Kuglarze w dramat walą. Adam Polewka i szopkowo-farsowe inspiracje w dramaturgii dwudziestolecia międzywojennego
Abstrakt
Artykuł podejmuje refleksję nad związkami polskiego dramatu okresu dwudziestolecia z takimi formami widowiskowymi jak szopka, farsa, kabaret czy cyrk. Celem rozważań jest próba wskazania możliwych ścieżek badawczych w rozważaniu tego istotnego dla dramaturgii lat 20. i 30. problemu. Centrum rozważań staje się twórczość Adama Polewki - jego szopki polityczne, a przede wszystkim zapis widowiska Igrce w Barbakanie przygotowywanego na Dni Krakowa w 1938 roku. Autorka poddaje lekturze krytycznej wstęp, którym Polewka opatrzył powojenne wydanie tego tekstu. Jej zdaniem w tym odautorskim komentarzu zawarte są cenne wskazówki dotyczące sposobu funkcjonowania w dwudziestoleciu międzywojennym form takich, jak szopka czy cyrk.
Słowa kluczowe:
dramat, kabaret, szopka, farsa, igrce, dwudziestolecie międzywojenneBibliografia
Czabanowska-Wróbel Anna (1988), Baśń jako światopogląd. Baśń i baśniowość w twórczości Leśmiana, „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 29–62.
Czerska Karolina (2021), Cricot – marzenie o teatrze politycznym? (Fragmenty), w: Polityki Awangardy, red. A. Karpowicz, J. Kornhauser, M. Rakoczy, A. Wójtowicz, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 331–342.
Czerska Karolina (2019), Teatr Cricot – suma przybliżeń, „Didaskalia”, nr 153, s. 46–54.
Dorak-Wojakowska Lilianna (2019), Dramaturg jako archiwista. O stylu montażu dokumentalnego Witolda Wandurskiego... i sceny robotniczej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura”, nr 11, s. 20–35.
Duniec Krystyna (2017), Dwudziestolecie. Przedstawienia, Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytut Sztuki PAN, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny.
Eksteins Modris (2014), Święto Wiosny. Wielka Wojna i narodziny nowego wieku, przeł. K. Rabińska, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Fox Dorota (2013), Czasopiśmiennictwo teatralne w Polsce w latach 1918–1939, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Freudenberg Olga (2007), Mim, w: O. Freudenberg, Obraz i pojęcie, przeł. B. Żyłko, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Grochowska Anna (2017), Wszystkie drogi prowadzą na Krupniczą. O Domu Literatów, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Jarema Józef (1934), Cricot. O teatrze plastycznym, „Głos Plastyków”, nr 7–8.
Jarema Józef (1934), Patrzymy na was, „Tygodnik Artystów”, nr 3.
Jarema Józef (1938), Przed nowym sezonem Cricot, „Nasz Wyraz”, nr 9, s. 7.
Kapłanowa Rachela [Mayenowa Maria Renata] (2013), „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego.
Problemy kompozycji, oprac. M. Prussak, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Kydryński Juliusz (1964), Próba portretu (Rzecz o Adamie Polewce), Kraków: Wydawnictwo
Literackie.
Lau Jerzy (1967), Teatr artystów Cricot, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Leyko Małgorzata (2019), Dwudziestowieczna awangarda teatralna a cyrk, w: Nie tylko klaun i tygrys. Szkice o sztuce cyrkowej, red. M. Leyko, Z. Snelewska-Stempień, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 113–124.
Marczak-Oborski Stanisław (1973), Teatr romantyczny, rewolucyjny, polityczny, „Teksty”, nr 3, s. 52–67.
Mazur-Fedak Jolanta (2008), Józef Jarema. W międzywojenny teatrze awangardowym Cricot (I), Kraków: Universitas.
Michajłowa Katia (2010), Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, przeł. H. Karpińska, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Nabiałek Magda (2019), Baśń dramatyczna – zapomniane ogniwo, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, t. 62, z. 3, s. 103–119.
Osińska Katarzyna (2011), Ewolucja radzieckich widowisk masowych (do lat trzydziestych XX wieku), w: Teatr masowy. Teatr dla mas, red. M. Leyko, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 207–240.
Pol Stefan (1987), Ze wspomnień nauczyciela socjalisty, w: PPS – wspomnienia z lat 1918–1939, t. 2, red. J. Cesarski i in., Warszawa: Książka i Wiedza.
Polewka Adam (1938), Herod i Ariowie (fragment z szopki „żywych masek”), „Nasz Wyraz”, nr 1.
Polewka Adam (1953), Igrce w Barbakanie, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Polewka Adam (1955), Kocham i nienawidzę, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Puchalski Lucjan (1991), Kabaretowy świat. Estetyczne dziedzictwo kabaretu w literaturze Republiki Weimarskiej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Puget Ludwik (1938), Szopki krakowskie, „Kurjer Poranny”, nr 46, s. 8.
Rawiński Marian (1986), Między misterium i farsą. Polska dramaturgia międzywojenna w kontekście europejskim, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny.
Somos Aleksij (2010), Święty Bachus. Nieznane lata teatru greckiego 300 p.n.e. – 1600 n.e., przeł. J. Kruczkowska, R. Lewandowski, B. Schada-Borzyszkowska, Wrocław: Instytut im. Jerzego Grotowskiego.
Waksmund Ryszard (2005), Młodopolska baśń dramatyczna. Od bajki ludowej do impresji scenicznej (z zagadnień struktury gatunku) w: Baśnie nasze współczesne, red. J. Ługowska, Wrocław: Biblioteka Literatury Ludowej.
Stangret Paweł (2017), Awangardowa rehabilitacja cyrku, w: Cyrk w świecie widowisk, red. G. Kondrasiuk, Lublin: Warsztaty Kultury w Lublinie, s. 113–124.
Wiciński Henryk (1934), Nowy sezon Cricot w Krakowie, „Gazeta Artystów”, nr 7, s. 1–2.
Wodnarowie Estera i Mieczysław (1974), Polskie sceny robotnicze 1918–1939. Wybór dokumentów i relacji, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Żytyński Stanisław (1964), Szopki Adama Polewki, w: Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, red. K. Bidakowski, Warszawa: Czytelnik.
Licencja
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
