Otwartość zamkniętych przestrzeni w malarstwie Józefa Czapskiego
Małgorzata Krakowiak
Instytut Kulturoznawstwa. Wydział Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Śląski w Katowicachhttps://orcid.org/0000-0002-5223-2626
Abstrakt
Artykuł dotyczy kwestii napięcia pomiędzy zamknięciem a otwartością w malarstwie Józefa Czapskiego. Dzieła malarskie są ograniczone, niejako zamknięte dwuwymiarowością płótna, papieru, tektury… Jest to jednak zamknięcie pozorne. Na przykładzie analizy postawy twórczej malarza, teoretyka malarstwa i pisarza – Józefa Czapskiego ukazano, na czym polega przekraczanie materialnych ograniczeń – „otwieranie zamkniętych przestrzeni”. Z perspektywy artysty owo „otwieranie” oznacza bycie wrażliwym na naturę jako źródło autentycznych wizji malarskich oraz zdolność do poszukiwania uzasadnień metafizycznych dla własnej pracy. Postawa Czapskiego została tu skonfrontowana zarówno z poglądami ważnej dla niego myślicielki – Simone Weil, jak i z koncepcjami malarza i pisarza Henryka Wańka oraz krytyka – Tomasza Burka. „Otwieranie” przestrzeni malarskich następuje także z perspektywy widza/odbiorcy, który dokonuje konkretyzacji poszczególnych dzieł, jak również bada relacje zachodzące pomiędzy niektórymi obrazami.
Słowa kluczowe:
Józef Czapski, malarstwo, postawa artystyczna, natura, kultura, przestrzeń metafizycznaBibliografia
Anderman Janusz (2002), Żadnych marzeń?, „Gazeta Wyborcza” 11–12.05.2002, s. 18–19.
Burek Tomasz (2001), Dzieło niczyje, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Czapski Józef (1991), Swoboda tajemna, Warszawa: Wydawnictwo PoMOST.
Czapski Józef (1994), [List do Czesława Miłosza], „Zeszyty Literackie”, nr 1 (45), s. 105–108.
Czapski Józef (1994), Jean Colin z Amiens (1927–1959), przeł. J. Guze, „Zeszyty Literackie”, nr 1 (45), s. 112–114.
Czapski Józef (1997), Tumult i widma, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Czapski Józef (2004), Patrząc, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Czapski Józef (2010), Wybrane strony. Z dzienników 1942–1991, t. 1., wyb. i oprac. E. Olechnowicz, Warszawa: Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską. Oddział Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza.
Czapski Józef (2010), Wyrwane strony, Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich.
Czapski Józef (2019), Listy o malarstwie, red. M.M. Bieczyński i J. Marciniak, Poznań: Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu.
Czapski Józef, [Dziennik nr 52], MNK VIII – rkps 1973.
Czapski Józef, [Dziennik nr 63], MNK VIII – rkps 1984.
Czapski Józef, [Dziennik nr 66], MNK VIII – rkps 1987.
Czapski Józef, [Dziennik nr 71], MNK VIII – rkps 1992.
Czapski Józef, [Dziennik, nr 77], MNK VIII – rkps 1998.
Ingarden Roman (2009), Obraz a dzieło literackie, w: Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz, O. Płaszczewska, I. Puchalska, M. Siwiec, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 161–169.
Józef Czapski. Dzieła z kolekcji prywatnych / Józef Czapski. Works from Private Collections [katalog wystawy] (2022), Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Juszczuk Paweł (2006), Obraz, obrazowanie, przestrzeń obrazu.Wpływ obrazu na otaczającą przestrzeń i odwrotnie, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
Kaczmarek Jerzy Łukasz (2019), Niewidzialny stygmat, Sopot: Biblioteka „Toposu”.
Krakowiak Małgorzata (2018), O obowiązku szukania. Wybory światopoglądowe polskich
pisarzy z XX stulecia, Łomianki: Wydawnictwo LTW.
Krakowiak Małgorzata (2021), Lekcja godności, lekcja duchowości z Józefem Czapskim, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, nr 1, s. 164–178.
Kuryluk Ewa (1993), [wypowiedź], w: Tajemnice i paradoksy. Dyskusja o twórczości Józefa Czapskiego, „Kresy”, nr 16, s. 142–148.
Miłosz Czesław (1998), Piesek przydrożny, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Parramón Jos´e M. (1996), Światło i cień, przeł. M. Mach, Łódź: Galaktyka, Sp. z o.o. Stróżewski Władysław (2002), Wokół piękna. Szkice z estetyki, Kraków: Universitas.
Szczepański Jan Józef (1974), Rafa, Warszawa: Czytelnik.
Szymczak Mieczysław [red.] (1979), Słownik języka polskiego, t. 2: L–P,Warszawa: PWN, s. 1009.
Waniek Henryk (1988), Przestrzeń, Bydgoszcz: Galeria Autorska Jana Kaji i Jacka Solińskiego.
Weil Simone (1991), Wybór pism, przekład i opracowanie Cz. Miłosz, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Werner-Gagnebin Murielle, Kadr Czapskiego, przeł. J. Pollakówna, „Zeszyty Literackie”, nr 1 (45), s. 57–60.
sjp.pwn.pl/słowniki/przestrzen.html [dostęp 27.07.2022].
Instytut Kulturoznawstwa. Wydział Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0002-5223-2626
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
