Local History in the Anthropocene Era: Geopaleontological Narrative of Andrzej Muszyński’s “Dom ojców”
Magdalena Roszczynialska
Faculty of Humanities. Pedagogical Uniwersity of Krakowhttps://orcid.org/0000-0003-2529-5100
Abstract
The article discusses Andrzej Muszyński’s autobiographical book Dom ojców [House of Fathers] in the context of geological turn. In the first part, the author maps the centro-peripheral conditions of the Olkusz land. In the second part, using methods of environmental history, the author shows how, in the era of the Anthropocene and global challenges related to poly-crisis, to establish a relationship with the local community. The article discusses how, by transcending the historical conditions of plebeianism, the writer finds a non-antagonistic identity and a positive relationship with his rural heritage. Muszyński reaches into deep time, into the vertical scale, to find the foundation of identity in prehistory. He finds support in a sense of connection with species of humans living on the Kraków-Częstochowa Upland since the Pleistocene, as well as with other organic and mineral actors of the Upland. The author introduces the category of the Anthropocene narrative of the Jurassic. She also utilizes the concept of geontology.
Keywords:
Andrzej Muszyński, Kraków-Częstochowa Upland, Olkusz land, geological turn, Anthropocene, Anthropocene narrative, geontologyReferences
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” (2023), t. 11: „Języki antropocenu”, red. P. Szaj.
Bakke Monika (2020), Gdy stawka jest większa niż życie. Sztuka wobec mineralno-biologicznych wspólnot, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 165–185.
Barcz Anna (2019), Pod ziemią. Antropoceniczne narracje na przykładzie Dracha Szczepana Twardocha i Miedzianki Filipa Springera, w: Poetyki ekocydu. Historia–natura–konflikt, red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś, Warszawa: Instytut Badań Literackich, s. 155–177.
Biernacki Andrzej (2004),„Szczery w chęciach – skory w czynie”. Aleksandra Przeździeckiego starania i marzenia w sprawie Ojcowa, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 311–314.
Bińczyk Ewa (2018), Epoka człowieka, Warszawa: PWN.
Bonneuil Christophe (2015), The geological turn. Narratives of the Anthropocene, w: The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a new Epoch, red. C. Hamilton, F. Gemenne, Ch. Bonneuil, London – New York: Routledge, s. 15–31.
Bonneuil Christophe, Fressoz Jean-Baptize (2020), Naukowcy i antropos. Antropocen czy oligantropocen?, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 186–203.
Czapliński Przemysław (2019), Śmierć, śmierć, inne życie, w: Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskości w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Wołowiec, D. Krawczyńska, G. Grochowski, Kraków: Universitas, s. 15–34.
Czyżak Agnieszka (2019), Mutacje gatunkowe czy przekroczenie konwencji – wokół zagadnień prozy wiejskich przestrzeni, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, z. 3, s. 51–64.
DeLougherey Elizabeth (2019), Zwyczajna przyszłość. Kreacja światów międzygatunkowych antropocenu, przeł. P. Wojtas, w: Poetyki ekocydu. Historia–natura–konflikt, red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś, Warszawa: Instytut Badań Literackich, s. 313–344.
Domańska Ewa (2013), Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Dziechciarz Olgerd (2003), Przewodnik po ziemi olkuskiej. Sławni, mniej sławni, niesławni, Olkusz: Olkuskie Stowarzyszenie Kulturalne Brama.
Edensor Tim (2004), Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, przeł. A. Sadza, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Farrier David (2021), Za milion lat od dzisiaj. O śladach, jakie zostawimy, przeł. A. Gomola, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gradziński Michał, Szelerewicz Mariusz (2004), Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej – liczba i rozmieszczenie, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 1, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 69–82.
Kot Małgorzata, Berto Claudio, Krajcarz Maciej T., Moskal-del Hoyo Magdalena, Gryczewska Natalia, Szymanek Marcin, Marciszak Adrian, Stefaniak Krzysztof, Zarzecka-Szubińska Katarzyna, Lipecki Grzegorz, Wertz Krzysztof, Madeyska Teresa (2022),Frontiers of the Lower Palaeolithic expansion in Europe: Tunel Wielki Cave (Poland), „Scientific Raports” 12, https://www.nature.com/articles/s41598-022-20582-0.
Kowalczykowa Alina (1994), Pejzaż [hasło], w: Słownik literatury polskiej XIX w., red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, wyd. 2, Wrocław – Warszawa: Ossolineum, s. 688–690.
