Szeptucha i Natura. Od analizy leksykograficznej do opowieści Nadziei Bittel-Dobrzyńskiej
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie związku szeptuchy, podlaskiej uzdrowicielki z naturą. Przeprowadzona została analiza leksykograficzna słowa „szeptucha”, w głównej mierze skupiona wokół definicji Jana Karłowicza zaproponowanej w Słowniku gwar polskich. Następnie pokazany został związek szeptuchy z naturą na podstawie prozy autobiograficznej Jak wiedźma Agrypicha znachorstwa mnie uczyła Nadziei Bittel-Dobrzyńskiej, związanej z historycznym i geograficznym matecznikiem szeptuch: Wileńszczyzną, pograniczem polsko-białoruskim, Podlasiem.
Słowa kluczowe:
szeptucha, Podlasie, natura, Nadzieja Bittel-Dobrzyńska, religia, magiaBibliografia
Assmann Jan (2009), Kultura pamięci, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, przeł. A. Kryczyńska-Pham, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków: Wydawnictwo Universitas, s. 59–99.
Bagińska Sylwia (2024), Leczą z chorób za „co łaska”. Szeptuchy pomogły wielu osobom, „dziennik.pl”, 14 marca 2024, https://magia.dziennik.pl/artykuly/9459528,leczaz-chorob-za-co-laska-szeptuchy-pomogly-wielu-osobom.html [dostęp 12.05.2024].
Barcz Anna (2012), Przyroda – bliska czy daleka? Ekokrytyka i nowe sposoby poetyki odpowiedzialnościza przyrodę w literaturze, „Antrophos?”, nr 18–19, https://open.icm.edu.pl/server/api/core/bitstreams/fa82e796-a4f1-4d90-8f51-62bfa8868506/content [dostęp 28.04.2024].
Bittel-Dobrzyńska Nadzieja (1991), Jak wiedźma Agrypicha znachorstwa mnie uczyła, Gdańsk: Oficyna Wydawnicza „Graf”.
Charyton Małgorzata Anna (2010), Szeptuchy – tradycja żywa. Współcześni uzdrowiciele ludowi na Podlasiu, w: Nie czas chorować? Zdrowie, choroba i leczenie w perspektywie antropologii medycznej, red. D. Penkala-Gawęcka, Poznań: Biblioteka Telegte Wydawnictwo,
s. 119–140.
Charyton Małgorzata Anna (2011), Współczesna medycyna ludowa na Podlasiu – oczyma szeptuch, w: Medicina Magica. Oblicza medycyny niekonwencjonalnej, red. A. Anczyk, Sosnowiec: Wydawnictwo Instytutu Medycyny i Zdrowia Środowiskowego i Autorzy, s. 57–84.
Charyton Małgorzata Anna (2013), Szeptuchy – w roli głównej, „Medyk Białostocki”, https://www.umb.edu.pl/aktualnosci%286%29/szeptuchy - w roli glownej [dostęp 31.03.2024].
Czachur Waldemar (2018), Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy, w: W. Czachur, Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s. 7–55.
(dd) Podlaskie szeptuchy. Kim są znachorki i uzdrowicielki z regionu północno-wschodniej Polski? Poznaj ich tajemnice, „Gazeta Współczesna”, 10 lutego 2024, https://wspolczesna.pl/podlaskie-szeptuchy-kim-sa-znachorki-i-uzdrowicielki-z-regionupolnocnowschodniej-polski-poznaj-ich-tajemnice/ar/c15-13409072 [dostęp 12.05.2024].
Domańska Ewa (2013), Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Fiedorczuk Julia (2015), Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Góra Aleksander W. (1995), Bocian w słowiańskich wyobrażeniach ludowych, „Etnolingwistyka”, nr 7, s. 33–46.
Grębecka Zuzanna (2006), Słowo magiczne poddane technologii, Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Grzelak Eliza (2022), Nowy Eden. Wpływ ogrodnika i jego dzieła – ogrodu na proces zmian klimatycznych, „Porównania”, nr 1, s. 63–77.
Jarosz Marta (2024), Szeptuchy z Podlasia. Kim są i jak działają kobiety, które zastępują lekarzy wielu Polakom?, „Rzeczpospolita”, 9 lutego, https://kobieta.rp.pl/zdrowie/art39806451-szeptuchy-z-podlasia-kim-sa-i-jak-dzialaja-kobiety-ktore-zastepujalekarzy-wielu-polakom [dostęp 12.05.2024].
Karłowicz Jan (1901), Słownik gwar polskich, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Akademia Umiejętności.
