“Civilization? An Empty Word”: Anti-civilizationism in the Polish Interwar Travel Writing (1918-1939)
Mikołaj Paczkowski
Faculty of Polish and Classic Philology. Adam Mickiewicz University, Poznanhttps://orcid.org/0000-0002-0723-7786
Abstract
The article discusses the criticism of civilization presented in the interwar travel literature. The author points out that the critical attitude towards European civilization is directly related to the modernist paradigm. Interwar writers-travellers express their views using existing rhetorical figures, treating the modern city as a metonymy of civilization. Therefore, they use simple contrasts, such as culture-nature, disease-health, old age-youth, dirt-cleanliness, etc. They seek escape from civilization on the city outskirts or in places perceived as exotic. Tadeusz Dębicki and Kazimierz Nowak combine anti-civilization attitudes with anti-colonial views, unlike Ferdynand Ossendowski, who, while critical of the situation in Europe, simultaneously expresses his enthusiasm for the actions of the colonizers.
Keywords:
travel writing, the interwar period, Polish travelers, anti-colonialism, anti-urbanism, the criticism of civilization, exotismReferences
Balawelder Romuald (1939), Bug zaprasza na przygody, Warszawa: Księgarnia W. Michalak.
Cembrzyńska Patrycja (2012), Wieża Babel. Nowoczesny projekt porządkowania świata i jego dekonstrukcja, Kraków: Universitas.
Ciechanowiecka Ludwika (1933), W sercu Sahary. Algier – Mzab – Tidikelt – Hoggar, Warszawa: Wydawnictwo Księgarni Szylinga.
Dębicki Tadeusz (2016), Moienzi Nzadi. U wrót Konga, wstęp: O. Stanisławska, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie.
Fik Ignacy (1939), 20 lat literatury polskiej (1918–1938), Kraków: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”.
Gazda Grzegorz (1972), Funkcja prymitywizmu i egzotyki w literaturze międzywojennej, w: Problemy literatury polskiej lat 1890–1939. Seria 1., red. H. Kirchner, Z. Żabicki, M.R. Pragłowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 365–394.
Glensk Urszula (2018), Historia słabych. Reportaż i życie w Dwudziestoleciu (1918–1939), Kraków: Universitas.
Głowiński Michał (1990), Labirynt, przestrzeń obcości, w: M. Głowiński, Mity przebrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 129–216.
Grądzka Natalia (2009), Wokół Kazimierza Nowaka. Od podróży po koloniach do postkolonizowania Polski, „Panoptikum”, nr 8, s. 221–234.
Juszkiewicz Piotr (2022), Utopia sprawczości, w: Nowy początek. Modernizm w II RP, red. P. Juszkiewicz, A. Szczerski, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, s. 39–62.
Kopeć Zbigniew (2021), Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego (niektóre) przypadki, w: Zapisane. Reportaż międzywojenny interpretowany przez pisarzy i historyków literatury, red. U. Glensk, I. Grin, Kraków: EMG, s. 237–250.
Koss Tadeusz (1933), Pieszo przez pustynię. Wrażenia z wycieczki po Tunisji, Warszawa: Księgarnia Wydawnicza „Polska Zjednoczona”.
Kowalski Marek Arpad (2010), Dyskurs kolonialny w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Kowalewscy Anna i Tadeusz (1937), Nasza eskapada po Pilicy. Reportaż z włóczęgi kajakowej, Warszawa: Gebethner i Wolff.
Ligęza Wojciech (1998), Jerozolima i Babilon. Miasta poetów emigracyjnych, Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński.
MacCannell Dean (2005), Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, przeł. E. Klekot, A.Wieczorkiewicz, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA.
Marcinkowski Adam (1937), Od Dźwiny po Dniestr, Wilno: nakładem autora.
Michałowski Witold (2004), Wielkie safari Antoniego O. Kim był Antoni Ferdynand Ossendowski, Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
Miłaszewska Wanda (1931), Czarna Hańcza, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
NowackiMarek (2010), Autentyczność atrakcji a autentyczność doświadczeń turystycznych, „Folia Turistica”, nr 23, s. 7–21.
Nowak Kazimierz (2008), Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd. Listy z podróży afrykańskiej z lat 1931–1936, wyd. 3. rozsz., oprac. Ł. Wierzbicki, Poznań: Sorus.
Ossendowski Ferdynand Antoni (1926), Czarny czarownik. Relacja z wyprawy do Afryki 1926 r., Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”.
Ossendowski Ferdynand Antoni (1927), Wśród czarnych, Lwów–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Paczkowski Mikołaj (2018), Poetyka antykolonialna w reportażu Tadeusza Dębickiego „Moienzi Nzadi. U wrót Konga”, „Forum Poetyki”, nr 11–12, s. 128–135.
Podhorska-Okołów Maria (1935), Kajakiem z Warszawy, Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa.
Rowiński Cezary (2011), Rozważania na temat egzotyzmu w literaturze, w: Orient w literaturze i kulturze modernizmu, red. E. Łoch, Lublin:Wydawnictwo UMCS, s. 93–100.
Rybicka Elżbieta (2003), Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w najnowszej literaturze polskiej, Kraków: Universitas.
Salvadori Roberto (2004), Mitologia nowoczesności, przeł. H. Kralowa, Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich.
Sienkiewicz Barbara (2002), Miasto Przybosia (w poezji międzywojnia), w: Stulecie Przybosia, red. S. Balbus, E. Balcerzan, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 278–296.
Simmel Georg (2005), Mentalność mieszkańców wielkich miast, w: G. Simmel, Socjologia, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 305–315.
Sławiński Janusz (1998), Podróż, w: Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, wyd. 3. rozsz., Wrocław–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Ossolineum, s. 394–395.
Sontag Susan (2016), Choroba jako metafora. Aids i jego metafory, przeł. J. Anders, Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Szczerski Andrzej (2015), Pytania o sztukę dla II Rzeczypospolitej – Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu w 1929 roku, w: A. Szczerski, Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku, Kraków: Studio Wydawnicze DodoEditor, s. 41–62.
Thompson Ewa (2000), Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, przeł. A. Sierszulska, Kraków: Universitas.
Ziątek Zygmunt (1993), Autentyzm rozpoznań społecznych, w: Literatura polska 1918–1975, t. 2: 1933–1944, red. A. Brodzka, S. Żółkiewski, Warszawa: Wiedza Powszechna, s. 677–823.
Faculty of Polish and Classic Philology. Adam Mickiewicz University, Poznan https://orcid.org/0000-0002-0723-7786
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).
All interested parties have access to the published articles under the following conditions:
1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.
2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.
The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).
The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.
