Obyś cudze dzieci uczył (np. na Wołyniu lub Polesiu)! O szkole we wschodnich województwach międzywojennej Polski
Zbigniew Kopeć
Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniuhttps://orcid.org/0000-0003-4351-1137
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę spojrzenia na sposób funkcjonowania polskich szkół w dwudziestoleciu międzywojennym we wschodnich terenach II Rzeczypospolitej: na Polesiu i na Wołyniu. Ugruntowane, również w literaturze, wyobrażenia kazały widzieć w mieszkańcach tych regionów ludzi, którzy w porównaniu do mieszkańców innych ziem Polski byli opóźnieni cywilizacyjnie. Dlatego po 1918 roku ogromną wagę przykładano do rozwoju szkolnictwa. We wschodnich województwach szkoły pełniły nie tylko funkcje edukacyjne, były również traktowane jako instytucje państwowe wypełniające np. zadania informacyjne czy propagandowe. Sytuacja nauczycieli w takiej szkole była trudna i bardzo skomplikowana, również ze względu na skład etniczny, czy narodowościowy uczonych przez nich dzieci. Ksawery Pruszyński w reportażu pt. „Prawo do Wołynia” wskazuje, że nie wszystkie efekty ich pracy były zadowalające.
Słowa kluczowe:
reportaż, edukacja, propaganda, szkolnictwo, II RzeczpospolitaBibliografia
Bakuła Bogusław (2006), Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki), „Teksty Drugie”, nr 6, s. 11–33.
Beauvois Daniel (2005), Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793–1914, przeł. K. Rutkowski, Lublin: UMCS.
Bojowniczka przyszłości [Godło: Rzeczywistość] (1935), „Słowo”, nr 35, s. 2–3.
Buczkowski Leopold (1973), Wertepy, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Cat-Mackiewicz Stanisław (1931), Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa Sowietów, Warszawa: F. Hoesick.
Cat [Cat-Mackiewicz Stanisław] (1935), Z dżdżystej doli. Wrażenia i wnioski po przysłaniu na konkurs nowel nauczycielskich, „Słowo”, nr 23, s. 1.
Cholewińska Katarzyna (2015), Wszyscy jesteśmy Kalibanami: (post)kolonialne wizje latynoamerykańskiego podporządkowania, „Annales Universitas Marie Curie-Skłodowska”, nr 1, s. 91–102.
„Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego” (1929), nr 1, s. 25–26.
„Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego” (1939), nr 4, s. 168.
Gehenna inteligenta na Kresach Wschodnich. „Nie trzeba nawuki”. Co odsłaniają reportaże z życia szkoły powszechnej (1935), „ABC Nowiny Codzienne”, nr 46, s. 5.
Gosk Hanna (2008), Polski dyskurs kresowy w niefikcjonalnych zapisach międzywojennych. Próba lektury w perspektywie postcolonial studies, „Teksty Drugie”, nr 6, 20–33.
Grodecki Józef (2001), Program nauczania języka polskiego w szkole średniej. Metody i wyniki, w: Teoria kształcenia literackiego w latach 1918–1939. Antologia, red. L. Jazownik, cz. 1, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, s. 198–204.
Ile zarabiają Urzędnicy. Premier – minister – wojewoda – starosta (1929), „Głos Poranny”, nr 312, s. 7.
Konkurs Kolonialny dla Młodzieży (1939), „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyńskiego”, nr 4, s. 107.
Kopeć Zbigniew (2018), Kobieta na bagnach, w: Z. Kopeć, W cieniu historii. Dwudziestowieczne doświadczenia i narracje, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 107–117.
Kostro Karol (1926), Do ogółu nauczycielstwa wołyńskiego, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyńskiego”, nr 10, s. 1.
Kraszewski Józef Ignacy (1859), Wieczory wołyńskie, Lwów: Drukarnia Zakładu Ossolińskich.
Mackiewicz Józef (1938), Bunt rojstów, Wilno: „Słowo”.
Marszałek-Trzebińska Żaneta (2018), Ksiądz Wacław Bliziński i jego dzieło na rzecz rodziny wiejskiej w Liskowie (1870–1944), „Wychowanie w Rodzinie” nr 2, s. 17–30.
