Struktura znaczeniowa słownictwa anatomicznego w Nowym dykcjonarzu M.A. Troca
Beata Kuryłowicz
Uniwersytet w BiałymstokuAbstrakt
This article is an attempt to perform a semantic analysis of anatomical vocabulary collected by Michał Abraham Troc in Nowy dykcjonarz, published in Lipsk in 1764. The aim of individual analyses based on the lexical field theory is to demonstrate the meaning of lexemes, to determine their place within a field, as well as to disclose semantic relationships: synonymy, polysemy and hyponymy. The semantic analysis presented in this article clearly demonstrates abundance and differentiation of 18th century anatomical vocabulary, as well as prevalence of native over borrowed words. Among 250 names, only eleven units are borrowings from foreign languages: seven Latin and four German ones. This provides evidence there is a fundamental role of native lexis, especially colloquial vocabulary, in the formation of Polish anatomical terminology, and, more extensively, also medical terminology, in the first phase of its development which continued until the end of the 18th century. Of note is also the non-uniform arrangement of lexemes in individual fields and asymmetry in their number. Selected lexical fields are characterised by non-uniform size, different level of semantic stratification and differentiated degree of generality of words they contain. On the other hand, semantic relations observed in the analysed anatomical vocabulary, especially synonymy and polysemy, confirm there is a differentiation of anatomical lexis, on the other hand, they indicate lack of precision in expressing content by the discussed lexical units.Słowa kluczowe:
anatomical vocabulary, multilingual lexicography, lexical field, lexis of the 18th centuryBibliografia
Buttler D., 1967, Koncepcja pola znaczeniowego, „Przegląd Humanistyczny”, z. 2, s. 41–59.
Gajda S., 1990, Wprowadzenie do teorii terminu, Opole.
Giedroyć F., 1919, Jak się rozwijało mianownictwo lekarskie polskie, „Gazeta Lekarska” 53, nr 19, s. 220–224; nr 20, s. 237–242; nr 21, s. 254–259.
Jankowiak L.A., 2006, Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 2, Słownik, Warszawa.
Jankowiak L.A., 2009, Z dziejów terminologii medycznej. Słownictwo medyczne wieku XVI wobec XVII w. oraz pierwszej połowy XVIII w., „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 44, s. 61–83.
Jankowiak L.A., 2011, Polskie słownictwo medyczne w drugiej połowie XIX wieku oraz na przełomie XIX i XX wieku, „Studia Językoznawcze” 10, s. 97–109.
Jankowiak L.A., 2015, Synonimia w polskiej terminologii medycznej drugiej połowy XIX wieku (na podstawie Słownika terminologii lekarskiej polskiej z 1881 roku), Warszawa.
Kaszewski M., 2014, Studia z leksykografii historycznej, Kraków.
Kępińska A., 2011, Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski, Lipsk, 1764, Michał Abraham Trotz, w: Słowniki dawne i współczesne. Internetowy przewodnik edukacyjny, red. M. Bańko i in., (pozyskano z http://www.leksykografia.uw.edu.pl).
Kuryłowicz B., 2019, Terminologia matematyczna w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Troca na tle polskiej i europejskiej tradycji naukowej. Prolegomena, „Język Polski” XCIX, z. 3., s. 62–71.
Majer J., Skobel F., 1838, Słownik anatomiczno-fizjologiczny ułożony przez D-rów Józefa Majera i Fryderyka Skobla. Profesorów Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków.
Michejda K., 1959, W sprawie polskich terminów anatomicznych, „Język Polski” 39, s. 220–222.
Michejda K., 1960, Jeszcze w sprawie polskich terminów anatomicznych, „Język Polski” 40, s. 151–154.
Miodunka W., 1980, Teoria pól językowych, Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania, Warszawa–Kraków.
Neumann B., 1968, Rys dziejów mianownictwa lekarskiego i jego kryzys współczesny, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 31, z. 2, s. 193–205.
Pisarek W., 1967, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, „Pamiętnik Literacki” 58, z. 2, s. 493–516.
Siekierska K., 1976, Z dziejów kształtowania się polskiej terminologii naukowej. Podstawowe słownictwo geometryczne, „Poradnik Językowy”, s. 272–281.
Szczaus A., 2013, Leksyka specjalistyczna w Informacyi matematycznej Wojciecha Bystrzonowskiego z 1749 roku na tle polszczyzny XVIII wieku, Szczecin.
Tokarski R., 1983, Teorie pól znaczeniowych a analiza semowa, „Język Polski” 63, z. 3, s. 179–188.
Tokarski R., 1984, Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze), Warszawa.
Tokarski R., 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, red. J. Barmiński, Wrocław.
Trotz M.A., 1764, Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłow potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglaskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazowprzez Michała Abrahama Troca, warszawianina, Lipsk (pozyskano z http:// www.ebuw.uw.edu.pl).
Walczak B., 1994, Nowe prace o polskich słownikach osiemnastowiecznych, w: Studia romanica in honorem Stanislai Gniadek, red. H. Misterski, J. Sypnicki, Poznań, s. 45–57.
WEPI – Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana Saturnina Sikorskiego (wyd. 1892–1914, tom 7).
Wierzbicki R., 1924, Historia słownictwa lekarskiego polskiego, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” nr 1, z.1, 2., s. 53–70, 163–175.
Wysocka F., 1979, Uwagi o polskiej terminologii anatomicznej do początków XIX w., „Język Polski” 59, s. 108–118.
Wysocka F., 1980, Polska terminologia lekarska do roku 1838. Tom I. Anatomia. Proste prymarne nazwy nie motywowane, Wrocław.
Wysocka F., 1994, Polska terminologia lekarska do roku 1838. Tom II. Anatomia. Jednowyrazowe nazwy motywowane, Kraków
Wysocka F., 2007, Polska terminologia lekarska do roku 1838. Tom III. Anatomia. Nazwy dwuwyrazowe, Kraków.
Wysocka F., 2013, Polska terminologia lekarska do roku 1838. Tom IV. Anatomia. Nazwy wielowyrazowe, Kraków.
