Bieżenki - pamięć wnuczek chłopskich uchodźców z 1915 roku
Danuta Zawadzka
Wydział Filologiczny. Uniwersytet w Białymstokuhttps://orcid.org/0000-0003-0273-2216
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest mnemohistorii bieżeństwa, a więc dziejom pamiętania ucieczki prawosławnych chłopów z terenów wschodnich dawnej Polski przed frontem niemieckim podczas I wojny światowej w 1915. W tekście zostały uwzględnione kobiecy i chłopski aspekt doświadczenia i pamięci. Poza interpretacją reportażu historycznego Anety Prymaka-Oniszk Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy i rozważaniami pamięcioznawczymi, autorka bazuje na własnej obserwacji uczestniczącej w przygotowaniach do spektaklu partycypacyjnego Bieżenki z 2018, w którym wzięły udział wnuczki bieżeńców z Białegostku i Podlasia. Śledzi transgeneracyjny przekaz o bieżeństwie w pamięci rodzinnej trzech pokoleń z naciskiem na generację wnuczek. Zwraca uwagę na paralele wydarzeń z 1915 roku i 2015 roku (kryzys migracyjny), a także 2021, obecne m.in. w literaturze i teatrze, pytając – za Astrid Erll – o ich rolę jako mediów pamięci.
Słowa kluczowe:
I wojna światowa, uchodźcy, mnemohistoria, pamięć, perspektywa kobieca, PodlasieBibliografia
Aleksijewicz Swiatłana (2015), Wojna nie ma w sobie nic z kobiety, przeł. J. Czech, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Appleby Joyce, Hunt Lynn, Jacob Margaret (2000), Powiedzieć prawdę o historii, przeł. S. Amsterdamski, Poznań: Zysk i S-ka.
Assmann Aleida (2013), 1998 – między kulturą a pamięcią, przeł. M. Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków: Universitas, s. 143–173.
Dąbrowicz Elżbieta (2018), Resztka. Tożsamość podlaska w obchodach rocznicowych z 2013 i 2015 roku, w: Podlasie. Od terra incognita do white power. Szkice z nowego regionalizmu literackiego, red. D. Zawadzka, M. Lul, Białystok: Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Filologii Polskiej, s. 269–291.
Dąbrowicz Elżbieta, Szerszunowicz Anna [oprac.] (2017), Bieżeństwo – wspólnota pamięci. Kalendarium wydarzeń 2014–2017, w: Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj), red. E. Dąbrowicz, B. Larenta, M. Domurad, Białystok: Alter Studio, s. 399–403.
Diemjaniuk Bożena (2005), Bieżeńcy, Łomża: Wydawnictwo Stopka.
Duć-Fajfer Helena (2019), Czy prostak ma prawo do narodowości? Etniczność a chłopskość w obrębie dyskursu polskich mniejszości etnicznych, w: Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskie w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Grochowski, D. Krawczyńska, G. Wołowiec, Kraków: Universitas, s. 127–142.
Engelking Anna (2019), „Poleszuk” nieoswojony. Wokół funkcji chłopskości w konstruowaniu polskości,
w: Chłopska (nie)pamięć, Dziedzictwo chłopskie w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Grochowski, D. Krawczyńska, G. Wołowiec, Kraków: Universitas, s. 59–82.
Erll Astrid (2018), Homer: A relational mnemohistory, „Memory Studies”, Vol. 11, Issue 3, s. 274–286.
Erll Astrid (2009), Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przeł. M. Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków: Universitas, s. 211–247.
Fionik Doroteusz (2015), Beženstvo. Doroga i povoroty. 1915–1922 / Bieżeństwo. Droga i powroty 1915–1922, Studziwody: Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny.
Friszke Andrzej (2021), Nie ma czegoś takiego jak Polak przeciętny, zwykły i uniwersalny. Wywiad z prof. A. Friszke, „Więź”, 21.10. 2021, https://wiez.pl/2021/10/21/proffriszke-nie-ma-czegos-takiego-jak-polak-przecietny-zwykly-i-uniwersalny/ [dostęp 1.12.2021].