Mędrzecki Włodzimierz (2008), Polacy i ich Wołyń, „Niepodległość i Pamięć”, nr 27, s. 125–151.
Obrębski Józef, (2007), Polesie, red. nauk i wstęp A. Engelking, t. 1,Warszawa: Oficyna Naukowa.
Ossendowski Ferdynand Antoni (1935), Nauczycielka. Powieść, Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner.
Ossendowski Ferdynand Antoni (1935), Polesie, Poznań:Wydawnictwo Polskie R.Wegner.
Ossendowski Ferdynand Antoni (1936), Huculszczyzna. Gorgany i Czarnohora, Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner.
Piątkowski A. (1938), Spółdzielczość socjalistów i chłopów, Warszawa [nakład autora].
PolskaMacierz Szkolna naWołyniu (1938), Równe:WydawnictwoWołyńskiego Zarządu Polskiej Macierzy Szkolnej.
Pruszyński Ksawery (1936), Prawo do Wołynia, „Wiadomości Literackie”, nr 43, s. 3.
Pruszyński Ksawery (1938), Pomyśl o Wołyniu, w: U. Samczuk, Wołyń, przeł. T. Hollender, Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, s. 5–8.
Pruszyński Ksawery (1966), Czarna księga niszczenia Wołynia. Z dziejów walki z kulturą, w: K. Pruszyński, Podróże po Polsce. Podróże po Europie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 92–99.
Pruszyński Ksawery (2000), Był to niegdyś kraj bogaty, w: K. Pruszyński, Wspomnienia, reportaże, artykuły, t. 1, Warszawa: Twój Styl, s. 209–225.
Pruszyński Ksawery (2000), Na czarnym szlaku, w: K. Pruszyński, Wspomnienia, reportaże, artykuły, t. 1, Warszawa: Twój Styl, s. 17–60.
Retamar Roberto Fern´andez (1983), Kaliban, przeł. H. Czarnocka, w: R.F. Retamar, Kaliban i inne eseje, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 5–68.
Samczuk Ułas (1938), Wołyń, przeł. T. Hollender, Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”.
Sanojca Karol (2013), Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym południowo-wschodnich województw Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków: Historia Iagellonica.
Shakespeare Wiliam (1993), Burza, przeł. S. Barańczak, Kraków: Znak.
Siedlecka Jadwiga (1929), Dziecko poleskie. Konkurs Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego”, nr 7, s. 308–318.
Sikora Wincenty (1926), W sprawie obchodów rocznicy Konstytucji 3 maja, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyńskiego”, nr 3, s. 65–68.
Skowroński Aleksander (1939), Zagadnienia obronności Państwa w nauczaniu i wychowaniu w szkole powszechnej, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyńskiego”, nr 4, s. 111–120.
Sydow Marian (1927), Nauczyciel jako czynnik kulturalny na wsi, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego” nr 1/2, s. 91–95.
Szer-Szeń [pseudonim] (1929), Liga Morska i Rzeczna, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Poleskiego”, nr 5, s. 246–247.
Tumski Ryszard [pseudonim] (1935), Zostałem nauczycielem, „Słowo”, nr 32, s. 3.
Walasek Stefania (2006), Szkolnictwo powszechne na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej (1915–1939), Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Węgrzyn Marta (2012), Dylematy tradycjonalisty – wątpliwości reformatora – samotność twórcy. „Wieczory wołyńskie” Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, nr 1, s. 321–341.
Wyka Marta (2019), Pisarstwo Ksawerego Pruszyńskiego. Biograficzność, gatunkowość, teorie recepcji, w: Zagadkowy Ksawery Pruszyński, red. B. Gautier, M. Urbanowski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 109–113.
Wysz. [Wyszomirski J.] (1935), Nad lekturą nowel konkursowych, „Słowo”, nr 29, s. 2.
Zaleski Czesław (1932), Józef Piłsudski w pieśni starszego pokolenia i młodzieży, „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyńskiego”, nr 3, s. 95–102.
Ziątek Zygmunt (1972), Ksawery Pruszyński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0003-4351-1137
Licencja
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
