Lever de rideau i akcja właściwa – „wyobrażone podróże” Kazimierza Brauna albo metateatralność
Joanna Michalczuk
Instytut Literaturoznawstwa. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła IIhttps://orcid.org/0000-0001-6809-0952
Abstrakt
Artykuł dotyczy aspektów metateatralnych w wybranych dramatach Kazimierza Brauna – praktyka i teoretyka teatru. Punkt wyjścia do analizy to wskazane przez Patrice’a Pavisa podstawowe sposoby ujawniania się metateatralności w tekście dramatycznym: odsłonięcie zwykle skrywanego przez tekst drugiego układu komunikacyjnego (scena – widz), proces sfabularyzowania sytuacji teatralnej i dyskursywizacja tematyki teatralnej. Przedmiotem analizy są łączące się ze sobą dramaty – Niewyznane zwierzenia i Kwarantanna, w których autor twórczo nawiązuje do tradycji komedii dell’arte. Pierwsza ze sztuk, utrzymana w typie komedii Pierre’a de Marivaux, dookreślona jako lever de rideau, stanowi nawiązanie do dawnej praktyki teatralnej – poprzedzania głównego przedstawienia małą formą sceniczną. Utwór rozpatrywany jest w artykule jako jawna gra z konwencją, „wyobrażona podróż” do ulotnego świata komedii improwizowanej, odsłaniająca rządzące nim prawa teatru. Druga sztuka, osadzona w czasie pandemicznym, staje się pretekstem do stawiania pytań o przyszłość i sens twórczości artystycznej. Analiza tekstów ujawnia zderzenie kulturowego obrazu konwencjonalnej zabawy i teatralizacji życia z czasów Marivaux z dystopijną kreacją zdehumanizowanej rzeczywistości, w której wielowymiarowego kryzysu nie można już ukryć pod maską teatralnej dekoracyjności i zewnętrznej wesołości.
Słowa kluczowe:
Kazimierz Braun, dramat współczesny, Pierre de Marivaux, komedia dell’arte, metateatralność, dramat pandemicznyBibliografia
Baudrillard Jean (2006), Przemoc wirtualnej i zintegrowanej rzeczywistości, przeł. M. Salwa, „Sztuka i Filozofia” nr 29, s. 15–31.
Bauman Zygmunt (1998), Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategii życia, przeł. N. Leśniewski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Braun Kazimierz (2007), WTC 9/11 NYC (World Trade Center, September 11, New York City). Dramat złożony z dwóch sztuk jednoaktowych, w: K. Braun, Listy na Babilon. Pisma przypomniane i odszukane. Księga jubileuszowa, Poznań–Tarnów: Tarnowska Fundacja Kultury, Wydawnictwo Kontekst, s. 313–344.
Braun Kazimierz (2022), Kwarantanna. Dramat, w: K. Braun, Dramaty 2022, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 261–315.
Braun Kazimierz (2022), Niewyznane zwierzenia. Sztuka w jednym akcie, w: K. Braun, Dramaty 2022, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 231–257.
Braun Kazimierz (2022), Piramida. Wspomnienia nie tylko teatralne, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego.
Braun Kazimierz (2022), Posłowie, w: K. Braun, Dramaty 2022, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 259–260.
Brzostek Aleksandra (2020), Epidemia opowieści. Koronawirus w chińskich i polskich mediach społecznościowych, „Literatura Ludowa”, nr 4–5, s. 89–101.
Bułat Barbara [oprac.] (2014), Horyzonty teatru III. Bibliografia Kazimierza Brauna, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Burzyńska Anna R. (2005), Mechanika cudu. Strategie metateatralne w polskiej dramaturgii awangardowej, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Czech Franciszek (2015), Spiskowe narracje i metanarracje, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Danek Danuta (1972), O polemice literackiej w powieści, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dębowski Marek (2021), Wolter, Diderot, Marivaux, albo klasycyzm, sentymentalizm, rokoko w teatrze, „Pamiętnik Literacki”, z. 2, s. 65–77.
Dygul Jolanta (2020), Flaminia i Sylvia, czyli o witalności komedii dell arte [rec.: Michela Zaccaria, Primedonne Flaminia e Silvia dalla Commedia dell’Arte a Marivaux, Bulzoni, Roma 2019, ss. 349], „Wiek Oświecenia”, nr 36, s. 145–158.
Jakubowski Jarosław, Kochan Marek, Winch Antoni (2021), Dramaty pandemiczne, Warszawa–Kraków: Polska Kompania Teatralna – Instytut Literatury.
Kozik Ewa (2021), Jak troszczyć się o życie? Antyszczepionkowe narracje spiskowe w czasie pandemii Covid-19, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, t. 21, nr 1, s. 1–19, https://doi.org/10.31261/SEIA.2021.21.01.02.
Nicoll Allardyce (1962), Dzieje dramatu. Od Ajschylosa do Anouilha, t. 1, przeł. H. Krzeczkowski, W. Niepokólczycki, J. Nowacki, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Olkusz Piotr (2017), Archipelag Marivaux. Wyspa Niewolników – Wyspa Rozumu – Kolonia, „Pamiętnik Teatralny”, z. 3, s. 84–104.
Pavis Patrice (1998), Słownik terminów teatralnych, słowo wstępne napisała A. Ubersfeld, przeł. oprac. i uzup. S. Świontek, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pirandello Luigi (1960), Przedmowa autora, przeł. Z. Jachimecka, w: L. Pirandello, Dramaty, przeł. Z. Jachimecka i in., wstęp i nota M. Brahmer, wybór oprac. J. Gałuszka, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 25–38.
Pirandello Luigi (1960), Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora. Sztuka do napisania, w: L. Pirandello, Dramaty, przeł. Z. Jachimecka i in., wstęp i nota M. Brahmer, wybór oprac. J. Gałuszka, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 23–116.
Ruta-Rutkowska Krystyna (2010), Metateatralność, metadramatyczność, metatekstowość, „Pamiętnik Literacki”, nr 2, s. 113–138.
Ruta-Rutkowska Krystyna (2012), Polska tradycja metadramatu, Wybrane zagadnienia, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Sokół Lech (2021), Watteau, Marivaux, fˆete galantes, czyli Co może się wydarzyć w ogrodzie, w: L. Sokół, Twarze nowoczesności. Marivaux – Watteau – Baudelaire – Ibsen – Strindberg – Rimbaud – Wyspiański – Witkacy – Regamey, Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, s. 50–64.
Surma-Gawłowska Monika (2015), Komedia dell’arte, Kraków: Univeristas.
Szondi Peter (1976), Sztuka o niemożliwości dramatu (Pirandello), w: P. Szondi, Teoria nowoczesnego dramatu 1880/1950, przeł. E. Misiołek,Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 122–128.
Świontek Sławomir (1999), Dialog – dramat – metateatr. Z problemów teorii tekstu dramatycznego, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata.
Taviani Ferdinando (2016), Boulevard des Italiens, przeł. J. Dygul, w: Teatr dell’arte, wyb. tekstów: A. Chałupnik i in., red. nauk. D. Sosnowska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 136–161.
Teatr dell’arte (2016), wyb. tekstów: A. Chałupnik i in., red. nauk. D. Sosnowska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Instytut Literaturoznawstwa. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0001-6809-0952
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
