Historia lokalna w dobie antropocenu. Geopaleontologiczna narracja „Domu ojców” Andrzeja Muszyńskiego
Magdalena Roszczynialska
Wydział Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowejhttps://orcid.org/0000-0003-2529-5100
Abstrakt
Artykuł omawia autobiograficzny tom Andrzeja Muszyńskiego pt. Dom ojców w perspektywie zwrotu geologicznego. W części pierwszej autorka mapuje centro-peryferyjne uwarunkowania ziemi olkuskiej. W części drugiej korzystając z metod historii środowiskowej autorka pokazuje, jak w dobie antropocenu i globalnych wyzwań związanych z polikryzysem nawiązać relację z lokalną wspólnotą. Omawia, w jaki sposób, przekraczając historyczne uwarunkowania plebejskości, pisarz odnajduje nieantagonizujący wariant tożsamościowy i pozytywną relację ze swoim wiejskim dziedzictwem. Muszyński sięga ku głębokiemu czasowi, ku skali wertykalnej, aby odnaleźć fundament tożsamości w prehistorii. Oparcie odnajduje w poczuciu łączności z mieszkającymi od plejstocenu na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej gatunkami człowieka oraz z innymi organicznymi i mineralnymi sprawczymi aktorami Jury. Autorka wprowadza kategorię antropocenicznej narracji jurajskiej. Korzysta także z koncepcji geontologii.
Słowa kluczowe:
Andrzej Muszyński, Jura Krakowsko-Częstochowska, ziemia olkuska, zwrot geologiczny, antropocen, narracja antropoceniczna, geontologiaBibliografia
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” (2023), t. 11: „Języki antropocenu”, red. P. Szaj.
Bakke Monika (2020), Gdy stawka jest większa niż życie. Sztuka wobec mineralno-biologicznych wspólnot, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 165–185.
Barcz Anna (2019), Pod ziemią. Antropoceniczne narracje na przykładzie Dracha Szczepana Twardocha i Miedzianki Filipa Springera, w: Poetyki ekocydu. Historia–natura–konflikt, red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś, Warszawa: Instytut Badań Literackich, s. 155–177.
Biernacki Andrzej (2004),„Szczery w chęciach – skory w czynie”. Aleksandra Przeździeckiego starania i marzenia w sprawie Ojcowa, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 311–314.
Bińczyk Ewa (2018), Epoka człowieka, Warszawa: PWN.
Bonneuil Christophe (2015), The geological turn. Narratives of the Anthropocene, w: The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a new Epoch, red. C. Hamilton, F. Gemenne, Ch. Bonneuil, London – New York: Routledge, s. 15–31.
Bonneuil Christophe, Fressoz Jean-Baptize (2020), Naukowcy i antropos. Antropocen czy oligantropocen?, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 186–203.
Czapliński Przemysław (2019), Śmierć, śmierć, inne życie, w: Chłopska (nie)pamięć. Dziedzictwo chłopskości w polskiej literaturze i kulturze, red. G. Wołowiec, D. Krawczyńska, G. Grochowski, Kraków: Universitas, s. 15–34.
Czyżak Agnieszka (2019), Mutacje gatunkowe czy przekroczenie konwencji – wokół zagadnień prozy wiejskich przestrzeni, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, z. 3, s. 51–64.
DeLougherey Elizabeth (2019), Zwyczajna przyszłość. Kreacja światów międzygatunkowych antropocenu, przeł. P. Wojtas, w: Poetyki ekocydu. Historia–natura–konflikt, red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś, Warszawa: Instytut Badań Literackich, s. 313–344.
Domańska Ewa (2013), Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Dziechciarz Olgerd (2003), Przewodnik po ziemi olkuskiej. Sławni, mniej sławni, niesławni, Olkusz: Olkuskie Stowarzyszenie Kulturalne Brama.
Edensor Tim (2004), Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, przeł. A. Sadza, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Farrier David (2021), Za milion lat od dzisiaj. O śladach, jakie zostawimy, przeł. A. Gomola, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gradziński Michał, Szelerewicz Mariusz (2004), Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej – liczba i rozmieszczenie, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 1, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 69–82.
Kot Małgorzata, Berto Claudio, Krajcarz Maciej T., Moskal-del Hoyo Magdalena, Gryczewska Natalia, Szymanek Marcin, Marciszak Adrian, Stefaniak Krzysztof, Zarzecka-Szubińska Katarzyna, Lipecki Grzegorz, Wertz Krzysztof, Madeyska Teresa (2022),Frontiers of the Lower Palaeolithic expansion in Europe: Tunel Wielki Cave (Poland), „Scientific Raports” 12, https://www.nature.com/articles/s41598-022-20582-0.
