Między kobietą, andreidą a Bogiem. „Ewa jutra” Villiersa de l'Isle-Adama
Krzysztof Andrulonis
Wydział Polonistyki. Uniwersytet Warszawskihttps://orcid.org/0000-0001-9675-2255
Abstrakt
Celem artykułu jest zaprezentowanie różnych możliwości interpretacyjnych powieści Auguste’a Villiersa d’Isle-Adama Ewa jutra, zwłaszcza tych związanych z problematyką tytułowej postaci dzieła - andreidy, czyli kobiety idealnej. Pierwsza część rozważań została poświęcona rekonstrukcji dziejów myśli o możliwości stworzenia ożywionego bytu kobiecego wysiłkiem ludzkim – problematyka ta sięga korzeni kultury europejskiej, w szczególności mitu o Pigmalionie i Galatei, wiąże się z legendą o mechanicznej dziewczynce stworzonej przez Kartezjusza, a szczególną popularnością zaczęła się cieszyć w dziewiętnastowiecznej literaturze, czego dowodem oraz jednym z najpełniejszych wyrazów jest Ewa jutra. Istotne znaczenie dla rozwoju koncepcji sztucznego człowieka miała też filozofia, zwłaszcza mechanicyzm Juliena Offraya de la Mettriego – w artykule zwraca się jednak uwagę na to, że tytuł jego głównego dzieła, Człowiek maszyna, jest często pojmowany zbyt dosłownie. W dalszej, analitycznej części rozważań, wskazane zostają istotne pęknięcia ujawniające się w wizji andreidy stworzonej przez Villiersa d’Isle-Adama, w tym zwłaszcza problem tego, czy akt ten dokonał się wyłącznie za pomocą sił nauki, czy też miał charakter nadprzyrodzony, a także jakie znaczenie w całości fabuły, a zwłaszcza w zakończeniu, ma obecność Boga i jego sprawiedliwości bądź też ich brak.
Słowa kluczowe:
andreida, Bóg, Ewa jutra, symbolizm francuski, Villiers d’Isle-AdamBibliografia
Bajka Katarzyna (2012), Narcyz i Galatea. Postać sztucznej kobiety w nowożytnej refleksji humanistycznej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne”, nr 5, s. 123–134.
Bednarczyk Andrzej (1996), Ren´e Descartes (1596–1650) jako biolog i jego siedemnastowieczni krytycy: w czterechsetną rocznicę urodzin filozofa-przyrodnika, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 41/3–4, s. 7–51.
Braidotti Rosi (2014), Po człowieku, przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Derlatka Anna Maria (2005), Androgyn, człowiek stworzony na podobieństwo Boga? Mity androgyniczności bóstw i pierwszych ludzi, http://www.taraka.pl/androgyn czlowiek stworzony podobienstwo.
Descartes Ren´e (2001), Medytacje o pierwszej filozofii. Zarzuty uczonych mężów i odpowiedzi autora. Rozmowa z Burmanem, przeł. M. i K. Ajdukiewiczowie, S. Świeżawski, I. Dąmbska, Kęty: Wydawnictwo Antyk.
Engelking Ryszard (2015), Marzyciel i szyderca, w: A. Villiers de l’Isle-Adam, Ewa jutra, przeł. R. Engelking, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 249–261.
Gilligan Carol (2015), Innym głosem. Teoria psychologiczna a rozwój kobiet, przeł. B. Szelewa, ze wstępem E. Woydyłło, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
La Mettrie Julien Offray de (2010), Człowiek maszyna, przeł. M. Skrzypek, w: J.O. de La Mettrie, Dzieła filozoficzne, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 235–304.
Legowicz Jan (1976), Zarys historii filozofii, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Malinowski Wiesław Mateusz (2018), Powieść francuskiego symbolizmu (Bourges – Villiers de l’Isle-Adam – Dujardin – Gourmont – Rodenbach), Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Parandowski Jan (1953), Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa: Czytelnik.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (1995), Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.
Scholem Gershom (2010), O mistycznej postaci bóstwa, przeł. A.K. Haass, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Shelley Mary (2001), Frankenstein, przeł. P. Łopatka, Kraków: Zielona Sowa.
Skrzypek Marian (2010), Wprowadzenie do filozofii La Mettriego, w: J.O. de La Mettrie, Dzieła filozoficzne, przeł. M. Skrzypek, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. VII–XC.
Walkowska-Radkowicz Magdalena (2008), Od Golema do Terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka w kulturze, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Wojciechowska Kalina (2015), Androgyniczność pierwszego człowieka, https://magazynkontakt.pl/androgynicznosc-pierwszego-czlowieka/.
Villiers de l’Isle-Adam Auguste (2015), Ewa jutra, przeł. R. Engelking, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wydział Polonistyki. Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0001-9675-2255
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
