Szafa z kochankami. Praktyki przesłaniania, odsłaniania i zasłaniania historii Obór w twórczości Mirona Białoszewskiego
Martyna Miernecka
Instytut Kultury Polskiej. Uniwersytet Warszawskihttps://orcid.org/0000-0003-2854-6155
Abstrakt
Celem artykułu jest uchwycenie jednej z odsłon historii dworu w podwarszawskich Oborach oraz zanalizowanie zasady strukturyzującej istotę procesu przemian tego miejsca w twórczości Mirona Białoszewskiego. Posługując się metodą geokrytyczną, autorka bada relacje pomiędzy postaciami i rzeczami związanymi z tym miejscem, które Białoszewski wybiera do swoich tekstów a poetyką, którą posługuje się twórca. Motyw szafy, stale powracający w utworach poety, zestawiony został z analizą inwentarzy i testamentów należących do właścicielki dworu z przełomu XVII i XVIII wieku, które zachowane są w warszawskim Archiwum Głównym Akt Dawnych. Główna część artykułu jest poświęcona estetyce i funkcji XVIII-wiecznych mebli w odniesieniu do kontekstu ówczesnej kultury dworskiej, którą poetycko wyzyskał Białoszewski: w swoich utworach rozgrywał napięcie pomiędzy odkryciem i ukryciem tajemnic skrywanych przez skomplikowane systemy zabezpieczeń barokowych mebli. Zanalizowanie rozgrywanego przez poetę napięcia ukazało jedną z odsłon historii miejsca, która kumuluje się w charakterze przestrzeni Obór: to miejsce oddalone od miasta, ukryte; dzięki swojemu położeniu zachęcało Białoszewskiego do praktyk przesłaniania, odsłaniania i zasłaniania historii dworu. Praktyki te nie tylko stanowiły zasadę strukturyzującą poetykę twórcy. Otwierają także możliwość tropienia procesu przemian miejsc o tak złożonej strukturze znaczeniowej jak Obory. Pozwalają na uwzględnienie dynamiki zmian form obiektów, które często polegają na odwróceniu ich poprzednich sensów, np. w kontekście reformy rolnej – a także pomagają ujawnić osie związanych z nimi konfliktów.
Słowa kluczowe:
geokrytyka, poetyka, zwrot topograficzny, miejsce, antropologia rzeczyBibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Potulickich z Obór, sygn. 93; sygn. 288; sygn. 529.
Betlejewska Czesława (2001), Meble gdańskie od XVI do XIX wieku, Warszawa–Gdańsk: Wydawnictwo DiG.
Białoszewski Miron (1991), Konstancin, Warszawa: PIW.
Białoszewski Miron (2012), Tajny dziennik, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Białoszewski Miron (2015), Proza stojąca, proza lecąca, Warszawa: PIW.
Białoszewski Miron (2017), Świat można jeść w każdym miejscu, Warszawa: PIW.
Białoszewski Miron (2017), Polot nad niskimi sferami, Warszawa: PIW.
Białoszewski Miron (2017), Oho i inne wiersze, Warszawa: PIW.
Białoszewski Miron, Na wczasach w Oborach [audio], https://www.piw.pl/bialoszewskiaudio.
Brach-Czaina Jolanta (2018), Szczeliny istnienia, Warszawa: Dowody na Istnienie.
Burkot Stanisław (1992), Miron Białoszewski, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Cacciari Massimo (1997), L’Arcipelago, Milano: Adelphi.
Forst de Battaglia Otto (1983), Jan Sobieski, król Polski, przeł. K. Szyszkowska; oprac. i wstępem poprzedził Z. Wójcik, Warszawa: PIW.
Głowiński Michał (1972), Małe narracje Mirona Białoszewskiego, „Teksty”, nr 6.
