Elegia starozakonna – o szmoncesie w PRL-u
Katrzyna Smyczek
Wydział Filologiczny. Uniwersytet ŁódzkiKatarzyna Smyczek, doktorantka w Zakładzie Literatury Polskiej XX i XXI wieku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jest autorką artykułów Wariacje na temat twórczości kabaretowej Juliana Tuwima („Prace Polonistyczne” 2016, seria LXXI) oraz Irony, self-mockery, and ironic turns of events. Marian Załucki’s satirical performances („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica“ 2017, nr 7). W kręgu jej zainteresowań badawczych znajduje się literatura satyryczna, twórczość kabaretowa, cenzura w PRL oraz zagadnienie ograniczania wolności słowa w przestrzeni publicznej.
https://orcid.org/0000-0001-6866-7731
Abstrakt
The article addresses the topic of shmontses in Poland after 1945, focusing on historical and political circumstances that significantly influenced the perception of this performative and literary genre. Shmontses – a form extremely popular in the interwar cabaret – drew patterns from Jewish humour. As the relevant cultural context was gradually vanishing, the genre became less frequent on stage. Despite that the pre-war works by Konrad Tom, Ludwik Lawiński and Julian Tuwim were included in the repertoire of cabaret “Dudek”. A sketch referring to the Jewish themes appeared in the show of Television Theatre. It was entitled Cabaret Warietano, czyli XI Muza Juliana Tuwima (Cabaret Warietano, or 11th Muse of Julian Tuwim) and directed by Jerzy Dobrowolski. The author of the article also discusses the shmontses written by the young post-war writers – Wojciech Młynarski and Ryszard Marek (Ryszard Wierzbowski and Marek Groński).
Słowa kluczowe:
shmontses; cabaret; 1968 Polish political crisis; cabaret “Dudek”; Television TheatreBibliografia
Borzymińska Zofia, Żebrowski Rafał [red.] (2003), Polski słownik judaistyczny, t. 2,
Warszawa: Prószyński i S-ka, s. 638–639.
Dziewoński Roman (1999), Sęk z Dudkiem, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Dziewoński Roman, Dziewoński Piotr (2007), Dożylnie o Dudku Edwardzie Dziewońskim,
Warszawa: Świat Książki.
Eisler Jerzy (2006), Polski rok 1968, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Fox Dorota (2004), Teatralny rodowód Lopka. Na marginesie szmoncesu, w: Żydzi w lustrze
dramatu, teatru i krytyki teatralnej, red. E. Udalska, A. Tytkowska, Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 185–202.
Fox Dorota (2007), Kabarety i rewie międzywojennej Warszawy. Z prasowego archiwum
Dwudziestolecia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Grimstad Knut Andreas (2009), Polsko-żydowskie gry kabaretowe, czyli Juliana Tuwima
próba akulturacji, przeł. M. Lachman i M. Lachman, „Teksty Drugie”, nr 3,
s. 47–62.
Kazimierz Krukowski, „Almanach Sceny Polskiej 1984/1985”, t. 26, Warszawa 1989,
s. 270–271.
Korcelli Kazimierz, Rudzki Kazimierz, Słonimski Antoni (1972), Wspomnienia o kabarecie
(rozmowa), „Dialog”, nr 10, s. 119–125.
Krasowska Anna (2011), Obraz Żyda w szmoncesie kabaretowym, „Prace Językoznawcze”,
nr 13, s. 125–139.
Krasowska Anna (2013), Obraz dziecka żydowskiego w wybranych tekstach szmoncesowych,
w: Żydowskie dziecko, red. A. Jeziorkowska-Polakowska, A. Karczewska, Lublin:
Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II,
s. 159–167.
Krasowska Anna (2013), Socjolingwistyczne i stylistyczne aspekty nazewnictwa Żydów
w szmoncesie kabaretowym dwudziestolecia międzywojennego, w: Niejedno ma imię...
Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej,
red. E. Dzięgiel, T. Korpysz, Warszawa: Wydawnictwo UKSW, s. 229–245.
Krukowski Kazimierz (1958), Moja Warszawka, Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza.
Krukowski Kazimierz (1982), Mała antologia kabaretu, Warszawa: Wydawnictwo Radia
i Telewizji.
Krukowski Kazimierz (1987), Z Melpomeną na emigracji, Warszawa: Czytelnik.
Michalski Dariusz (2007), Kazimierz Krukowski, w: D. Michalski, Powróćmy jak za dawnych
lat... Historia polskiej muzyki rozrywkowej (1900–1939), Warszawa: Wydawnictwo
Iskry, s. 373–405.
Michnikowski Wiesław (2008), Poproszę zamiejscową Lubartów czydzieściczy, rozm.
A. Uścińska, „Teatr”, nr 12, s. 70–74.
Ryszard Marek (1959), Z szopki polityczno-literackiej 1958, „Odgłosy”, nr 15, s. 11.
Stępień Tomasz (1989), Kabaret Juliana Tuwima, Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
Tom Konrad (1978), Jak się nie ma, co się lubi..., w: R.M. Groński, Jak w przedwojennym
kabarecie, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, s. 88–89.
Tuwim Julian (1978), Noc poślubna, w: R.M. Groński, Jak w przedwojennym kabarecie,
Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, s. 76–78.
Tuwim Julian (2002), Kabaretiana, oprac. J. Stępień, Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.
Tynecki Jerzy (1988), Ryszard Wierzbowski 1936–1988, „Prace Polonistyczne”, t. 43,
s. 361–367.
Uścińska Agnieszka (2012), Elegia starozakonna, czyli szmonces w kabarecie polskim jako
żart z pogranicza kultur, w: Jaki jest kabaret?, red. D. Fox, J. Mikołajczyk, Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93–114.
Uścińska Agnieszka (2014), Szmonces w polskim kabarecie dwudziestolecia międzywojennego,
w: Humor polski, red. D. Brzozowska, W. Chłopicki, Kraków: Tertium,
s. 495–517.
Wydział Filologiczny. Uniwersytet Łódzki
Katarzyna Smyczek, doktorantka w Zakładzie Literatury Polskiej XX i XXI wieku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jest autorką artykułów Wariacje na temat twórczości kabaretowej Juliana Tuwima („Prace Polonistyczne” 2016, seria LXXI) oraz Irony, self-mockery, and ironic turns of events. Marian Załucki’s satirical performances („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica“ 2017, nr 7). W kręgu jej zainteresowań badawczych znajduje się literatura satyryczna, twórczość kabaretowa, cenzura w PRL oraz zagadnienie ograniczania wolności słowa w przestrzeni publicznej.
https://orcid.org/0000-0001-6866-7731Licencja
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
