“The Ejaculatory Prayer of a Deep Breath”: Herbert's Mysticism Between Poetry and Silence

Adam R. Prokop

independent researcher
https://orcid.org/0000-0002-6048-9675


Abstract

The article begins with the theory of the signifying silence proposed by Polish philosopher Izydora Dąmbska (1904-1988), through interpretation of the defined silence regarding God by Henryk Elzenberg (1887-1967), to arrive at a close reading of selected works by his apprentice, Zbigniew Herbert (1924-1998): “Zobacz” [See] and “Homilia” [Homily]. These texts have been interpreted in the context of the previously, and perhaps deliberately, untouched issues relating to the Indefinite, and they have been further  confronted with an understanding of Christian apophatic theology. This approach seems justified as its creator is considered to be Dionysius the Areopagite (from the late 5th to early 6thcentury), who was one of the greatest authorities on the subject of the Supreme for Elzenberg and a source of angelological inspiration for Herbert . The main aim of the paper is to show all these converging perspectives on the subject that escapes verbalisation.

Keywords:

Polish poetry, silence, mysticism, inexpressibility, Zbigniew Herbert

Abramowska Joanna (2000), Wiersze z aniołami, w: Poznawanie Herberta, red. A. Franaszek, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 167–188.

Bajda Justyna (2004), Ikonografia skrzydeł anielskich w malarstwie europejskim, w: Anioł w literaturze i kulturze, red. J. Ługowska, J. Skawiński, t. 1, Wrocław, s. 373–380.

Bremer Józef (2002), Martin Heidegger i Ludwig Wittgenstein o milczeniu, „Forum Philosophicum”, t. 7, s. 123–152.

Cicha Magdalena (2005), Jesteśmy intruzami w dialogu z nieobecnym. Formy autokreacji w epistolografii Zbigniewa Herberta, w: Czułość dla Minotaura. Metafizyka i miłość konkretu w twórczości Zbigniewa Herberta, red. J.M. Ruszar, M. Cicha, Lublin: Gaudium, s. 157–250.

Dąmbska Izydora (1963), Milczenie jako wyraz i jako wartość, „Roczniki Filozoficzne” t. 11, z. 1, s. 73–79.

Dąmbska Izydora (1971), O funkcjach semiotycznych milczenia, „Studia Semiotyczne”, t. 2, s. 77–88.

Dedecius Karl (1998), Uprawa filozofii. Zbigniew Herbert w poszukiwaniu tożsamości, przeł. E. Felisiak, w: Poznawanie Herberta, red. A. Franaszek, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 128–168.

Dionizy Areopagita (2006), Hierarchia kościelna, w: E. Stein (św. Teresa Benedykta od Krzyża), Drogi poznania Boga, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, s. 385–494.

Dionizy Areopagita (2006), Hierarchia niebiańska, w: E. Stein (św. Teresa Benedykta od Krzyża), Drogi poznania Boga, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, s. 323–384.

Dionizy Areopagita (2006), List IX, w: E. Stein (św. Teresa Benedykta od Krzyża), Drogi poznania Boga, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, s. 528–541.

Dionizy Areopagita (2006), O imionach bożych, w: E. Stein (św. Teresa Benedykta od Krzyża), Drogi poznania Boga, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, s. 179–321.

Dionizy Areopagita (2006), Teologia mistyczna, w: E. Stein (św. Teresa Benedykta od Krzyża), Drogi poznania Boga, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, s. 483–494.

Dylus Aniela (1998), Doświadczenie, w: Słownik teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice: Księgarnia św. Jacka, s. 130–132.

Dzidek Tadeusz (1998), Mistrzowie teologii, Kraków: Wydawnictwo M.

Elzenberg Henryk (1990), Do „religii i mistyki”, w: H. Elzenberg, J.A. Kłoczowski, Henryk Elzenberg i mistyka, Kraków: Znak, s. 55–60.

Elzenberg Henryk (1990), Mistycyzm: negatywność i pierwiastki afirmatywne, w: H. Elzenberg, J.A. Kłoczowski, Henryk Elzenberg i mistyka, Kraków: Znak, s. 28–29.

Elzenberg Henryk (1990), Nieokreślone, w: H. Elzenberg, J.A. Kłoczowski, Henryk Elzenberg i mistyka, Kraków: Znak, s. 43–47.

Elzenberg Henryk (1990), O „poznaniu” mistycznym, w: H. Elzenberg, J.A. Kłoczowski, Henryk Elzenberg i mistyka, Kraków: Znak, s. 30–42.

Elzenberg Henryk (1994), Kłopot z istnieniem. Aforyzmy w porządku czasu, Kraków. Elzenberg Henryk (2001), Brutus czyli przekleństwo cnoty, w: H. Elzenberg, Pisma etyczne, Lublin, s. 61–69.

