Gra (z) dyskursami. Obnażenie mechanizmów funkcjonowania władzy ideologicznej w „Czarnym słońcu” Jakuba Żulczyka
Monika Sikorska
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Warszawskihttps://orcid.org/0000-0002-3971-8939
Abstrakt
Artykuł jest krytyczną analizą powieści Jakuba Żulczyka pt. Czarne słońce, która stanowi dystopijny obraz rzeczywistości społecznej, zdominowanej przez dyskursy ideologiczne. Analiza dotyczy ukazanych w powieści mechanizmów funkcjonowania władzy: budowania jej relacji oraz ich reprodukowania. Powieść tę można odczytywać jako społeczną hiperbolę, która odsłania kryjące się za porządkiem władzy kłamstwa i manipulacje oraz pokazuje, jak wygląda proces wytwarzania i kontrolowania podmiotów władzy ideologicznej. Czarne słońce ukazuje także, w jaki sposób dyskurs ideologiczny może stać się źródłem represyjnych wzorców i stereotypów oraz wyzwalaczem przemocy, społecznej stygmatyzacji i wykluczenia. Autor powieści stworzył groteskowy i pełen ironii literacki świat, w którym pokazuje zagrożenia związane z dzieleniem i porządkowaniem społeczeństw, co w następstwie prowadzi do ich polaryzacji i budowania wrogości wobec odmienności.
Słowa kluczowe:
władza, dyskurs, ideologia, faszyzm, przemocBibliografia
Althusser Louis [1966] (1996), A Letter on Art. In Reply to Andre Despre, w: Lenin and philosopy, London 1971, s. 203–204, cyt. za: H. Markiewicz, Rzut oka na najnowszą teorię badań literackich za granicą, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicz, t. 4, cz. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Balibar Étienne, Macherey P. (1996), O literaturze jako formie ideologicznej kilka hipotez marksistowskich, przeł. Z. Naliwajek, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 4, cz. 2, oprac. H. Markiewicz, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bełza Marcin (2020), Faszyzm z ciała, czyli krótka historia pękniętej hiperboli. O „Czarnym słońcu” Jakuba Żulczyka, „Kultura Liberalna”, nr 1 (574), https://kulturaliberalna.pl/2020/01/07/marcin-belza-recenzja-jakub-zulczyk-czarne-slonce/ [dostęp 29.01.2022].
Bourdieu Pierre (2004), Męska dominacja, przeł. L. Kopciewicz, Warszawa: Oficyna Naukowa.
Broch Herman (1998), Kilka uwag o kiczu i inne eseje, przeł. D. Borkowska, J. Garewicz i R. Turczyn, Warszawa: „Czytelnik”.
Butler Judith (2018), Psychiczne życie władzy. Teorie ujarzmienia, przeł. T. Kaszubski, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Foucault Michel (1993), Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, przeł. T. Komendant, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Koralewicz Jadwiga (2008), Autorytaryzm, lęk, konformizm, Warszawa: Scholar, Collegium Civitas Press.
Padoł Ewa (2019), Jakub Żulczyk o „Czarnym słońcu”: to książka chrześcijańska i taka miała być [WYWIAD], https://kultura.onet.pl/wywiady-i-artykuly/jakub-zulczyko-czarnym-sloncu-to-ksiazka-chrzescijanska-i-taka-miala-byc-wywiad/q8gme0n
[dostęp 02.02.2022].
Przepiórka Grzegorz (2020), Tortura i oczyszczenie – rozmowa z Jakubem Żulczykiem, https://przekroj.pl/kultura/tortura-i-oczyszczenie-rozmowa-z-jakubem-zulczykiem-grzegor, [dostęp 03.02.2022].
Świrek Krzysztof (2018), Teorie ideologii na przecięciu marksizmu i psychoanalizy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Theweleit Klaus (2003), Male Fantasies, vol. 2, Male bodies: psychoanalyzing the white terror, trans. E. Carter, C. Turner, Minnesota.
Theweleit Klaus (2016), Śmiech morderców. Breivik i inni. Psychogram przyjemności zabijania, przeł. P. Stronciwilk, Warszawa: PWN.
Żulczyk Jakub (2019), Czarne słońce, Warszawa: Świat Książki.
Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Warszawski https://orcid.org/0000-0002-3971-8939
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
