Jakie jest pochodzenie wyrazów kozytać ‘łaskotać, łechtać’, kozytki ‘łaskotki’?

Janusz Siatkowski

Uniwersytet Warszawski
https://orcid.org/0000-0003-4362-9426


Abstrakt

The article discusses characteristic features of the words kozytać ‘to tickle’, and kozytki ‘tickling’, that have a limited, regional distribution in Slavic languages and are present in Belarusian, Russian and Polish. A thorough analysis of dialectal data was conducted in an attempt to identify the origin and geographical markedness of these items. It has been revealed that *kozitati was most frequently used in North Belarus and was most probably a historic Belarusian-Polish innovation.

Słowa kluczowe:

dialects and regionalisms, dialectal lexis, linguistic contacts, linguistic geography, loanwords, Slavic dialectology

AGWB – Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. I, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłońska, J. Siatkowski, Wrocław: 1980, t. II–III, red. S. Glinka, Wrocław: 1989–1993, t. IV–X red. I. Maryniakowa, Warszawa: 1995–2012, Instytut Słowianoznawstwa PAN / Instytut Słowianoznawstwa PAN Fundacja slawistyczna.

Dal – Даль В.И., 1955–1956, Толковый словарь живого великорусского языка, т. I–IV, Москва: Государственное издательство инностранных и национальных словарей Dal V.I, 1955–1956, Tolkovyĭ slovar żivogo velikorusskogo ĭazyka, t. I–IV, Moskwa: Gosudarstviennoje izdatielstvo innostrannych inacionalnych słowariej.

ESBM – Әтымалагiчны слоўнiк беларускай мовы, 1978–, рәд. В.У. Мартынаў, Г.А. Цыхун, Мiнск: Навука i тәхнiка [Ėtymalagichny sloǔnik belaruskaĭ movy, 1978–, red. V.U. Martynaǔ, G.A. Cychun, Minsk: Navuka i technika / Biełaruskaja navuka].

Fedorowski Michał, 1897, Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej, t. I: Wiara, Kraków: Akademii Umiejętności.

Giedroyć F., 1931–1933, Polski słownik lekarski, t. I–II, Warszawa: Wydawnictwo Kasy imienia Mianowskiego.

Hrinčenko (Грiнченко Борис), 1907–1909, Словарь української мови, т. I–IV, Київ: Видавництво Академiї Наук Українскої РСР [Hrinčenko B., Słowar ukrainskoĭ mowy, t. I–IV, Kijew: Vydavnyctwo akademiї Nauk Ukraїnskoї RS].

Karłowicz J., 1984 (do druku przygotowała E. Smułkowa), Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t. 3, red. J. Rieger, W. Werenicz, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

SWO – Karłowicz J., 1894–1905, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, t. I: A–E, 1894, t. II: F–K, 1897, t. III: L–N, 1905, Kraków: Nakładem autora.

Kručkova O. (Крючкова О.), 2014, Славянские боги, духи, герои былин. Иллюстрированная әнциклопедия, Москва: Издательство: Литрес [Kručkova O., ˇ2014, Slavĭanskie bogi, duchy, geroi bylin. Illiustrirovannaĭa enciklopediĭa, Moskva: Izdatielstvo: Litres].

Kurzowa Z., 1993, Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.

LAB – Лексiчны атлас беларускiх народных гаворак у пяцi тамах, 1993–1998, рәд. М.В. Бiрыла, Ю.Ф. Мацкевiч, Мiнск: Акадәмя Навук Беларусi. Iнстытут Мовазнаўства iмя Якуба Коласа [Leksiczny atlas belaruskich narodnych govorak u piaci tamach, 1993–1998, red. M.V. Biryla, J. F. Mackevicz, Minsk: Akademia Navuk Biełarusi. Instytut mowa znaustwa imia Jakuba Kolasa]..

Lewaszkiewicz T., 2017, Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Nowowiejski B., [1992] 2010, Z zagadnień kontaktów językowych, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 229–247, przedruk: Cechy białoruskie w mowie mieszkańców Sokółki, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. VI, Między Wschodem a Zachodem, cz. IV: Zjawiska językowe na pograniczu polsko-ruskim, red. J. Bartmiński, M. Łesiów, Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe, s. 209–224.

