The Witch-doctor and Nature. From Lexicographical Analysis to the Story of Nadzieja Bittel-Dobrzyńska

Julia Kuzyka

Faculty of Philology. University of Bialystok
https://orcid.org/0009-0007-6986-5052


Abstract

The aim of the article is to demonstarte the relationship of the witch-doctor, a Podlasie healer, with nature. It presents a lexicographical analysis of the word szeptucha,  centred primarily around Jan Karłowicz's definition proposed in the dictionary of Polish dialects. Next, it discusses the relationship between witch-doctors and nature on the basis of the autobiographical prose Jak wiedźma Agrypicha znachorstwa mnie uczyła [How the witch Agripicha taught me the healing witchcraft] by Nadzieja Bittel-Dobrzyńska, which is connected with the historical and geographical motherland of witch-doctors: the Vilnius region, the Polish-Belarusian borderland and Podlasie.

Keywords:

folk whisperer, Podlasie, nature, Nadzieja Bittel-Dobrzyńska, religion, magic

Assmann Jan (2009), Kultura pamięci, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, przeł. A. Kryczyńska-Pham, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków: Wydawnictwo Universitas, s. 59–99.

Bagińska Sylwia (2024), Leczą z chorób za „co łaska”. Szeptuchy pomogły wielu osobom, „dziennik.pl”, 14 marca 2024, https://magia.dziennik.pl/artykuly/9459528,leczaz-chorob-za-co-laska-szeptuchy-pomogly-wielu-osobom.html [dostęp 12.05.2024].

Barcz Anna (2012), Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialnościza przyrodę w literaturze, „Antrophos?”, nr 18–19, https://open.icm.edu.pl/server/api/core/bitstreams/fa82e796-a4f1-4d90-8f51-62bfa8868506/content [dostęp 28.04.2024].

Bittel-Dobrzyńska Nadzieja (1991), Jak wiedźma Agrypicha znachorstwa mnie uczyła, Gdańsk: Oficyna Wydawnicza „Graf”.

Charyton Małgorzata Anna (2010), Szeptuchy – tradycja żywa. Współcześni uzdrowiciele ludowi na Podlasiu, w: Nie czas chorować? Zdrowie, choroba i leczenie w perspektywie antropologii medycznej, red. D. Penkala-Gawęcka, Poznań: Biblioteka Telegte Wydawnictwo,

s. 119–140.

Charyton Małgorzata Anna (2011), Współczesna medycyna ludowa na Podlasiu – oczyma szeptuch, w: Medicina Magica. Oblicza medycyny niekonwencjonalnej, red. A. Anczyk, Sosnowiec: Wydawnictwo Instytutu Medycyny i Zdrowia Środowiskowego i Autorzy, s. 57–84.

Charyton Małgorzata Anna (2013), Szeptuchy – w roli głównej, „Medyk Białostocki”, https://www.umb.edu.pl/aktualnosci%286%29/szeptuchy - w roli glownej [dostęp 31.03.2024].

Czachur Waldemar (2018), Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy, w: W. Czachur, Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s. 7–55.

(dd) Podlaskie szeptuchy. Kim są znachorki i uzdrowicielki z regionu północno-wschodniej Polski? Poznaj ich tajemnice, „Gazeta Współczesna”, 10 lutego 2024, https://wspolczesna.pl/podlaskie-szeptuchy-kim-sa-znachorki-i-uzdrowicielki-z-regionupolnocnowschodniej-polski-poznaj-ich-tajemnice/ar/c15-13409072 [dostęp 12.05.2024].

Domańska Ewa (2013), Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.

Fiedorczuk Julia (2015), Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.

Góra Aleksander W. (1995), Bocian w słowiańskich wyobrażeniach ludowych, „Etnolingwistyka”, nr 7, s. 33–46.

Grębecka Zuzanna (2006), Słowo magiczne poddane technologii, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.

Grzelak Eliza (2022), Nowy Eden. Wpływ ogrodnika i jego dzieła – ogrodu na proces zmian klimatycznych, „Porównania”, nr 1, s. 63–77.

Jarosz Marta (2024), Szeptuchy z Podlasia. Kim są i jak działają kobiety, które zastępują lekarzy wielu Polakom?, „Rzeczpospolita”, 9 lutego, https://kobieta.rp.pl/zdrowie/art39806451-szeptuchy-z-podlasia-kim-sa-i-jak-dzialaja-kobiety-ktore-zastepujalekarzy-wielu-polakom [dostęp 12.05.2024].

Karłowicz Jan (1901), Słownik gwar polskich, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Akademia Umiejętności.

Koniusz Elżbieta (2001), Polszczyzna z historycznej Litwy w „Słowniku gwar polskich” Jana Karłowicza, Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.