Grzebalska Weronika (2015), Od fałszywego uniwersalizmu do fetyszyzacji różnicy. Historia powstania warszawskiego i rewizjonistyczny „zwrot herstoryczny”, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 2, s. 147–148.
Hirsch Marianne, Spitzer Leo (2010), Ghosts of Home. The Afterlife of Czernowitz in Jewish Memory, Los Angeles: University of California Press.
Hirsch Marianne (2010), Żałoba i postpamięć, przeł. K. Bojarska, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 247–280.
Julkowska Violetta (2018), Historie rodzinne. Narracje – narratorzy – interpretacje, Poznań: Instytut Historii UAM; Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Kurkowska-Budzan Marta (2009), Antykomunistyczne podziemie zbrojne na Białostocczyźnie. Analiza współczesnej symbolizacji przeszłości, Kraków: Historia Iagiellonica.
Luba Vital’ [red.] (2000), Beˇzanstva 1915 goda, Belastok: Niva.
Prymaka-Oniszk Aneta (2016), Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Prymaka-Oniszk Aneta (2020), Bieżeństwo 1915. Doświadczenie „światowe”, opowieść regionalna, w: Naród i regiony. Tradycje regionalizmu literackiego w perspektywie nowoczesności (XIX–XXI wiek), red. D. Zawadzka, K. Sawicka-Mierzyńska, M. Radecka, Kraków: Universitas, s. 385–397.
Przeniosło Marek, Sierakowska Katarzyna [red.] (2009), Pamięć historyczna kobiet, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Sawczuk Katarzyna, Kondratiuk Anna, Szerszunowicz Anna [red.] (2017), Jestem, bo wrócili. Przywracanie pamięci w setną rocznicę bieżeństwa, Białystok: Stowarzyszenie OrthNet.
Sawicka-Mierzyńska Katarzyna (2019), „Jestem, bo wrócili”. Autobiograficzna pamięć zbiorowa potomków bieżeńców, „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media”, nr 1, s. 143–156.
Schier Katarzyna (2014), Dorosłe dzieci. Psychologiczna problematyka odwrócenia ról w rodzinie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Schier Katarzyna (2018), Dziedziczone rany czy dziedziczone blizny. Transgeneracyjny przekaz traumy,
w: W relacji. Studia z psychologii klinicznej dziecka 30 lat później, red. M. Święcicka, Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat, s. 131–151.
Scott J. W. (2009), „Gender” jako przydatna kategoria analizy historycznej, przeł. A. Czarnacka, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0064scott.pdf, [dostęp 1.12.2021].
Sierakowska Katarzyna (2015), Śmierć – Wygnanie – Głód w dokumentach osobistych. Ziemie polskie w latach Wielkiej Wojny 1914–1918, Warszawa: Instytut Historii PAN.
Szczepan Aleksandra (2013), Rozrachunki z postpamięcią, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. T. Szostka, R. Sendyka, R. Nycz, Kraków: Instytut Badań Literackich PAN, s. 317–328.
Szerszunowicz Anna (2017), Pamięć wnuków. „Jestem, bo wrócili” jako książka pokoleniowa i tożsamościowa, w: Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj), red. E. Dąbrowicz, B. Larenta, M. Domurad, Białystok: Alter Studio, s. 407–418.
Ubertowska Aleksandra (2013), Praktykowanie „postpamięci”. Marianne Hirsch i widma z Czernowitz, „Teksty Drugie”, nr 4, s. 281–286.
Welzer Harald (2009), Materiał, z którego zbudowane są biografie, przeł. M. Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Kraków: Universitas, s. 39–57.
White Hayden (2014), Przeszłość praktyczna, przeł. E. Domańska, Kraków: Universitas.
Zawadzka Danuta (2016), O byciu przemieszczanym. „Tutejszość” podlaska w perspektywie transgranicznej, w: Region a tożsamości transgraniczne. Literatura, miejsca, translokacje, red. D. Zawadzka, M. Mikołajczak, K. Sawicka-Mierzyńska, Kraków: Universitas, s. 129–132.
Wydział Filologiczny. Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0000-0003-0273-2216
Licencja
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
