Afektywne krajobrazy miejskie (i nie tylko) w twórczości Zyty Rudzkiej
Monika Błaszczak
Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniuhttps://orcid.org/0000-0002-3942-8026
Abstrakt
W artykule poddano analizie i interpretacji sensualne i afektywne krajobrazy codziennego życia bohaterek i bohaterów utworów Zyty Rudzkiej w perspektywie zwrotów kulturowego, afektywnego i sensorycznego, szeroko rozumianej estetyki, geopoetyki i kulturowej koncepcji krajobrazu. Szczególnie interesujące wydają się te pejzaże, które autorka kreśli za pomocą słowa w swoich czterech ostatnich powieściach: Ślicznotka doktora Josefa, Krótka wymiana ognia, Tkanki miękkie oraz Ten się śmieje, kto ma zęby. W powieściach Rudzkiej krajobraz jawi się jako przestrzeń życia i sposób doświadczania świata. Pojawiające się wątki to: krajobrazy geograficzne – wieś i miasto, pamięci, wewnętrzne – doświadczenia oraz zmysłów. I choć krajobraz, według klasycznych definicji, powinien mieć działanie kojące, dawać wytchnienie i spokój, to efekt wydaje się odwrotny – nakreślony obraz jest niepokojący, antyestetyczny, pełen rozkładu, narzucający skojarzenie z ruiną.
Słowa kluczowe:
krajobraz, geopoetyka, zwrot afektywny, kulturowe studia krajobrazowe, zmysłowośćBibliografia
Berleant Arnold (2010), Wrażliwość: wzrost pewnej estetyki, przeł. M. Bańkowski, „Sztuka i Filozofia”, nr 37, s. 7–13.
Cosgrove Denis E. (2014), Krajobraz i europejski zmysł wzroku – przyglądanie się naturze, przeł. B. Frydryczak, w: Krajobrazy: antologia tekstów, red. B. Frydryczak i D. Angutek, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 77–104.
Derrida Jacques (2003), Prawda w malarstwie, przeł. M. Kwietniewska, Gdańsk: Słowo /Obraz Terytoria.
Doczekalski Piotr (2021), Nagroda „Odry” dla Zyty Rudzkiej, https://dzieje.pl/kulturai-sztuka/nagroda-odry-dla-zyty-rudzkiej [dostęp 15.09.2024].
Dunin Kinga (2018), Zajrzeć do studni, „Krytyka Polityczna”, 25.04.2018, http://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/kinga--dunin-czyta/zyta0rudzka-recenzjazajrzec-do-studni [dostęp 15.09.2024].
Frydryczak Beata (2013), Krajobraz. Od estetyki the picturesque do doświadczenia topograficznego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Glosowitz Monika (2023), Afektywna teoria literatury, w: Maszynerie afektywne. Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet, Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, s. 11–56.
Iwasiów Inga (2023), Laudacja dla Zyty Rudzkiej, https://poznanskanagrodaliteracka.pl/laudacja-dla-zyty-rudzkiej/#more-940 [dostęp 15.05.2023].
Jakubowiak Maciej (2020), Nieczuła narratorka, Dwutygodnik.com, nr 10, https://www.dwutygodnik.com/artykul/9184-nieczula-narratorka.html [dostęp15.09.2024].
Kafel Małgorzata (2022), „Jak opisać miasto, które nie jest z kamienia, ale z ciała?”... Doświadczenie ruchu i dotyku w lekturze dwudziesto- i dwudziestopierwszowiecznych powieści miejskich jako szczególna forma flânerie, „Annales Universitatis Paedagogicae
Cracoviensis. Studia Poetica”, t. 10, s. 206–219.
Lewicka Maria (2012), Psychologia miejsca, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Lewicka Maria (2014), Miejsce, w: Modi memorandi: leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska i R. Traba,Warszawa:Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 227–229.
Morawiec Arkadiusz (2007), Ślicznotka Hauptsturmführera Mengelego. O krytycznej powieści Zyty Rudzkiej, „Er(r)go”, nr 1, s. 87–99.
Nieszczerzewska Małgorzata (2015), Vanitas. Ruina jako przestrzeń (bez)graniczna, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica”, t. 3, s. 68–79.
Nogaś Michał (2023), Wielki triumf powieści! Zyta Rudzka z Nagrodą Literacką „Nike”, Wyborcza.pl, https://wyborcza.pl/7,75517,30251327,wielki-triumf-powiesci-zytarudzka-z-nagroda-literacka-nike.html [dostęp 17.09.2024].
Pejzaż, w: Kulturowe studia krajobrazowe, http://studiakrajobrazowe.amu.edu.pl/vocabulary tag/pejzaz/ [dostęp 15.09.2024].
Poznańska Nagroda Literacka, https://poznanskanagrodaliteracka.pl/zyta-rudzkalaureatka-poznanskiej-nagrody-literackiej-2023/, https://amu.edu.pl/dla-mediow/komunikaty-prasowe/zyta-rudzka-i-anna-wakulik-laureatkami-poznanskiejnagrody-literackiej-2023 [dostęp 24.09.2024].
Rembowska-Płuciennik Małgorzata (2010), Dlaczego warto wrócić do zmysłów? Wokół literaturoznawczych inspiracji antropologią zmysłów, w: Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, red. P. Czapliński, A. Legeżyńska, M. Telicki, Poznań: Wydawnictwo
„Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 129–138.
Ritter Joachim (2014), Krajobraz. O postawie estetycznej w nowoczesnym społeczeństwie, przeł. Cz. Piecuch, w: Krajobrazy. Antologia tekstów, red. B. Frydryczak, D. Angutek, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 35–52.
Rudzka Zyta (2014), Strzelaj albo nie pisz. Rozmowa z Zytą Rudzką, rozm. J. Jaworska, „Dialog”, nr 4, https://encyklopediateatru.pl/artykuly/303783/strzelaj-albo-niepisz-rozmowa-z-zyta-rudzka [dostęp 17.09.2024].
Rudzka Zyta (2018), Brunatne kukułcze jajo, rozm. J. Jaworska, „Dialog”, nr 9, s. 34–39.
Rudzka Zyta (2018), Czas na inne piosenki. Rozmowa z Zytą Rudzką, rozm. A. Sowińska, „Dwutygodnik.com”, nr 3, http://www.dwutygodnik.com/artykul/7740--czasna-inne-piosenki.html [dostęp 17.09.2024].
Rudzka Zyta (2018), Krótka wymiana ognia, Warszawa: W.A.B.
Rudzka Zyta (2020), Tkanki miękkie, Warszawa: W.A.B.
Rudzka Zyta (2021), Ślicznotka Doktora Josefa, Warszawa: W.A.B.
Rudzka Zyta (2022), Ten się śmieje, kto ma zęby, Warszawa: W.A.B.
Rybicka Elżbieta (2014), Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków: Universitas.
Seigworth Gregory J., Gregg Melissa (2010), An Inventory of Shimmers, w: The Affect Theory Reader, ed. M. Gregg, G.J. Seigworth, Durkham, London: Duke University Press, s. 1–26.
Tożsamość miejsca/krajobrazu, w: Kulturowe studia krajobrazowe, http://studiakrajobrazowe.amu.edu.pl/vocabulary tag/tozsamosc-miejscakrajobrazu/ [dostęp 16.09.2024].
Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-3942-8026
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