Kowalczykowa Alina (1994), Pejzaż [hasło], w: Słownik literatury polskiej XIX w., red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, wyd. 2, Wrocław – Warszawa: Ossolineum, s. 688–690.
Kuleczka Pola (2004), „Podróż naturalistów” słowem malowana, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 199–204.
Macfarlane Robert (2020), Podziemia. W głąb czasu, przeł. J. Konieczny, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Moore Jason W. (2021), Narodziny Taniej Natury, przeł. K. Hoffmann, w: Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. J. W. Moore, przeł. K. Hoffmann, P. Szaj, W. Szwebs, Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, s. 97–136.
Muszyński Andrzej (2013), Miedza, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2013), Południe, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2015), Cyklon, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2015), Podkrzywdzie, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Muszyński Andrzej (2017), Fajrant, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Muszyński Andrzej (2020), Bez. Ballada o Joannie i Władku z jurajskiej doliny, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Muszyński Andrzej (2022), Dom ojców, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Muszyński Andrzej (2022), Praduszki. Co łączy neandertalczyka i pamięć o zmarłych?, „Tygodnik Powszechny”, nr 45, https://www.tygodnikpowszechny.pl/praduszkico-laczy-neandertalczyka-i-pamiec-o-zmarlych-180864.
Muszyński Andrzej (2023), Koncertina, Warszawa: Wydawnictwo Cyranka.
Nowak Janusz (2004), Ojców za Zawiszów, Krasińskich i Czartoryskich 1878–1945, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2, red. J. Partyka, Ojców: Ojcowski Park Narodowy, s. 119–121.
Nycz Ryszard (2010), Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 179–180.
Picin Andrea, Hajdinjak Mateja, Nowaczewska Wioletta, Benazzi Stefano, Urbanowski Mikołaj, Marciszak Adrian, Fewlass Helen, Bosch Marjolein D., Socha Paweł, Stefaniak Krzysztof, Żarski Marcin, Wiśniewski Andrzej, Hublin Jean-Jacques, Nadachowski Adam, Talamo Sahra (2020), New perspectives on Neanderthal dispersal and turnover from Stajnia Cave (Poland), „Scientific Raports” 10, https://www.nature.com/articles/s41598-020-71504-x.
Povinelli Elizabeth A. (2017), Geontologies: The Concept and Its Territories, „e-flux journal” nr 81, s. 64–72, https://www.e-flux.com/journal/81/123372/geontologiesthe-concept-and-its-territories/.
Roś Jerzy (2009), Olkusz – Srebrne Miasto: regionalny mit a rzeczywistość archeologiczna, historyczna i muzealna, „Ilcusiana”, nr 1, s. 23–30.
Rybicka, Elżbieta (2014), Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków: Universitas.
Rybicka Elżbieta (2017), Biopamięć (pomiędzy etnobotaniką a bioregionalizmem), w: Regionalizm literacki – historia i pamięć, red. Z. Chojnowski, E. Rybicka, Kraków: Universitas.
Rybicka Elżbieta (2021), Peryferie pokazują język. O geolingwistycznych aspektach prozy ostatniej dekady, „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 19, s. 81–105.
Sheikh Shela (2017), Translating Geontologies, „The Avery Review”, nr 21, s. 97–112, https://averyreview.com/issues/21/translating-geontologies.
Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w r. 1854 do Ojcowa, https://polona.pl/item-view/6201cfc8-71fe-4b16-8c90-c51687f6624d?page=4.
Staszic Stanisław (1815), O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski, Warszawa: Drukarnia Rządowa, https://polona.pl/preview/fa6bc881-d0b6-4ec2-99eb-8abd78426cea.
Wężyk Franciszek (1833), Okolice Krakowa. Poema, wyd. 3, Kraków: Nakładem i drukiem Józefa Czecha.
https://przeglad.olkuski.pl/chopin-w-ojcowie/.
https://www.youtube.com/watch?v=u9 PgmUven4.
https://www.zghboleslaw.pl/pl/aktualnosci/likwidacja-kopalni/91-wody-rejonuolkuskiego.
Wydział Nauk Humanistycznych. Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej https://orcid.org/0000-0003-2529-5100
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