Koniusz Elżbieta (2001), Polszczyzna z historycznej Litwy w „Słowniku gwar polskich” Jana Karłowicza, Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Kronenberg Anna (2014), Geopoetyka jako przykład zielonego czytania i pisania, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 294–320.
Kusek Robert (2013), Autor! Autor!, czyli o powrocie „zniedołężniałego bóstwa starej krytyki”, w: Dziewięć odsłon literatury brytyjskiej. Wiek XX po współczesność, red. M. Bleinert, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego, s. 51–69.
Ołubiec-Opatowska Ewa, Czarniecka-Skubina Ewa (2017), Żywieniowe tradycje świąteczne – dawniej i współcześnie, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula”, nr 3, s. 74–89.
Płonka-Syroka Bożena (2007), Jędrzej Śniadecki wobec brownizmu – kontekst kulturowy i podstawy teoretyczne jego praktyki interpretacyjnej, w: B. Płonka-Syroka, Niemiecka medycyna romantyczna, Warszawa: Wydawnictwo DiG, s. 445–459.
Pacukiewicz Marek (2007), „Samowolna litera”. Literatura pomiędzy „niemyślącym” a „irracjonalnym”, w: Antropologia kultury – antropologia literatury: na tropach koligacji, red. A. Gomóła, E. Jaworski, E. Kosowska, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 132–141.
Prorok Katarzyna (2018), Kapusta. Brassica oleracea, w: Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 2: Rośliny: warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 80–121.
Rak Maciej (2017), Z dziejów Słownika gwar polskich Jana Karłowicza. Kartoteka i działania wydawnicze, „LingVaria”, nr 2, s. 263–288.
Rak Maciej (2020), Jan Aleksander Ludwik Karłowicz (1836–1903), w: Etnografowie i ludoznawcy polscy: sylwetki, szkice biograficzne, red. K. Ceklarz, J. Święch, Kraków: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 77–82.
Rembiszewska Dorota Krystyna, Siatkowski Janusz (2020), Niezabudka, wasilek, wołoszka – o dylematach w rozstrzyganiu pożyczek i reliktów dawnej wspólnoty na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim, „Gwary Dziś”, vol. 12, s. 163–177.
Sadanowicz Ewelina (2018), Szeptuchy jako specyficzne zjawisko znachorskie pogranicza na Podlasiu, „Pogranicze. Studia Społeczne”, t. 32, s. 190–207.
Sadanowicz Ewelina (2020), Prawosławne praktyki religijne na Podlasiu w perspektywie antropologii postsekularnej, w: Małe miasta: duchowość pozakanoniczna, red. M. Zemło, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 271–286.
Saniewska Diana (2015), W klinice i na wojnie. Frenezja ciała w Pamiętnikach doktora Józefa Franka, w: Emocje – literatura – medycyna, red. D. Saniewska, Kraków: Wydawnictwo Libron – Filip Lohner, s. 49–66.
Saunders Max (2008), Life-Writing, Cultural Memory, and Literary Studies, w: Cultural Memory Studies. An International and Interdisciplinary Handbook, red. A. Erll, A. Nünning, S.B. Young, Berlin: Wydawnictwo Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, s. 321–332.
Slapšak Svetlana (2013), How to read cabbage: structuralism, semiotics, historical anthropology, przeł. B. Slapšak, w: Zelje in spolnost: iz zgodovinske antropologije hrane. Študija o kultni, ritualni in kulturni vlogi zelja, Študentska založba Beletrina, https://www.jakrs.si/fileadmin/datoteke/Nova_spletna_stran/Predstavitvena_gradiva/Vzorcni_prevodi/Posamicni_vzorcni_prevodi/Svetlana_Slapsak/Svetlana_Slapsak_How_to_read_cabbage_structuralism__semiotics__historical_anthropology_English_Bozidar_Slapsak.pdf [dostęp 20.04.2024].
Zawadzka Danuta (2019), Filomaci w pamięci narodowej i regionalnej – na przykładzie podlaskich członków towarzystw wileńskich, „Polonistyka. Innowacje”, nr 9, s. 15–33.
Źródła internetowe:
https://polona.pl/item-view/ef7d79f2-edf5-41e2-942e-4c9e47ac9133?page=303 [dostęp 30.03.2024].
https://sjp.pwn.pl/sjp/szeptucha;5605077.html [dostęp 8.01.2024].
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/11603/edition/18873/content, s. 194 [dostęp 26.05.2024];
https://wierszalin.pl/wziolowstapienie/ [dostęp 2.05.2024].
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.