Kuleczka Pola (2004), „Podróż naturalistów” słowem malowana, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 199–204.
Macfarlane Robert (2020), Podziemia. W głąb czasu, przeł. J. Konieczny, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Moore Jason W. (2021), Narodziny Taniej Natury, przeł. K. Hoffmann, w: Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. J. W. Moore, przeł. K. Hoffmann, P. Szaj, W. Szwebs, Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, s. 97–136.
Muszyński Andrzej (2013), Miedza, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2013), Południe, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2015), Cyklon, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2015), Podkrzywdzie, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Muszyński Andrzej (2017), Fajrant, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Muszyński Andrzej (2020), Bez. Ballada o Joannie i Władku z jurajskiej doliny, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Muszyński Andrzej (2022), Dom ojców, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2022), Praduszki. Co łączy neandertalczyka i pamięć o zmarłych?, „Tygodnik Powszechny”, nr 45, https://www.tygodnikpowszechny.pl/praduszkico-laczy-neandertalczyka-i-pamiec-o-zmarlych-180864.
Muszyński Andrzej (2023), Koncertina, Warszawa: Wydawnictwo Cyranka.
Nowak Janusz (2004), Ojców za Zawiszów, Krasińskich i Czartoryskich 1878–1945, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 119–121.
Nycz Ryszard (2010), Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 179–180.
Picin Andrea, Hajdinjak Mateja, Nowaczewska Wioletta, Benazzi Stefano, Urbanowski Mikołaj, Marciszak Adrian, Fewlass Helen, Bosch Marjolein D., Socha Paweł, Stefaniak Krzysztof, Żarski Marcin, Wiśniewski Andrzej, Hublin Jean-Jacques, Nadachowski Adam, Talamo Sahra (2020), New perspectives on Neanderthal dispersal and turnover from Stajnia Cave (Poland), „Scientific Raports” 10, https://www.nature.com/articles/s41598-020-71504-x.
Povinelli Elizabeth A. (2017), Geontologies: The Concept and Its Territories, „e-flux journal” nr 81, s. 64–72, https://www.e-flux.com/journal/81/123372/geontologiesthe-concept-and-its-territories/.
Roś Jerzy (2009), Olkusz – Srebrne Miasto: regionalny mit a rzeczywistość archeologiczna, historyczna i muzealna, „Ilcusiana”, nr 1, s. 23–30.
Rybicka, Elżbieta (2014), Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków: Universitas.
Rybicka Elżbieta (2017), Biopamięć (pomiędzy etnobotaniką a bioregionalizmem), w: Regionalizm literacki – historia i pamięć, red. Z. Chojnowski, E. Rybicka, Kraków: Universitas.
Rybicka Elżbieta (2021), Peryferie pokazują język. O geolingwistycznych aspektach prozy ostatniej dekady, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 19, s. 81–105.
Sheikh Shela (2017), Translating Geontologies, „The Avery Review”, nr 21, s. 97–112, https://averyreview.com/issues/21/translating-geontologies.
Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w r. 1854 do Ojcowa, https://polona.pl/item-view/6201cfc8-71fe-4b16-8c90-c51687f6624d?page=4.
Staszic Stanisław (1815), O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski, Warszawa: Drukarnia Rządowa, https://polona.pl/preview/fa6bc881-d0b6-4ec2-99eb-8abd78426cea.
Wężyk Franciszek (1833), Okolice Krakowa. Poema, wyd. 3, Kraków: Nakładem i drukiem Józefa Czecha.
https://przeglad.olkuski.pl/chopin-w-ojcowie/.
https://www.youtube.com/watch?v=u9 PgmUven4.
https://www.zghboleslaw.pl/pl/aktualnosci/likwidacja-kopalni/91-wody-rejonuolkuskiego.
Faculty of Humanities. Pedagogical Uniwersity of Krakow https://orcid.org/0000-0003-2529-5100
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
Articles published on the platform of Białostockie Studia Literaturoznawcze are available under the license CC-BY-SA 4.0 (CC Attribution-ShareAlike 4.0).
All interested parties have access to the published articles under the following conditions:
1.They must acknowledge authorship, which means crediting the author, title, source, together with the disseminated work (including the hyperlinks to the original work and doi) as well as the same license under the same conditions.
2. Derivative works can be distributed only under the same license as the original work.
The University of Białystok retains the right to the entire journal (layout, graphic design, title, cover design, logo, etc.).
The author retains the property right but confers on the University of Białystok the right to use the work.