Franaszek Andrzej (1998), Wstęp, w: Poznawanie Herberta, red. A. Franaszek, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 5–18.

Górska Aleksandra (2002), Strefa milczenia w interpretacji aktorskiej, w: Semantyka milczenia, red. K. Handke, t. 2, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 111–119.

Grześkowiak Jerzy (1982), Liturgia dziś, Katowice: Księgarnia św. Jacka.

Handke Kwiryna (2002), Milczymy mówiąc, w: Semantyka milczenia, red. K. Handke, t. 2, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 217–222.

Handke Kwiryna (2008), Socjologia języka, Warszawa: PWN. Herbert Zbigniew (2010), Wiersze rozproszone (rekonesans), oprac. R. Krynicki, Kraków: Wydawnictwo a5.

Herbert Zbigniew (2011), Wiersze zebrane, oprac. R. Krynicki, Kraków: Wydawnictwo a5.

Hryniewicz Karol (2012), Potęga smaku – smak wolności. Zbigniewa Herberta teoria działania estetycznego?, w: Polityczność literatury. Polityczność literaturoznawstwa. Gramatyka sprzeciwu, red. J. Olejniczak, R. Knapek, M. Szumna, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 83–95.

Jadacki Jacek J. (2000), Funkcja semiotyczna milczenia, w: Logika i filozofia logiczna, red. J. Perzanowski, A. Pietruszczak, Toruń: Wydawnictwo UMK, s. 413–421.

Jadacki Jacek J. (2003), Aksjologia i semiotyka. Analizy i polemiki, Warszawa: PWN.

Jan od Krzyża (1998), Noc ciemna, przeł. B. Smyrak, w: Jan od Krzyża, Dzieła, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, s. 405–522.

Janiak Agnieszka (2011), O medialnej ciszy i milczeniu – przyczynek do andragogiki, w: Przestrzenie wizualne i akustyczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. J. Harbanowicz, A. Janiak, t. 2: Przestrzeń ciszy, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 99–106.

Janicki Jan (1998), Homilia, w: Słownik teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice: Księgarnia św. Jacka, s. 199–201.

Jarzyna Anita (2005), Przesłuchując anioły... Anioły Rilkego i Herberta, w: Czułość dla Minotaura Metafizyka i miłość konkretu w twórczości Zbigniewa Herberta, red. J.M. Ruszar, M. Cicha, Lublin: Gaudium, s. 97–124.

Jochemczyk Mariusz (2008), Nieludzki? Arcyludzki? Kreacje postaci anioła w twórczości Zbigniewa Herberta, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 2, s. 221–232.

Keil Volkmar (1985), Hinf¨uhrung zu Dionysius, w: Dionysius Areopagita, Ich schaute Gott im Schweigen, red. V. Keil, Freiburg im Breisgau: Herder Verlag, s. 15–36.

Kiełbawska Amelia M. (2011), O milczeniu w sztuce pantomimy, w: Przestrzenie wizualne i akustyczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. J. Harbanowicz, A. Janiak, t. 2: Przestrzeń ciszy, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 75–85.

Kijewska Agnieszka (2001), Dionizy Areopagita, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. A. Maryniarczyk, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, s. 597–601.

Kłoczowski Jan A. (1990), Profesor Henryk Elzenberg o religii i mistyce, w: H. Elzenberg, J.A. Kłoczowski, Henryk Elzenberg i mistyka, Kraków: Znak, s. 3–27.

Koryciński Wojciech (2005), Figura anioła w liryce polskiej po 1945 roku w kontekście pokoleniowych strategii programowych, w: Anioł w literaturze i kulturze, red. J. Ługowska, t. 2, Wrocław: Atut, s. 223–231.

Louth Andrew (1997), Początki mistyki chrześcijańskiej (od Platona do Pseudo-Dionizego Areopagity), przeł. H. Bednarek, Kraków: Wydawnictwo M.

Manikowski Maciej (2006), Pierwsza zasada. Świat stworzony i drogi poznania, Kraków: Wydawnictwo Aureus.

Mikołajczak Małgorzata (2004), Skrzydła Ikara. Od wzorów kulturowych po symbole religijne. Refleksje o twórczości Zbigniewa Herberta, „Ethos”, nr 1/2, s. 353–364.

Oleksy Dagmara (2005), „Przeraźliwie przejrzysta doskonałość” – angelologia Herberta a angelologia katolicka, w: Anioł w literaturze i kulturze, red. J. Ługowska, t. 2, Wrocław: Atut, s. 215–222.

