zamiejscową Lubartów czydzieściczy, rozm.
A. Uścińska, „Teatr”, nr 12, s. 70–74.
Ryszard Marek (1959), Z szopki polityczno-literackiej 1958, „Odgłosy”, nr 15, s. 11.
Stępień Tomasz (1989), Kabaret Juliana Tuwima, Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
Tom Konrad (1978), Jak się nie ma, co się lubi..., w: R.M. Groński, Jak w przedwojennym
kabarecie, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, s. 88–89.
Tuwim Julian (1978), Noc poślubna, w: R.M. Groński, Jak w przedwojennym kabarecie,
Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, s. 76–78.
Tuwim Julian (2002), Kabaretiana, oprac. J. Stępień, Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
Tynecki Jerzy (1988), Ryszard Wierzbowski 1936–1988, „Prace Polonistyczne”, t. 43,
s. 361–367.
Uścińska Agnieszka (2012), Elegia starozakonna, czyli szmonces w kabarecie polskim jako
żart z pogranicza kultur, w: Jaki jest kabaret?, red. D. Fox, J. Mikołajczyk, Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93–114.
Uścińska Agnieszka (2014), Szmonces w polskim kabarecie dwudziestolecia międzywojennego,
w: Humor polski, red. D. Brzozowska, W. Chłopicki, Kraków: Tertium,
s. 495–517.
Wydział Filologiczny. Uniwersytet Łódzki
Katarzyna Smyczek, doktorantka w Zakładzie Literatury Polskiej XX i XXI wieku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jest autorką artykułów Wariacje na temat twórczości kabaretowej Juliana Tuwima („Prace Polonistyczne” 2016, seria LXXI) oraz Irony, self-mockery, and ironic turns of events. Marian Załucki’s satirical performances („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica“ 2017, nr 7). W kręgu jej zainteresowań badawczych znajduje się literatura satyryczna, twórczość kabaretowa, cenzura w PRL oraz zagadnienie ograniczania wolności słowa w przestrzeni publicznej.
https://orcid.org/0000-0001-6866-7731License
Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).
All interested parties have access to the published articles under the following conditions:
1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.
2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.
The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).
The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.