Janion Maria (1980), Odnawianie znaczeń, Kraków: Wydawnictwo Literackie. Kamieńska Zofia, Baranowski Bohdan [red.] (1978), Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. 4: Od połowy XVII do końca XVIII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Kicińska Urszula (2020), W tym osieroconym stanie. Pozycja wdowy w społeczeństwie szlacheckim w Rzeczypospolitej (od schyłku XVII do połowy XVIII wieku), Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
Komoniecki Andrzej (1987), Chronografia albo Dziejopis żywiecki, oprac. S. Grodziski, I. Dwornicka, Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej.
Kopytoff Igor (2003), Kulturowa biografia rzeczy: utowarowienie jako proces, przeł. E. Klekot, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa: PWN, s. 249–274.
Libicki Marcin, Libicki Piotr (2013), Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Dom Wydawniczy Poznań: REBIS.
Lochrie Karma (1999), Covert Operations: The Medieval Uses of Secrecy, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Lubczyński Mariusz (2008), Małżeństwa Wielopolskich w drugiej połowie XVII wieku i ich wpływ na pozycję społeczno-majątkową rodziny, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku: struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze,
red. C. Kuklo, Warszawa: Wydawnictwo DiG, s. 107–137.
Miernecka Martyna (2019), „Teraz tam literaci jeżdżą, piszą albo nic nie robią”. Dom Pracy Twórczej w perspektywie geografii literackiej, „Rocznik Komparatystyczny”, nr 10, s. 249–265.
Miernecka Martyna (2020), Na wczasach w Oborach, w: MiroFor, t. 1: „Ewr kąplet”?, red. A. Karpowicz, P. Sobolczyk, Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki, s. 171–185.
Niesiecki Kasper (1842), Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, t. 9, Lipsk: nakł. i dr. Breitkopfa i Hærtela.
Olsen Bjørnar (2016), W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, przeł. B. Shallcross, Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
Pietrzak Jarosław (2018), Między ceremoniałem a ludycznością. Codzienność na dworze Jana III Sobieskiego oczami współczesnych mu pamiętnikarzy i korespondentów, w: Dom – codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne, red. A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, B. Popiołek, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, s. 56–73.
Pośpiech Andrzej (1992), Pułapka oczywistości: pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Rehorowski Marian (1960), Meble gdańskie XVII i XVIII stulecia, Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Sargentson Carolyn (2007), Looking at Furniture Inside Out: Strategies of Secrecy and Security in Eighteenth-Century French Furniture, w: Furnishing the Eighteenth Century: What Furniture Can Tell Us about the European and American Past, red. D. Goodman, K. Norberg, Nowy Jork: Routledge, s. 205–236.
Sławiński Janusz (1967), Miron Białoszewski: „Leżenia”, w: T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Czytamy utwory spółczesne,Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 156–168.
Westphal Bertrand (2000), La G´eocritique mode d’emploi, Limoges: Presses Universitaires de Limoges.
Westphal Bertrand (2011), Geocriticism. Real and Fictional Spaces, transl. R. T. Tally Jr., Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Wójtowicz Aleksandra (2017), Metamorfozy Pałacu Staszica, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Wójtowicz Aleksandra (2019), Literaturoznawstwo architektoniczne. Wstępne rozpoznania, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Wójtowicz Aleksandra (2019), Przestrzeń „Oziminy” Wacława Berenta, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Wójtowicz Aleksandra [red.] (2019), Miejsca trudne – transdyscyplinarny model badań. O przestrzeni placu Piłsudskiego i placu Defilad, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Zienc Andrzej (1962), Dwór w Oborach. „Biuletyn Historii Sztuki”, 24 (2), s. 188–199.
https://zlpwarszawa.wordpress.com/2015/10/19/likwidacja-domu-tworczego-woborach/ [dostęp 15.09.2022].
https://www.przegladpiaseczynski.pl/artykul/4802,nowe-zycie-palacu-w-oborach [dostęp 15.09.2022].
https://www.wilanow-palac.pl/marianna wielopolska siostra krolowej.html [dostęp 15.09.2022].
Instytut Kultury Polskiej. Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0003-2854-6155
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