Nowowiejski B., [2000] 2010, Z zagadnień kontaktów językowych, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 273–284, przedruk: Białorutenizmy leksykalne w polszczyźnie wileńskiej przełomu XIX i XX wieku, [w:] Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, red. M. Kondratiuk, B. Siegień, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 13–22.

Nowowiejski B., [2004] 2010, Z zagadnień kontaktów językowych, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 263–271, przedruk: Polskie słowniczki gwarowe z XIX wieku jako źródło do badania przeszłości polsko-białoruskich stosunków językowych, [w:] Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, red. S. Musijenko, Grodno: Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały, s. 88–94.

Osipowicz A., 2009, Słowniczek gwary augustowskiej, [w:] Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północnowschodniej, pod red. B. Nowowiejskiego, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 7-130.

Redliński E., 1973, Konopielka, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

Rembiszewska D.K., 2007, Słownik dialektu knyszyńskiego Czesława Kudzinowskiego, Łomża: Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów.

Rieger J., Masojć I., Rutkowska K., 2006, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Warszawa: Wydawnictwo DiG.

RóżnSłow – Maryniakowa I., Rembiszewska D.K., Siatkowski J., 2015, Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.

SGP – Słownik gwar polskich, 1977, opr. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, od t. II pod kier. J. Reichana, od t. VI pod kier. J. Okoniowej, od t. IX pod kier. R. Kucharzyk, Wrocław–Kraków: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego.

SGPK – Karłowicz J., 1900–1911, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków: Akademia Umiejętności.

SPZB – Слоўнiк беларускiх гаворак паўночна-заходняй Беларусi i яе пагранiчча у пяцi тамах, 1979–1986, рәд. Ю.Ф. Мацкевiч, т. I–V, Мiнск: Навука i тәхнiка [Sloǔnik belaruskich gavorak paǔnoczna-zachodniaĭ Belarusi i ĭae pagranicza u piaci tomach, 1979–1986, red. J.F. Mackewicz, t. I–V, Minsk: Navuka i technika].

SRNG – Словарь русских народных говоров, 1965–, составил (с II т. гл. ред.) Ф. П. Филин (Ф.П. Сороколетов), Москва–Ленинград–Санкт-Петербург: Издательство „Наука” [Slovar ruskich narodnych govorov, 1965–, sostavil (s II t. gl. red.) F.P. Filin (F.P. Sorokoletov), Moskva–Leningrad–Sankt-Petersburg: Izdatielstwo „Nauka”].

SW – Słownik języka polskiego, 1908–1927, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. I–VIII, Warszawa: Nakładem prenumeratorów i kasy im. Mianowskiego (tzw. Słownik warszawski).

SWil – Słownik języka polskiego, 1861, wypracowany przez A. Zdanowicza, M. Bohusza Szyszkę i innych, t. I–II, Wilno: Maurycy Orgelbrand.

TSBM – Тлумачальны слоўнiк беларускай мовы, 1977–1984, (рәд.) К.К. Атраховiч (К. Крапiва), т. I–V, Мiнск: Акадәмя Навук БССР. Iнстытут Мовазнаўства iмя Якуба Коласа [Tlumaczalny sloǔnik belaruskaĭ movy, 1977–1984, red. K.K. Atrachovicz (K. Krapiva), t. I–V, Minsk: Akademia Navuk Bielarusi. Instytut movoznaustwa imia Jakuba Kolasa..

Vasmer ESRJ – Фасмер М., 1964–1973, Әтимологический словарь русского языка, неревод с нем. и дополнения О.Н. Трубачева, т. I–IV, Москва: Издательство „Прогресс” [Fasmer M., 1964–1973, Etimologiczeskiĭ slovar russkogo ĭazyka, perevod s. nem. i dopolneniĭa O.N. Trubaczeva, t. I–IV, Moskva: Izdatielstvo „Progriess”].

Walicki A., 1886, Błędy nasze w mowie i piśmie ku szkodzie języka polskiego popełniane oraz prowincjonalizmy, wyd. 3, Kraków–Warszawa: Gebertner i Wolff.

Pobierz

Opublikowane
2021-11-22


Siatkowski, J. (2021) „Jakie jest pochodzenie wyrazów kozytać ‘łaskotać, łechtać’, kozytki ‘łaskotki’?”, Białostockie Archiwum Językowe, (21), s. 173–178. doi: 10.15290/baj.2021.21.12.

Janusz Siatkowski 
Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0003-4362-9426