Miasto-moloch. Trwałe składowe kreacji przestrzeni Łodzi w literaturze do 1939 roku
Abstrakt
W artykule przedmiotem analizy są powstałe w Łodzi przed 1939 rokiem teksty literackie, pisane po polsku, niemiecku, w jidysz, po hebrajsku i rosyjsku, należące do wszystkich rodzajów literackich, reprezentujące różny poziom artystyczny. Autor podejmuje próbą wskazania składowych „tekstu łódzkiego” (według koncepcji Toporowa) oraz odnalezienia pokrewieństw w sposobie kreacji przestrzeni nowoczesnego miasta przemysłowego w literaturze modernistycznej. Łódzka przestrzeń wykreowana w literaturze powstałej przed 1939 rokiem ma charakter nieciągły, tranzytywny, wypełniona została anonimowymi jej uczestnikami, robotniczą masą, drobnymi handlarzami. Łódź, podobnie jak Manchester, Londyn, Chicago, Nowy Jork, jest modernistycznym miastem–molochem, przestrzenią interesów, wyzysku i degradacji, przestrzenią chaosu, trudną do poznania i opresyjną. Język kreacji łódzkiej przestrzeni – w efekcie „tekst łódzki” – odzwierciedla najważniejsze składowe i problemy industrializacji i nowoczesności.
Słowa kluczowe:
literatura modernizmu, miasto przemysłowe, reprezentacje przestrzeni, Łódź, ManchesterBibliografia
Ahmed Sara (2014), Performatywność obrzydzenia, przeł. A. Barcz, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 169–191.
Aug´e Marc (2010), Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, przeł. R. Chymkowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brzozowska Blanka (2011), W stronę Maubert-Mutualit´e, czyli w poszukiwaniu straconego miejsca, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 244–254.
Caillois Roger (2019), Paryż, mit współczesny, przeł. K. Dolatowska, w: R. Caillois, Odpowiedzialność i styl. Eseje o formach wyobraźni, wyb. M. Żurowski, posłowie T. Swoboda, wyd. 2 uaktualnione,Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 85–103.
Certeau de Michel (2008), Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cieślak Tomasz (2003), Tych kilka ulic na Bałutach: wędrówki po marginesach prozy polskiej ostatnich lat, „Prace Polonistyczne”, nr 58, s. 299–311.
Cieślak Tomasz (2012), Kilka uwag o przedstawieniach przestrzeni łódzkiej w liryce, w: Stolice i prowincje kultury. Księga jubileuszowa ofiarowana prof. Alinie Kowalczykowej, red. J. Brzozowski, M. Skrzypczyk, M. Stanisz,
Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, s. 490–504.
Dmochowski Franciszek Salezy (1858), Obecne kwestye gospodarcze i przemysłowe, Warszawa: nakładem Aleksandra Nowoleckiego.
Głowiński Michał (1990), Labirynt, przestrzeń obcości, w: M. Głowiński, Mity przebrane: Dionizos, Narcyz, Prometeusz, Marchołt, labirynt, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 200–210.
Guy J. M. (2012), ‘The Chimneyed City’: Imagining the North in Victorian Literature, w: The Literary North, ed. K. Cocklin, London: Palgrave McMillan UK, s. 22–37.
Hemer Adam (2014), Twarz lodzermenscha czyli wizerunek człowieka łódzkiego w „Ziemi obiecanej” Władysława Stanisława Reymonta, „Czytanie Literatury”, nr 3, s. 309–328.
Jedlicki Jerzy (1988), Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kestner Joseph (1985), Protest and Reform. The British Social Narrative by Women 1827–1867, Madison: University of Wisconsin Press.
Koc Barbara (1990), O Ziemi obiecanej Reymonta, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Kołodziej Karolina (2009), Obraz Łodzi w piśmiennictwie pozytywistyczno-młodopolskim, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Konończuk Elżbieta (2015), Psychogeograficzne poetyki miejskie, w: Nowe poetyki miejskie. Z problematyki urbanistycznej w literaturze XX i XXI wieku, red. M. Roszczynialska, K. Wądolny-Tatar, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 20–27.
Koschany Rafał (2014), Interpretacje, w: Kulturowe studia miejskie. Wprowadzenie, red. E. Rewers, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, s. 263–297.
Kowalski Piotr (2008), Miejskie theatra wszelakie. O „fabularyzowanej topografii” miasta, „Kultura Współczesna”, nr 4 (58), s. 27–46.
Kristeva Julia (2007), Potęga obrzydzenia: esej o wstręcie, przeł. M. Falski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lodzermensch – historia i mit (2005), rozmowy oprac. L. Skawińska i Z. Skibiński, „Tygiel Kultury”, nr 1–3, s. 37–48.
Łukowska Maria (1995), Mit Lodzermenscha a rzeczywistość dawnej i współczesnej Łodzi, w: Symbole kulturowe, komunikacja społeczna, społeczności regionalne. Studia, red. I. Bukowska-Floreńska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 119–133.
Majer Andrzej (2010), Socjologia i przestrzeń miejska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Miller William I. (1997), The anatomy of disgust, Cambridge: Harvard University Press.
Orszulak-Dudkowska Katarzyna (2012), Łódź, moje miasto... Obraz Łodzi w opiniach łódzkich studentów, w: Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. V. Krawczyk-Wasilewska, M. Kucner, E. Zimnica-Kuzioła, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 79–95.
Podraza-Kwiatkowska Maria [red.] (1995), Stulecie Młodej Polski, Kraków: Universitas.
Popiel Magdalena (2003), Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej, wyd. 2, Kraków: Universitas.
Pułka Leszek (2008), Szkic o miastokulturze, „Kultura Współczesna”, nr 4 (58), s. 5–26.
Ruskin John (1990), Droga do sztuki, przeł. S. Koszutski, Warszawa: nakł. Księgarni M. Borkowskiego.
Rybicka Elżbieta (2003), Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków: Universitas.
Rybicka Elżbieta (2006), Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych), w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków: Universitas, s. 471–490.
Szalewska Katarzyna (2015), Retoryka bycia-w-mieście. Figury przestrzeni i myśli, w: Nowe poetyki miejskie. Z problematyki urbanistycznej w literaturze XX i XXI wieku, red. M. Roszczynialska, K. Wądolny-Tatar, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 28–38.
Szalewska Katarzyna (2017), Urbanalia – miasto i jego teksty. Humanistyczne studia miejskie, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Śmiechowski Kamil (2012), Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społeczno-kulturalnych (1881–1905), Łódź: Wydawnictwo IBIDEM.
Śmiechowski Kamil (2020), Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach i przyszłości miast w Królestwie Polskim 1905–1915, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Toporow Władimir (2000), Miasto i mit, wybrał, przeł. i wstępem opatrzył B. Żyłko, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Uglow Jenny (1994), Introduction, w: E. Gaskell, Mary Barton, ed. A. Easson, London: Everyman’s Library, s. I–XXVII.
Licencja
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
