Bieżenki: Memory of the Granddaughters of Peasant Refugees of 1915
Abstract
The article is devoted to the mnemohistory of the exodus, bieżeństwo. It refers to the history of the escape of Orthodox peasants from the eastern territories of former Poland from the German front during World War I in 1915. The text takes into account the feminine and peasant aspects of experience and memory. In addition to the interpretation of Aneta Prymaka-Oniszk's historical reportage Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy [Biezenstwo 1915. Forgotten refugees] and memory studies, the author draws on her own participant observation during the preparations for the 2018 participatory performance "Bieżenki", which involved the granddaughters of the bieżeństwo refugees from Białystok and Podlasie. She traces the transgenerational transmission of the bieżeństwo in the three-generation family with an emphasis on the generation of granddaughters. She also draws attention to the parallels between the events of 1915 and 2015 (migration crisis), as well as 2021, present in literature and theater, among others, asking – as did Astrid Erll – about their role as the media of remembrance.
Keywords:
World War I, refugees, mnemohistory, memory, female perspective, PodlasieReferences
Aleksijewicz Swiatłana (2015), Wojna nie ma w sobie nic z kobiety, przeł. J. Czech, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Appleby Joyce, Hunt Lynn, Jacob Margaret (2000), Powiedzieć prawdę o historii, przeł. S. Amsterdamski, Poznań: Zysk i S-ka.
Assmann Aleida (2013), 1998 – między kulturą a pamięcią, przeł. M. Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków: Universitas, s. 143–173.
Dąbrowicz Elżbieta (2018), Resztka. Tożsamość podlaska w obchodach rocznicowych z 2013 i 2015 roku, w: Podlasie. Od terra incognita do white power. Szkice z nowego regionalizmu literackiego, red. D. Zawadzka, M. Lul, Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Filologii Polskiej, s. 269–291.
Dąbrowicz Elżbieta, Szerszunowicz Anna [oprac.] (2017), Bieżeństwo – wspólnota pamięci. Kalendarium wydarzeń 2014–2017, w: Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj), red. E. Dąbrowicz, B. Larenta, M. Domurad, Białystok: Alter Studio, s. 399–403.
Diemjaniuk Bożena (2005), Bieżeńcy, Łomża: Wydawnictwo Stopka.
Duć-Fajfer Helena (2019), Czy prostak ma prawo do narodowości? Etniczność a chłopskość w obrębie dyskursu polskich mniejszości etnicznych, w: Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskie w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Grochowski, D. Krawczyńska, G. Wołowiec, Kraków: Universitas, s. 127–142.
Engelking Anna (2019), „Poleszuk” nieoswojony. Wokół funkcji chłopskości w konstruowaniu polskości,
w: Chłopska (nie)pamięć, Dziedzictwo chłopskie w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Grochowski, D. Krawczyńska, G. Wołowiec, Kraków: Universitas, s. 59–82.
Erll Astrid (2018), Homer: A relational mnemohistory, „Memory Studies”, Vol. 11, Issue 3, s. 274–286.
Erll Astrid (2009), Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przeł. M. Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków: Universitas, s. 211–247.
Fionik Doroteusz (2015), Beženstvo. Doroga i povoroty. 1915–1922 / Bieżeństwo. Droga i powroty 1915–1922, Studziwody: Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny.
Friszke Andrzej (2021), Nie ma czegoś takiego jak Polak przeciętny, zwykły i uniwersalny. Wywiad z prof. A. Friszke, „Więź”, 21.10. 2021, https://wiez.pl/2021/10/21/proffriszke-nie-ma-czegos-takiego-jak-polak-przecietny-zwykly-i-uniwersalny/ [dostęp 1.12.2021].
Grzebalska Weronika (2015), Od fałszywego uniwersalizmu do fetyszyzacji różnicy. Historia powstania warszawskiego i rewizjonistyczny „zwrot herstoryczny”, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 2, s. 147–148.
