Skaza wolności, piętno autokreacji. Nieludzki ciężar samostwarzania się podmiotu w antropologii romantycznej

Kamil Barski

Szkoła Nauk o Języku i Literaturze. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-1971-5300


Abstrakt

Tragiczna antropologia romantyczna wiązała się z buntowniczym konfliktem ze światem, innymi ludźmi, a nawet samym sobą. Jej organiczną część stanowi mentalna skaza romantyków, której antropologiczne i filozoficzne konteksty zostaną ukazane w artykule. Autor próbuje ustalić siatkę czynników, które doprowadziły do etycznego, społecznego, religijnego i psychologicznego niepokoju porewolucyjnych pokoleń. W tym celu wykorzystuje równolegle kilka metod, łącząc psychologiczne aspekty różnych rodzajów agresji wymierzonych w Boga, świat i samego siebie, podejście psychoanalityczne oraz filozofię (szczególnie myśl Kierkegaarda). Okazuje się bowiem, że silny romantyczny podmiot jest kłamstwem, a jego tragedia leży w wymogu autentyczności, który stanowił zbyt duże wyzwanie dla bezdomnych przybyszów do diametralnie zmienionego świata.

Słowa kluczowe:

wolność, autokreacja, melancholia, agresja, podmiot romantyczny

Aubreht Dejan (2012), Dialektyka rozpaczy, przeł. Maciej Olszewski, „Tekstualia”, nr 3, s. 89–119.

Bajer Dorota (2011), Egzystencjalizm jako filozofia podmiotu, „Idea. Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych”, nr 23, s. 115–134.

Baker Carlos (1948), Shelley’s major poetry, Princeton: Princeton University Press.

Bąk Magdalena (2013), Twórczy lęk Słowackiego. Antagonizm wieszczów po latach, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Berlin Isaiah (2004), Korzenie romantyzmu. Wykłady mellonowskie w zakresie sztuk pięknych wygłoszone w Narodowej Galerii Sztuki w Waszyngtonie, przeł. A. Bartkowicz, Poznań: Zysk i S-ka.

Bielik-Robson Agata (2003), Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości, Kraków: Universitas.

Bielik-Robson Agata (2004), Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofii. Kraków: Universitas.

Bieńczyk Marek (1990), Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Warszawa: IBL PAN.

Bittner Ireneusz (2002), Romantyczna idea „odnajdywania siebie” i jej wyraz w korespondencji Zygmunta Krasińskiego, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Bittner Ireneusz (2008), Konceptualizacja człowieka-osoby w antropologii polskiego romantyzmu. Przekraczanie schematów heglizmu, „Civitas Hominibus. Rocznik Filozoficzno-Społeczny”, nr 3, s. 25–36.

Bizior-Dombrowska Magdalena (2016), Romantyczna nuda. Wielka nostalgia za niczym, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Bolecki Włodzimierz (2001), Od „postmodernizmu” do „modernizmu” (Wat – inne doświadczenie), „Teksty Drugie”, nr 2, s. 29–39.

Camus Albert (1991), Człowiek zbuntowany, przeł. J. Guze, Kraków: Oficyna Literacka Res Publica.

Farnicka Marzanna, Liberska Hanna, Niewiedział Dorota (2016), Psychologia agresji. Wybrane problemy, Warszawa: PWN.

Giddens Anthony (2007), Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa: PWN.

Janion Maria, Żmigrodzka Maria (1995), Romantyczne tematy egzystencji, w: Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa: IBL PAN, s. 9–25.

Janion Maria (2000), Gorączka romantyczna, Kraków: Universitas.

Janion Maria (2001), Zło i fantazmaty, Kraków: Universitas.

Kaftański Wojciech (2012), Rozpacz jako życie w śmierci w myśli Sørena Kierkegaarda, „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein”, nr 9, s. 81–95.

Kasperski Edward (2000), Jednostka, historia i etyka. Paralela Krasiński – Kierkegaard, w: Piekło miłości. W 140 rocznicę śmierci Zygmunta Krasińskiego, red. J. Rohoziński, Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna, s. 51–88.

Kępiński Antoni (1985), Melancholia. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.