Kronenberg Anna (2014), Geopoetyka jako przykład zielonego czytania i pisania, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 294–320.

Kusek Robert (2013), Autor! Autor!, czyli o powrocie „zniedołężniałego bóstwa starej krytyki”, w: Dziewięć odsłon literatury brytyjskiej. Wiek XX po współczesność, red. M. Bleinert, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, s. 51–69.

Ołubiec-Opatowska Ewa, Czarniecka-Skubina Ewa (2017), Żywieniowe tradycje świąteczne – dawniej i współcześnie, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula”, nr 3, s. 74–89.

Płonka-Syroka Bożena (2007), Jędrzej Śniadecki wobec brownizmu – kontekst kulturowy i podstawy teoretyczne jego praktyki interpretacyjnej, w: B. Płonka-Syroka, Niemiecka medycyna romantyczna, Warszawa: Wydawnictwo DiG, s. 445–459.

Pacukiewicz Marek (2007), „Samowolna litera”. Literatura pomiędzy „niemyślącym” a „irracjonalnym”, w: Antropologia kultury – antropologia literatury: na tropach koligacji, red. A. Gomóła, E. Jaworski, E. Kosowska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 132–141.

Prorok Katarzyna (2018), Kapusta. Brassica oleracea, w: Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 2: Rośliny: warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 80–121.

Rak Maciej (2017), Z dziejów Słownika gwar polskich Jana Karłowicza. Kartoteka i działania wydawnicze, „LingVaria”, nr 2, s. 263–288.

Rak Maciej (2020), Jan Aleksander Ludwik Karłowicz (1836–1903), w: Etnografowie i ludoznawcy polscy: sylwetki, szkice biograficzne, red. K. Ceklarz, J. Święch, Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 77–82.

Rembiszewska Dorota Krystyna, Siatkowski Janusz (2020), Niezabudka, wasilek, wołoszka – o dylematach w rozstrzyganiu pożyczek i reliktów dawnej wspólnoty na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, „Gwary Dziś”, vol. 12, s. 163–177.

Sadanowicz Ewelina (2018), Szeptuchy jako specyficzne zjawisko znachorskie pogranicza na Podlasiu, „Pogranicze. Studia Społeczne”, t. 32, s. 190–207.

Sadanowicz Ewelina (2020), Prawosławne praktyki religijne na Podlasiu w perspektywie antropologii postsekularnej, w: Małe miasta: duchowość pozakanoniczna, red. M. Zemło, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 271–286.

Saniewska Diana (2015), W klinice i na wojnie. Frenezja ciała w Pamiętnikach doktora Józefa Franka, w: Emocje – literatura – medycyna, red. D. Saniewska, Kraków: Wydawnictwo Libron – Filip Lohner, s. 49–66.

Saunders Max (2008), Life-Writing, Cultural Memory, and Literary Studies, w: Cultural Memory Studies. An International and Interdisciplinary Handbook, red. A. Erll, A. Nünning, S.B. Young, Berlin: Wydawnictwo Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, s. 321–332.

Slapšak Svetlana (2013), How to read cabbage: structuralism, semiotics, historical anthropology, przeł. B. Slapšak, w: Zelje in spolnost: iz zgodovinske antropologije hrane. Študija o kultni, ritualni in kulturni vlogi zelja, Študentska založba Beletrina, https://www.jakrs.si/fileadmin/datoteke/Nova_spletna_stran/Predstavitvena_gradiva/Vzorcni_prevodi/Posamicni_vzorcni_prevodi/Svetlana_Slapsak/Svetlana_Slapsak_How_to_read_cabbage_structuralism__semiotics__historical_anthropology_English_Bozidar_Slapsak.pdf [dostęp 20.04.2024].

Zawadzka Danuta (2019), Filomaci w pamięci narodowej i regionalnej – na przykładzie podlaskich członków towarzystw wileńskich, „Polonistyka. Innowacje”, nr 9, s. 15–33.

Źródła internetowe:

https://polona.pl/item-view/ef7d79f2-edf5-41e2-942e-4c9e47ac9133?page=303 [dostęp 30.03.2024].

https://sjp.pwn.pl/sjp/szeptucha;5605077.html [dostęp 8.01.2024].

https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/11603/edition/18873/content, s. 194 [dostęp 26.05.2024];

https://wierszalin.pl/wziolowstapienie/ [dostęp 2.05.2024].


Published
2024-08-15



Julia Kuzyka 
Faculty of Philology. University of Bialystok https://orcid.org/0009-0007-6986-5052



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available  under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).

All interested parties have access to the published articles under the following conditions:

1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.

2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.

The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).

The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.