Hirsch Marianne, Spitzer Leo (2010), Ghosts of Home. The Afterlife of Czernowitz in Jewish Memory, Los Angeles: University of California Press.
Hirsch Marianne (2010), Żałoba i postpamięć, przeł. K. Bojarska, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 247–280.
Julkowska Violetta (2018), Historie rodzinne. Narracje – narratorzy – interpretacje, Poznań: Instytut Historii UAM; Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Kurkowska-Budzan Marta (2009), Antykomunistyczne podziemie zbrojne na Białostocczyźnie. Analiza współczesnej symbolizacji przeszłości, Kraków: Historia Iagiellonica.
Luba Vital’ [red.] (2000), Beˇzanstva 1915 goda, Belastok: Niva.
Prymaka-Oniszk Aneta (2016), Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Prymaka-Oniszk Aneta (2020), Bieżeństwo 1915. Doświadczenie „światowe”, opowieść regionalna, w: Naród i regiony. Tradycje regionalizmu literackiego w perspektywie nowoczesności (XIX–XXI wiek), red. D. Zawadzka, K. Sawicka-Mierzyńska, M. Radecka, Kraków: Universitas, s. 385–397.
Przeniosło Marek, Sierakowska Katarzyna [red.] (2009), Pamięć historyczna kobiet, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Sawczuk Katarzyna, Kondratiuk Anna, Szerszunowicz Anna [red.] (2017), Jestem, bo wrócili. Przywracanie pamięci w setną rocznicę bieżeństwa, Białystok: Stowarzyszenie OrthNet.
Sawicka-Mierzyńska Katarzyna (2019), „Jestem, bo wrócili”. Autobiograficzna pamięć zbiorowa potomków bieżeńców, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media”, nr 1, s. 143–156.
Schier Katarzyna (2014), Dorosłe dzieci. Psychologiczna problematyka odwrócenia ról w rodzinie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Schier Katarzyna (2018), Dziedziczone rany czy dziedziczone blizny. Transgeneracyjny przekaz traumy,
w: W relacji. Studia z psychologii klinicznej dziecka 30 lat później, red. M. Święcicka, Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat, s. 131–151.
Scott J. W. (2009), „Gender” jako przydatna kategoria analizy historycznej, przeł. A. Czarnacka, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064scott.pdf, [dostęp 1.12.2021].
Sierakowska Katarzyna (2015), Śmierć – Wygnanie – Głód w dokumentach osobistych. Ziemie polskie w latach Wielkiej Wojny 1914–1918, Warszawa: Instytut Historii PAN.
Szczepan Aleksandra (2013), Rozrachunki z postpamięcią, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. T. Szostka, R. Sendyka, R. Nycz, Kraków: Instytut Badań Literackich PAN, s. 317–328.
Szerszunowicz Anna (2017), Pamięć wnuków. „Jestem, bo wrócili” jako książka pokoleniowa i tożsamościowa, w: Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj), red. E. Dąbrowicz, B. Larenta, M. Domurad, Białystok: Alter Studio, s. 407–418.
Ubertowska Aleksandra (2013), Praktykowanie „postpamięci”. Marianne Hirsch i widma z Czernowitz, „Teksty Drugie”, nr 4, s. 281–286.
Welzer Harald (2009), Materiał, z którego zbudowane są biografie, przeł. M. Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Kraków: Universitas, s. 39–57.
White Hayden (2014), Przeszłość praktyczna, przeł. E. Domańska, Kraków: Universitas.
Zawadzka Danuta (2016), O byciu przemieszczanym. „Tutejszość” podlaska w perspektywie transgranicznej, w: Region a tożsamości transgraniczne. Literatura, miejsca, translokacje, red. D. Zawadzka, M. Mikołajczak, K. Sawicka-Mierzyńska, Kraków: Universitas, s. 129–132.
License
Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).
All interested parties have access to the published articles under the following conditions:
1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.
2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.
The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).
The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.
