Polskie kulturemy wojenne z Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego i ich przekład na francuski
Anna Ciostek
Uniwersytet WarszawskiAbstrakt
W kręgu moich zainteresowań badawczych znajdują się kulturemy, w tym te dotyczące drugiej wojny światowej, analizowane pod kątem tłumaczenia w obrębie pary językowej polski/francuski. Kulturemy– według definicji zamieszczonej w Dystynktywnym słowniku synonimów Alicji Nagórko, Marka Łazińskiego i Hanny Burkhardt (2004) – to „ważne dla samoidentyfikacji jakiejś społeczności słowa klucze, charakteryzujące zarówno jej stosunek do tradycji, dziedziczonych wartości, jak i radzenie sobie z czasem teraźniejszym, aktualne przeżywanie świata”. Do takich jednostek leksykalnych o nacechowaniu kulturowym i emocjonalnym zaliczam kulturemy powstałe w polszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej jako słowa zbiorowej pamięci. We wcześniejszych pracach analizowałam kulturemy związane z Powstaniem Warszawskim 1944 roku. W niniejszym artykule proponuję porównać kilka kulturemów powstałych w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz‑Birkenau, które wybrałam z polskiego opowiadania Proszę państwa do gazu Tadeusza Borowskiego, z ich wersją francuską, w dwóch tłumaczeniach na język francuski, zatytułowanych: Au gaz, messieurs -dames! w przekładzie Geneviève Daude (Editions Polonia, 1960) oraz Aux douches, Mesdames et Messieurs w przekładzie Laurence Dyèvre i Éric Veaux (Christian Bourgois Editeur, 1992). Oprócz porównania strategii tłumaczenia na język francuski wybranych kulturemów sięgnęłam do dokumentów autentycznych, by sprawdzić, czy polskie kulturemy powstałe w Auschwitz mają swoje odpowiedniki francuskie poza literaturą.Słowa kluczowe:
kulturem, tłumaczenie, ekwiwalent, druga wojna światowa, niemiecki obóz koncentracyjnyBibliografia
Ballard M., 2003, Versus : la version réfléchie. Repérages et paramètres, Paris.
Benveniste É., 1974, Problèmes de linguistique générale II, Paris.
Białoszewski M., 1977, A Memoir of the Warsaw Uprising, M.G. Levine (ed. and transl.), A. Arbor.
Białoszewski M., 2002, Mémoire de l’insurrection de Varsovie, Laurence Dyèvre, Éric Veaux (trad.), Paris.
Białoszewski M., 2014, Pamiętnik z powstania warszawskiego, Warszawa.
Borowski T., 1960, Au gaz, messieurs-dames !, in : Nouvelles contemporaines polonaises, trad. G. Daude, Varsovie, pp. 39–69.
Ciostek A., 2021, Kulturemy w przekładzie literackim, w: Między językami, między kulturami, red. M. Kostro, K. Szymankiewicz, M. Grycan, Warszawa, pp. 171–183.
Clas A., 2013, Niveaux d’analyse en traduction et en lexicologie ou peut-on déterminer des unités de traduction et de lexicologie?, « Cahiers de lexicologie » 102, pp. 89–103.
Kolinka G., 2020, Ginette Kolinka, survivante du camp de Birkenau, Paris.
Larose R., 1989, Théories contemporaines de la traduction, Québec.
Lungu-Badea G., 2009, Remarques sur le concept de culturème, « Translationes » 1, p. 15–78.
Nagórko A., Łaziński M., Burkhardt H., 2004, Dystynktywny słownik synonimów, Kraków.
Newmark P., 1988, A Textbook of Translation, New York–London–Toronto–Sydney–Tokyo.
Oskaar E., 1988, Kulturemtheorie. Ein Beitrag zur Sprachverwendungsforschung, Göttingen.
Sessi F., 2010, Criminels par procuration? Sur l’auto-administration des détenus dans les Lager, « La zone grise : entre accommodement et collaboration », réd. P. Mesnard, Y. Thanassekos, Paris, pp. 111–122.
Veil S., 2017, Une Vie, Paris.
Vermeer H. J., Witte H., 1990, Mӧgen Sie Zistrosen? Scenes & frames & channels im translatorischen Handeln, Heidelberg.
Attardo M., Le Centre de mise à mort d’Auschwitz-Birkenau, https://view.genial.ly/6232ececa4a8c800181e59f8/presentation-auschwitz-birkeneau (consulté le 30 décembre 2022).
Borowski T., 1971, Proszę państwa do gazu, Warszawa, https://wolnelektury.pl/media/book/pdf/borowski-prosze-panstwa-do-gazu.pdf (consulté le 30 décembre 2022).
Borowski T., 1992, Aux douches, Mesdames et Messieurs, tłum. Laurence Dyèvre, Éric Veaux, Paris, https://phdn.org/histgen/auschwitz/borowski.html (consulté le 30 décembre 2022).
Germain M., Mémorial de la déportation: Haute-Savoie, 1940–1945, pp.101, https://books.google.pl/books?id=pGcwpgGT6XwC&pg=PA101&lpg=PA101&d q=un posten a gardé à auschwitz&source=bl&ots=T‑2MA5JIPR7&sig=ACfU3U2tH-cz0uVGieh9rLA_CULjnP9tag&hl=pl&‑sa=X&ved=2ahUKEwiO8NCXq4X4AhXsh4sKHTvhBYM4ChDoAXoEC‑ CMQAw#v=onepage&q=un posten a gardé à auschwitz&f=false (consulté le 29 mai 2022).
Le langage des camps de concentration, https://www.cercleshoah.org/spip.php?article72 (consulté le 30 décembre 2022).
Michalowski P., 1995, Une survivante raconte, «Le Monde Juif », https://www.cairn.info/revue-le-monde-juif-1995-2-page-129.htm (consulté le 30 décembre 2022).
Miejsce Pamięci I Muzeum Auschwitz-Birkenau Były Niemiecki Nazistowski Obóz Koncentracyjny i Zagłady, https://www.auschwitz.org/historia/zaglada/rampy-wyladowcze-i-selekcje (consulté le 29 mai 2022).
PR: Le Petit Robert de la langue francçaise 2022, aplikacja (consulté le 30 décembre 2022).
SJP PWN: Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl (consulté le 30 décembre 2022).
Sochacki J.L., 2019, Allocution de Simone Veil – 60è année de la libération d’AuschwitzBirkenau, https://sochacki.edu.pl/2019/10/16/allocution-de‑simone-veil60e-annee-de-la-liberation-dauschwitz-birkenau (consulté le 30 décembre 2022).
Yad Vashem, Auschwitz Birkenau https://www.yadvashem.org/yv/fr/expositions/album-auschwitz/auschwitz-birkenau.asp (consulté le 30 décembre 2022).
