Słownictwo obcego pochodzenia w reportażach Melchiora Wańkowicza z tomu Anoda i katoda
Marzena Guz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
The aim of this paper is to present the multitude of foreign words and phrases in reportages published in the Anoda i katoda [Anode and Cathode] collection by Melchior Wańkowicz and to answer the following questions: Does the author mark foreign words in his text? Have they been adapted to the Polish language? Where did this abundance of borrowings come from? When the lexemes or phrases were kept in their original form, it was established whether the writer marked them in the text, and if so, how it was achieved. In the group of words highlighted in the text by the writer, the majority are written in italics. The writer did not use any special distinction towards many words in a foreign form. In those cases when words of foreign origin were adapted to the Polish language system, the methods of this adaptation were indicated. The two largest collections of foreign vocabulary in the examined material originate from Latin and French. Some foreign lexemes were adapted to Polish, becoming the basis for new words in the Polish language by declination and replacement of vowels and/or consonants with their Polish equivalents. The diversity of the borrowings applied is the effect of the writer’s background in the multi-cultural Borderlands, his thorough education and his numerous journeys and long time spent abroad.Słowa kluczowe:
borrowings, Melchior Wańkowicz, reportage, adaptations, foreign languagesBibliografia
Arct M., 1947, Słownik wyrazów obcych. 33 000 wyrazów, wyrażeń i przysłów cudzoziemskich, Warszawa.
Białoskórska M., 1997, Stefana Żeromskiego słownictwo osobiście wyróżnione, w: Praktyka językowo -stylistyczna w tekstach artystycznych doby nowopolskiej, red. J. Brzeziński, Zielona Góra, s. 9–17.
Borejszo M., 2007, Zapożyczenia włoskie we współczesnej polszczyźnie, Poznań.
Borys I., 2000, Aktualne zapożyczenia francuskie we współczesnym słownictwie polskim i rosyjskim (rzeczowniki), „Acta Polono‑Ruthenica” V, s. 209–217.
Brückner A., 1957, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Brzezina M., 1997, Obraz Petersburga pióra Konstantego Srokowskiego, w: Praktyka językowo -stylistyczna w tekstach artystycznych doby nowopolskiej, red. J.Brzeziński, Zielona Góra, s. 29–39.
Brzeziński J., Piątkowski C., 1997, Wschodniosłowiańskie elementy językowo -stylistyczne w poezji okresu romantyzmu, w: Praktyka językowo -stylistyczna w tekstach artystycznych doby nowopolskiej, red. J. Brzeziński, Zielona Góra, s. 41–46.
Burkacka I., 2010, Klasyfikacja słowotwórcza nowszych zapożyczeń, „Linguistica Copernicana” 2(4), s. 229–240.
Cyran W., 1974, Mechanizm zapożyczania wyrazów w języku polskim, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XX, s. 23–37.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, 2003, red. K. Polański, Wrocław i in.
Guz M., 2018, Niemieckie ślady w reportażach Melchiora Wańkowicza z tomu „Anoda i katoda”. Reportaże z części pt.: „Kraj lat dziecinnych” w perspektywie leksykalnej, „Forum Filologiczne Ateneum” 1(6), s. 23–36.
Hrbáček J., 1971, Citátové výrazy a jiné periferní lexikalní prvky cizího původu v slovní zásobĕ češtiny, „Slovo a Slovesnost” R. 32(1), s. 26–34.
Jadacka H., 2001, System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Warszawa.
Jakus‑Borkowa E., 1987, Nazewnictwo polskie, Opole.
Jaros V., 2015, Studia nad językiem i stylem pism naukowych Joachima Lelewela, Częstochowa.
Kania S., Tokarski J., 1984, Zarys leksykologii i leksykografii polskiej, Warszawa.
Karszniewicz A., 1995, Klasyfikacja i adaptacja zapożyczeń niemieckich w języku polskim, „Orbis Linguarum” 2, s. 223–232.
Kąkolewski K., 1984, Wańkowicz krzepi. Wywiad rzeka, Lublin.
Kida J., 2000, Łacińskie słownictwo w Dziennikach Stefana Żeromskiego, „Prace Filologiczne” XLV, s. 259–266.
Klemensiewicz Z., 1965, Historia języka polskiego. Część II. Doba średniopolska (od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku), Warszawa.
Klemensiewicz Z., 1972, Historia języka polskiego. Część III. Doba nowopolska (od ósmego dziesięciolecia XVIII wieku do r. 1939), Warszawa.
Kopaliński W., 1978, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa.
Kupiszewski W., 1988, Funkcje stylistyczne zapożyczeń obcych w Syzyfowych pracach Stefana Żeromskiego, „Poradnik Językowy” 8, s. 598–601.
Kurzyna M., 1977, O Melchiorze Wańkowiczu – nie wszystko, Warszawa.
Lewicki A.M., 1986, Zapożyczone wyrażenia cytatowe jako typ jednostek słownika, w: Formacje hybrydalne w językach słowiańskich, red. S. Warchoł, Lublin, s. 33–43.
