The Urban Leviathan: The Constitutive Elements of Łódź Space in the Literature Before 1939
Abstract
The article analyzes texts that represent the artistically diverse literary forms which were written in Polish, German, Yiddish, Hebrew and Russian in Łódź before 1939. The author attempts to identify the constitutive elements of the “Łódź text” (based on Toporow’s typography) and seeks similarities in the ways in which space in a modern industrial city is created in the modernist literature. The space of Łódź created before 1939 is discontinuous, transitory, and filled with its anonymous residents, working masses and peddlers. Łódź, like Manchester, London, Chicago and New York, is a modernist colossal urban space of swindle, extortion and degradation that brings chaos and is impenetrable and oppressive. The language of spatial creation in Łódź, the resulting “Łódź text”, reflects its key components – the problems of industrialization and modernity.
Keywords:
modernist literature, industrial city, spatial representations, Łódź, ManchesterReferences
Ahmed Sara (2014), Performatywność obrzydzenia, przeł. A. Barcz, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 169–191.
Aug´e Marc (2010), Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, przeł. R. Chymkowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brzozowska Blanka (2011), W stronę Maubert-Mutualit´e, czyli w poszukiwaniu straconego miejsca, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 244–254.
Caillois Roger (2019), Paryż, mit współczesny, przeł. K. Dolatowska, w: R. Caillois, Odpowiedzialność i styl. Eseje o formach wyobraźni, wyb. M. Żurowski, posłowie T. Swoboda, wyd. 2 uaktualnione,Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 85–103.
Certeau de Michel (2008), Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cieślak Tomasz (2003), Tych kilka ulic na Bałutach: wędrówki po marginesach prozy polskiej ostatnich lat, „Prace Polonistyczne”, nr 58, s. 299–311.
Cieślak Tomasz (2012), Kilka uwag o przedstawieniach przestrzeni łódzkiej w liryce, w: Stolice i prowincje kultury. Księga jubileuszowa ofiarowana prof. Alinie Kowalczykowej, red. J. Brzozowski, M. Skrzypczyk, M. Stanisz,
Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, s. 490–504.
Dmochowski Franciszek Salezy (1858), Obecne kwestye gospodarcze i przemysłowe, Warszawa: nakładem Aleksandra Nowoleckiego.
Głowiński Michał (1990), Labirynt, przestrzeń obcości, w: M. Głowiński, Mity przebrane: Dionizos, Narcyz, Prometeusz, Marchołt, labirynt, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 200–210.
Guy J. M. (2012), ‘The Chimneyed City’: Imagining the North in Victorian Literature, w: The Literary North, ed. K. Cocklin, London: Palgrave McMillan UK, s. 22–37.
Hemer Adam (2014), Twarz lodzermenscha czyli wizerunek człowieka łódzkiego w „Ziemi obiecanej” Władysława Stanisława Reymonta, „Czytanie Literatury”, nr 3, s. 309–328.
Jedlicki Jerzy (1988), Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kestner Joseph (1985), Protest and Reform. The British Social Narrative by Women 1827–1867, Madison: University of Wisconsin Press.
Koc Barbara (1990), O Ziemi obiecanej Reymonta, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Kołodziej Karolina (2009), Obraz Łodzi w piśmiennictwie pozytywistyczno-młodopolskim, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Konończuk Elżbieta (2015), Psychogeograficzne poetyki miejskie, w: Nowe poetyki miejskie. Z problematyki urbanistycznej w literaturze XX i XXI wieku, red. M. Roszczynialska, K. Wądolny-Tatar, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 20–27.
Koschany Rafał (2014), Interpretacje, w: Kulturowe studia miejskie. Wprowadzenie, red. E. Rewers, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 263–297.
Kowalski Piotr (2008), Miejskie theatra wszelakie. O „fabularyzowanej topografii” miasta, „Kultura Współczesna”, nr 4 (58), s. 27–46.
Kristeva Julia (2007), Potęga obrzydzenia: esej o wstręcie, przeł. M. Falski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lodzermensch – historia i mit (2005), rozmowy oprac. L. Skawińska i Z. Skibiński, „Tygiel Kultury”, nr 1–3, s. 37–48.
Łukowska Maria (1995), Mit Lodzermenscha a rzeczywistość dawnej i współczesnej Łodzi, w: Symbole kulturowe, komunikacja społeczna, społeczności regionalne. Studia, red. I. Bukowska-Floreńska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 119–133.
Majer Andrzej (2010), Socjologia i przestrzeń miejska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Miller William I. (1997), The anatomy of disgust, Cambridge: Harvard University Press.
Orszulak-Dudkowska Katarzyna (2012), Łódź, moje miasto... Obraz Łodzi w opiniach łódzkich studentów, w: Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. V. Krawczyk-Wasilewska, M. Kucner, E. Zimnica-Kuzioła, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 79–95.
Podraza-Kwiatkowska Maria [red.] (1995), Stulecie Młodej Polski, Kraków: Universitas.
Popiel Magdalena (2003), Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej, wyd. 2, Kraków: Universitas.
Pułka Leszek (2008), Szkic o miastokulturze, „Kultura Współczesna”, nr 4 (58), s. 5–26.
Ruskin John (1990), Droga do sztuki, przeł. S. Koszutski, Warszawa: nakł. Księgarni M. Borkowskiego.
Rybicka Elżbieta (2003), Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków: Universitas.
Rybicka Elżbieta (2006), Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych), w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków: Universitas, s. 471–490.
Szalewska Katarzyna (2015), Retoryka bycia-w-mieście. Figury przestrzeni i myśli, w: Nowe poetyki miejskie. Z problematyki urbanistycznej w literaturze XX i XXI wieku, red. M. Roszczynialska, K. Wądolny-Tatar, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 28–38.
Szalewska Katarzyna (2017), Urbanalia – miasto i jego teksty. Humanistyczne studia miejskie, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Śmiechowski Kamil (2012), Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społeczno-kulturalnych (1881–1905), Łódź: Wydawnictwo IBIDEM.
Śmiechowski Kamil (2020), Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach i przyszłości miast w Królestwie Polskim 1905–1915, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Toporow Władimir (2000), Miasto i mit, wybrał, przeł. i wstępem opatrzył B. Żyłko, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Uglow Jenny (1994), Introduction, w: E. Gaskell, Mary Barton, ed. A. Easson, London: Everyman’s Library, s. I–XXVII.
License
Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).
All interested parties have access to the published articles under the following conditions:
1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.
2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.
The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).
The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.
