Kiedy wiersz jest prozą (i na odwrót)? O (prozo)wierszu Zbigniewa Herberta „Rovigo”
Radosław Sioma
Instytut Literaturoznawstwa. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniuhttps://orcid.org/0000-0001-5422-5991
Abstrakt
Artykuł dotyczy relacji pomiędzy zapisem tekstu wierszowego a jego realizacją brzmieniową, co rozważane jest na przykładzie jednego utworu – Rovigo Zbigniewa Herberta. Centralną kwestią jest sytuacja, w które zapis wierszowy odpowiada brzmieniowej prozie (delimitacji intonacyjno-składniowej). Wyodrębnione zostały dwie formy zapisu wiersza: „klasyczna”, honorująca znaki interpunkcyjne, oraz awangardowa, rezygnująca ze znaków interpunkcyjnych oraz, niekiedy, wielkich liter. Pozwala to używać kategorii prozowiersza rozumianej zarówno jako wierszowy zapis prozy w sensie brzmieniowym, jak też jako termin określający rodzaj utworu, w którym delimitacja wierszowa w sensie fonicznym (rytm) współwystępuje z cząstkami wydzielanymi na zasadzie intonacyjno-składniowej. Wprowadzona terminologia pozwala również uznać Zbigniewa Herberta za przedstawiciele estetycznego modernizmu konserwatywnego, który łączy obydwie konwencje zapisu, stosując przy tym zarówno wiersz regularny, jak różne odmiany wiersza wolnego.
Słowa kluczowe:
Zbigniew Herbert, delimitacja tekstu, wiersz graficzny, wiersz wolny heterometryczny, prozowierszBibliografia
Dembińska-Pawelec Joanna (2010), „Poezja jest sztuką rytmu”: o świadomości rytmu w poezji polskiej dwudziestego wieku (Miłosz – Rymkiewicz – Barańczak), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Dłuska Maria (2001), Prace wybrane, pod red. S. Balbusa, t. 2: Próba teorii wiersza polskiego, Kraków: Universitas.
Głowiński Michał (1970), Kunszt wieloznaczności, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 129–141.
Jacobson Roman (1972), Poetyka w świetle językoznawstwa, przeł. K. Pomorska, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, red. H. Markiewicz, t. 2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 23–68.
Kulawik Adam (1998), Istota wierszowej organizacji tekstu, w: Problemy teorii literatury, Seria 4: Prace z lat 1985–1994, wybór H. Markiewicz, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, s. 95–123.
Kunicki-Goldfinger Tomasz (2018), Rovigo – jakie to miejsce. Szkic do geografii fizycznej i duchowej, w: Świat piękny i bardzo różny, red. J. M. Ruszar, D. Siwor, Kraków: JMR Trans-Atlantyk, Instytut Myśli Józefa Tischnera, s. 227–235.
Kwiatkowski Jerzy (1990), Literatura Dwudziestolecia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mastalski Arkadiusz Sylwester (2014), Ostatnia wielka narracja w polskich badaniach wersologicznych. Prozodyjna teoria wiersza Adama Kulawika w trzydziestą rocznicę opublikowania „Istoty wierszowej organizacji tekstu”, „Studia Poetica”, nr 2, s. 191–207.
Mastalski Arkadiusz Sylwester (2021), Przerzutnia i wersyfikacja (na marginesie prac Giorgia Agambena i Adama Kulawika), „Forum Poetyki”, nr 25, s. 26–41.
Mastalski Arkadiusz Sylwester (2022), Ruch i znaczenie (w) przerzutni, „Studia Poetica”, nr 10, s. 180–205.
Mikołajczak Małgorzata (2004), „W cieniu heksametru”. Interpretacje wierszy Zbigniewa Herberta, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Nycz Ryszard (1997), Język modernizmu. Prelogomena historycznoliterackie, Wrocław: Fundacja Na rzecz Nauki Polskiej.
Potkański Jan (2002), Rola przerzutni w wierszach Zbigniewa Herberta, w: Herbert. Poetyka, wartości i konteksty, red. E. Czaplejewicz i W. Sadowski, Warszawa: Wydawnictwo DiG, s. 25–34.
Sadowski Witold (2004), Wiersz wolny jako tekst graficzny, Kraków: Universitas.
Siatkowski Zygmunt (1958), Wersyfikacja Tadeusza Różewicza wśród współczesnych metod kształtowania wiersza, „Pamiętnik Literacki”, nr 3, s. 119–150.
Sioma Radosław (2007), Proza, wiersz, proza. Ryszard Krynicki „Kamień, szron”, w: Polska poezja i proza po 1989 roku wobec tradycji, red. A. Główczewski i M. Wróblewski, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 269–271.
Tsur Reuven (2006), Sposoby dźwiękowej realizacji przerzutni – zagadnienia perpcepcji i manipulacje eksperymentalne, przeł. J. Płuciennik, B. Śniecikowska, w: Językoznawstwo kognitywne III: Kognitywizm w świetle innych teorii, red. O. Sokołowska, D. Stanulewicz, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 396–409.
Wóycicki Kazimierz (1960), Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego, Warszawa: PWN.
Instytut Literaturoznawstwa. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu https://orcid.org/0000-0001-5422-5991
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