Olszewski Daniel (1998), Mistyka, w: Słownik teologiczny, red. A. Zuberbier, Katowice: Księgarnia św. Jacka, s. 302–304.

Pawłowski Krzysztof (2001), Wysłowienie niewyrażalnego czy wymowne milczenie, w: Ostatnie przed wielkim milczeniem. Język i religia, red. E. Przybył, Kraków: Nomos, s. 91–104.

Prokop Adam R. (2016), Koncepcja milczenia Izydory Dąmbskiej a angelofanie biblijne, w: Pokładamy nadzieję w Kościele, red. D. Mielnik, Lublin, s. 194–207.

Prokop Adam R. (2018), Antropologia „Areopagityki”, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno Historyczne”, t. 32, nr 1, s. 125–139.

Prokop Adam R. (2019), „Idąc po szczeblach blasku i głazach cienia.” Aniołowie Herberta w perspektywie angelologii katolickiej, w: Obrazy Boga w literaturze polskiej XX i XXI w. Od pokolenia wojennego do nowej fali, red. D. Siwor, J.M. Ruszar, Bielsko Biała–Kraków, s. 63–101.

Prycik Agnieszka (2011), Przestrzeń ciszy w tekście kulturowym a możliwości jej interpretacji – próba semiotycznej analizy komunikatu w oparciu o retorykę werbalną i wizualną, w: Przestrzenie wizualne i akustyczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. J. Harbanowicz, A. Janiak, t. 2: Przestrzeń ciszy, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 45–55.

Puzynina Jadwiga (2000), Niebo Herberta, „Ethos”, nr 4, s. 71–81.

Pyczek Wacław (2010), Motywy angelologiczne w poezji Zbigniewa Herberta, „Facta Simonidis”, t. 3, nr 1, s. 265–286.

Reale Giovanni (1996), Historia filozofii starożytnej, przeł. E.I. Zieliński, t. 1–4, Lublin: Wydawnictwo KUL.

Rokoszowa Jolanta (1983), Język a milczenie, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. 40, s. 129–137.

Rokoszowa Jolanta (1994), Milczenie jako fakt językowy, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, t. 50, s. 27–47.

Stala Marian (1998), Rok 1983: głos poety, w: Poznawanie Herberta, red. A. Franaszek, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 202–212.

Stein Edyta [św. Teresa Benedykta od Krzyża] (2006), Drogi poznania Boga, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych.

Stępień Tomasz (2005), Przedmowa, w: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, przeł. M. Dzielska, Kraków: Znak, s. 7–67.

Stępień Tomasz (2010), Pseudo–Dionizy Areopagita. Chrześcijanin i platonik, Warszawa: Fronda.

Suchla Beate R. (2008), Dionysius Areopagita. Leben – Werk – Wirkung, Freiburg–Basel–Wien: Herder Verlag.

Tatarkiewicz Władysław (1999), Historia filozofii, t. 1, Warszawa: PWN.

Tyburski Włodzimierz (2006), Elzenberg, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Werner Mateusz (1998), „Rovigo”: portret na pożegnanie, w: Poznawanie Herberta, red. A. Franaszek, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 219–239.

Wesołowska Anna (2015), „proszę księdza – ja naprawdę Go szukałem”. Religijne rozterki w poezji Zbigniewa Herberta, „Konteksty Kultury”, t. 12, z. 4, s. 436–450.

Wieczorek Ewa (2009), O mowie zawartej w milczeniu, „Studia de Arte et Educatione”, nr 4, s. 15–23.

Winer Agata (2007), Anioł rozanielony, cz. 2, „Topos”, nr 4, s. 81–94.

Wittgenstein Ludwig (1997), Tractatus logico-philosophicus, przeł. J. Wolniewicz, Warszawa: PWN.

Wolsza Kazimierz (2014), Język religijny między modelem a milczeniem, w: W trosce o kulturę logiczną, red. K. Wolsza, Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, s. 393–412.

Wójcik Kazimierz (2011), Dąmbska Izydora, w: Encyklopedia filozofii polskiej, red. A. Maryniarczyk i.in., t. 1, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, s. 277–280.

Zarębianka Zofia (2001), Tropy sacrum w literaturze XX w., Bydgoszcz: „Homini”.

Zawojska Teresa (2003), Herbert Zbigniew, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red.

A. Maryniarczyk i in., t. 4, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, s. 368–376.

Zieliński Edward I. (2007), Platon, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. A. Maryniarczyk i in., t. 8, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, s. 265–272.


Published
2024-08-15



Adam R. Prokop 
independent researcher https://orcid.org/0000-0002-6048-9675



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available  under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).

All interested parties have access to the published articles under the following conditions:

1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.

2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.

The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).

The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.