Największe dzieła polskiej leksykografii XVIII wieku (Nowy dykcjonarz Michała Abrahama Troca oraz Nowy wielki dykcjonarz Piotra Daneta i Dymitra Koli) z perspektywy współczesnych badań historycznojęzykowych: nowe wyzwania i potrzeby badawcze
Résumé
The paper presents fundamental achievements of the 18th century Polish lexicography: Nowy dykcjonarz (New Dictionary) by M.A. Troc and Nowy wielki dykcjonarz (New Great Dictionary) by P. Danet and D. Kola, in the context of contemporary research needs (especially those pertaining to historical linguistics) as well as the challenges faced by Polish lexicography (historical lexicography in particular). The primary objective is the identification of lexis comprised in both dictionaries – the linguistic material is reliable and representative of the status and condition of the Polish language of the day. A more profound insight into lexical structure, the analysis of word meanings along with the examination of the frequency of words in particular lexico-semantic fields may be a major contribution to the knowledge of the Polish lexis of mid 18th century and a promising scientific springboard for further research into the development of lexical system of the epoch that still remains a blank spot in Polish lexicology. The two works are also interesting for their cultural value. The units recorded in both lexicons not only show the richness of Polish vocabulary, but they also shed light on the Polish culture. Behind these words are two worlds – the material and the mental/spiritual, the latter hidden beneath the former. The aforementioned challenges for historical lexicography include the need for digitization of the contents of the dictionaries under study. Although they have already been digitized, the present version is far from being easy to use, with the Polish material (especially that in Danet-Kola’s lexicon) still remaining inaccessible.
Mots-clés :
historical lexicography, multilingual dictionaries, 18th century Polish languageRéférences
Anusiewicz J., 1997, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bajerowa I., 1964, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bochnakowa A., 1991, Le Nouveau grand dictionnaire françois, latin et polonois et sa place dans le lexicographie polonaise, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ciccarini M., 2008, Uwagi porównawcze o europejskich modelach kultury w dobie późnego baroku, [w:] tejże, Żart, inność, zbawienie. Studia z literatury i kultury polskiej, tłum. M. Woźniak, Warszawa: NERITON, s. 201–215.
Danet P., Kola D., 1743–1745, Nouveau Grand Dictionnaire de M’ L’ Abbe Danet, Francois, Latin & Polonois: Enrichi des mellieurs Fac¸ons [!] de parler, Avec Des Notes De Critique & de Grammaire Sur Ces Trois Langues [...], Warszawa: Drukarnia Pijarów.
Iwanowska A., 1986, Wyrazy „żeglarskie” w dykcjonarzach Michała Abrahama Troca. Kilka uwag o kształtowaniu się polskiej leksyki morskiej XVIII w., „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze”, t. 12, s. 43–86.
Iwanowska A., 1989a, Michał Abraham Troc i bracia Załuscy, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, t. 34, nr 2, s. 237–260.
Iwanowska A., 1989b, Troc czy Trotz? (Część I), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 25, s. 17–29.
Iwanowska A., 1990, Troc czy Trotz? (Część II), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 26, s. 25–39.
Iwanowska A., 1991a, O definicjach słownikowych w „Nouveau dictionnaire francois, allemand et polonois” Michała Abrahama Troca, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 28, s. 5–2
Iwanowska A., 1991b, Praca Michała Abrahama Troca nad słownictwem morskim, „Gdańskie Studia Językoznawcze”, t. 5, s. 31–58.
Iwanowska A., 1992, „Ku ojczystemu językowi uwiedziony poszanowaniem”. Michał Abraham Troc w kulturze literackiej lat czterdziestych XVIII w., [w:] Kultura literacka połowy XVIII wieku. Studia i szkice, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław: Wiedza o Kulturze.
Iwanowska A., 1993a, Michał Abraham Troc w kulturze naukowej lat czterdziestych XVIII w., „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, t. 38, nr 3, s. 35–60.
Iwanowska A., 1993b, Michał Abraham Troc – lektor języka polskiego w Lipsku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego, Prace Historycznoliterackie”, t. 16. Oświecenie. Studia i szkice, s. 73–85.
Iwanowska A.,1994, O metodzie leksykograficznej „Nowego dykcyjonarza to jest mownika polsko-niemiecko-francuskiego” (1764) Michała Abrahama Troca, „Prace Filologiczne”, t. 39, s. 291–325.
Fluda-Krokos A., 2011, Nowy wielki dykcjonarz J. Mći X. Daneta opata francusko-łacińsko-polski... (1743–1745) – niezbędne źródło do historii języka polskiego, [w]: Badania historycznojęzykowe Stan, metodologia, perspektywy, red. B. Dunaj i M. Rak, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 83–90.
Kaszewski M., 2014, Studia z leksykografii historycznej, Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Kaszewski M., 2015, Cyfrowe wersje dawnych dykcjonarzy języka polskiego jako źródło dla porównawczych badań materiałowych (M.A. Troc i J.S. Bandtkie), „Świat Tekstów. Rocznik Słupski”, nr 13, s. 93–100.
Kuchowicz Z., 1975, Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Kuryłowicz B., 2015, Wartości i antywartości w osiemnastowiecznych przysłowiach, „Roczniki Humanistyczne”, t. 63, s. 263–275.
Kuryłowicz B., 2016, Przysłowia w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Trotza, „Prace Filologiczne”, t. 68, s. 183–194.
Kuryłowicz B., 2017, Przysłowia jako źródło wiedzy o osiemnastowiecznej kulturze duchowej Polaków (na przykładzie Nowego dykcjonarza Michała Abrahama Troca), „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 55–64.
Kuryłowicz B., 2018, Słownik historyczny jako źródło do rekonstrukcji dawnych sposobów myślenia o świecie, [w:] Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, red. M. Pastuch, M. Siuciak, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 277–286.
Leszczyński Z., 1978, W sprawie datowania pożyczek leksykalnych, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria V, Językoznawstwo, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 263 –269.
Leszczyński Z., 1986, O słownictwie polskiej wersji Daneta, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. XXXII, s. 155–161.
Marczak M., 2020, Polskie adaptacje łacińskich i francuskich nazw miejscowych w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli, „Linguodidactica”, t. 24, s. 159–171
Marczak M., 2021, Leksyka z zakresu wróżbiarstwa i czarów w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli, „Poznańskie Studia Polonistyczne” (w druku).
Rybicka-Nowacka H., 1974, „Nowe Ateny” Benedykta Chmielowskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Siekierska K., 1992, Rzeczywistość w słownikach Knapiusza i Troca, „Prace Filologiczne”, t. 37, s. 259–268.
Szczepankowska I., 2019, Zalety modelu objaśniania znaczeń w osiemnastowiecznym dykcjonarzu Piotra Daneta i Franciszka Koli z perspektywy współczesnej semantyki i leksykografii, „Język Polski”, z. 99, s. 72–83.
Troc (Trotz) M.A, 1764, Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłow potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglarskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazow przez Michała Abrahama Troca, warszawianina, Lipsk: Gleditsch, Johann Friedrich.
Urbańczyk S., 1979, Polskie słowniki oświeceniowe, [w:] Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 292-299.
Walczak B., 1991, Słownik wileński na tle dziejów polskiej leksykografii, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Walczak B., 1994, Nowe prace o polskich słownikach osiemnastowiecznych, [w:] Studia romanica in honorem Stanislai Gniadek, red. H. Misterski, J. Sypnicki, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, s. 45–57.