Maciołek M., 2011, Kotuś, pieseczek, chrabąszczyk, myszka… „Spis” Tadeusza Chyły jako (pre)tekst do rozważań o konieczności nauczania obcokrajowców słowotwórstwa języka polskiego, „Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 18, s. 269–278.
Markowski A., Pawelec R., 2007, Nowy słownik wyrazów obcych i trudnych, Kalisz.
Matysiak B.W., 2017, Słownik statystyczny języka hebrajskiego i aramejskiego Starego Testamentu, Olsztyn.
Porayski‑Pomsta J., 2007, Zapożyczenia leksykalne z języka francuskiego we współczesnej polszczyźnie. Charakterystyka strukturalno -semantyczna, „Poradnik Językowy” 5, s. 54–65.
Rybicka H., 1976, Losy wyrazów obcych w języku polskim, Warszawa.
Seiffert I., 2011, Leksyka językowego pogranicza w „Wertepach” Leopolda Buczkowskiego, w: Język pisarzy. Problemy słownictwa. Tom. 3, red. T. Korpysz, A. Kozłowska, Warszawa, s. 119–138.
Sękowska E., 2010, Język emigracji polskiej w świecie. Bilans i perspektywy badawcze, Kraków.
Sławkowa E., 2014, Na szlakach włóczęgi, ścieżkach lektury i duktach języka: o przynależności gatunkowej i stylu „Dziennika północnego” Mariusza Wilka, w: Język Artystyczny 15. Język(i) kultury popularnej, red. A. Rejter, Katowice, s. 133–146.
Sokólska U., 2005, Leksykalno -stylistyczne cechy prozy Melchiora Wańkowicza (na materiale reportaży z lat 1961–1974), Białystok.
Szydłowska‑Ceglowa B., 1988, Studia językoznawcze nad pamiętnikami emigrantów, Warszawa, Poznań.
Turek W.P., 2001, Słownik zapożyczeń pochodzenia arabskiego w polszczyźnie, Kraków.
Walczak B., 1997, Czy kryzys twórczy autora Trylogii? (Uwagi o języku „Na polu chwały”), w: Praktyka językowo -stylistyczna w tekstach artystycznych doby nowopolskiej, red. J. Brzeziński, Zielona Góra, s. 123–136.
Walczak B., 1999, Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław.
Wańkowicz M., 2011, Anoda i katoda, Warszawa.
Wiśniakowska L., 2007, Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa.
Witaszek‑Samborska M., 1992, Wyrazy obcego pochodzenia we współczesnej polszczyźnie, Poznań.
Wojtyńska‑Nowotka M., 2013, Latynizmy i grecyzmy leksykalne w „Rozprawach literackich” Maurycego Mochnackiego, „Poradnik Językowy” 10, s. 39–56.
Biogramy.pl, https://www.biogramy.pl/timeline (dostęp: 27.02.2020).
Enrichissez -vous, Wikipedia, https://de.wikipedia.org/wiki/Enrichissez‑vous (dostęp: 26.06.2019).
Giemzowy, SJP PWN, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/giemzowy;5430182.html (dostęp: 25.07.2019).
Giordano Bruno, Wikiquote, https://pl.wikiquote.org/wiki/Giordano_Bruno (dostęp: 27.07.2019).
Godzina kanoniczna, SJP PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/godzina‑kanoniczna;2462236. html (dostęp: 6.08.2019).
In odore sanctitatis, Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/in‑o‑dore-sanctitatis;3914437.html (dostęp: 27.06.2019).
Indygenat, SJP, https://sjp.pl/indygenat (dostęp: 1.08.2019).
Potażnik, SJP PWN, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/potażnik (dostęp: 31.07.2019).
Promesa, SJP PWN, https://sjp.pwn.pl/slowniki/promesa.html (dostęp: 5.08.2019).
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia – uwagi ogólne, https://lexplay.pl/artykul/Prawo‑Umow/prowadzenie_cudzych_spraw_bez_zlecenia_uwagi_ogolne (dostęp: 25.07.2019).
Synekura, SJP PWN, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/synekura;5502885.html (dostęp: 28.06.2019).
Terra nullius, Wikipedia. Wolna encyklopedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Terra_nullius (dostęp: 3.08.2019).
Tomaszkiewicz M., Bieżeńcy 1915 – miliony uchodźców z polskich ziem, o których zapomniała historia, Newsweek Polska, https://www.newsweek.pl/wiedza/histo‑ ria/biezency‑1915-zapomniani‑uchodzcy-z-polskich‑ziem/yvs19s0 (dostęp: 25.07.2019).
Vol -au-vent, SJP, https://sjp.pl/vol‑au-vent (dostęp: 27.06.2019).
Walczak D., Palech – od ikon do suwenirów, HistMag.org, https://histmag.org/Palech‑od-ikon‑do-suwenirow‑17534 (dostęp: 25.07.2019).
Wańkowicz M., Anoda i katoda, Znak, https://www.znak.com.pl/ksiazka/anoda ‑i-katoda‑tom-1-melchior‑wankowicz-35504 (dostęp: 10.09.2022).