Kierkegaard Søren (1972), Choroba na śmierć, w: S. Kierkegaard, Bojaźń i drżenie; Choroba na śmierć, przeł. J. Iwaszkiewicz, Warszawa: PWN, s. 139–292.

Kubale Anna (2001), Zygmunt Krasiński – człowiek i egzystencja, w: Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak, B. Burdziej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Kucner Andrzej (2013), Nietzsche i romantyczne antycypacje nihilizmu, w: Nietzsche i romantyzm, red. M. Kruszelnicki, W. Kruszelnicki, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 50–68.

Napierała Anita (2008), Funkcje cierpienia w antropologii romantycznej. Wizje i diagnozy Zygmunta Krasińskiego, Poznań: Instytut Historii UAM.

Piotrowski Piotr (2006), (Nie)obiektywna podmiotowość, „Analiza i Egzystencja”, nr 4, s. 113–131.

Piwińska Marta (1971), Bóg utracony i Bóg odnaleziony. Buntownicy i wyznawcy, w: Problemy polskiego romantyzmu, ser. I, red. M. Żmigrodzka, Z. Lewinówna, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 251–301.

Piwińska Marta (2005), Złe wychowanie, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.

Płużański Tadeusz (1977), Człowiek między ziemią a niebem, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Przybylski Ryszard (1970), Świat jako maszyna piekielna (O „Zamku kaniowskim” Seweryna Goszczyńskiego), w: Studia z teorii i historii poezji, red.M. Głowiński,Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 167–198.

Przybylski Ryszard (1976), Wstęp, w: A. Malczewski, Maria. Powieść ukraińska, oprac. R. Przybylski, Warszawa: PIW.

Sade Donatien Alphonse Franc¸ois de (1997), Julietta, przeł. B. Banasiak, K. Matuszewski, Warszawa: Spacja.

Siwiec Magdalena (2013), Marionetki, maski i sny. Wokół romantycznej nicości, „Ruch Literacki”, nr 6, s. 607–624.

Siwiec Magdalena (2015), Romantyczny kryzys mocnego podmiotu. Pęknięcia i pozory, „Ruch Literacki”, nr 6, s. 559–570.

Stępień Sylwia (2015), Romantyczna nuda i nowoczesna świadomość. Adam Mickiewicz – George Gordon Byron. Próba paraleli, „Wiek XIX”, t. 8, s. 237–250.

Stępień Sylwia (2016), Kształtowanie tożsamości romantycznej w epistolografii Adama Mickiewicza i George’a Gordona Byrona. Studium komparatystyczne [niepublikowana praca doktorska], Warszawa: UW.

Sudolski Zbigniew (2001), Zygmunt Krasiński jako człowiek, w: Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak, B. Burdziej, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Szkaradnik Katarzyna (2014), Świat to za mało, czyli romantyczne odkrywanie „nieskończoności tego, co skończone” w świetle myśli Sørena Kierkegaarda, w: Granice romantyzmu. Romantyzm bez granic?, red. M. Piechota, M. Kalarus, O. Kalarus, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 43–56.

Szwed Antoni (1999), Między wolnością a prawdą egzystencji. Studium myśli Sørena Kierkegaarda, Kęty: Antyk.

Taylor Charles (2012), Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. M. Gruszczyński i in., Warszawa: PWN.

Wasiewicz Jan (2010), Oblicza nicości. Z dziejów nihilizmu europejskiego w XIX wieku, Wrocław: Wydawnictwo UWr.

Werner Mateusz (1996), „Albo-albo”, czyli nihilizm, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 99–114.

Werner Mateusz (1997), O nihilizmie europejskim i źródłach ponowoczesności, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria”, nr 4, s. 123–135.

Wojakowska-Skiba Anna (2009), Nieświadome poczucie winy – powrót do Freuda?, tekst referatu na sympozjum grupy psychoanalizy lacanowskiej Sinthome udostępniony przez autorkę on-line: http://sinthome.pl/pic/StronaPL/insomnia/AWS NPW.pdf [dostęp 26.05.2021].

Pobierz

Opublikowane
2023-07-15



Kamil Barski 
Szkoła Nauk o Języku i Literaturze. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-1971-5300



Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0  (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)

Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:

1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).

Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.