„Lebensraum” i przestrzeń „abjectu”. O „Białym kamieniu” Anny Boleckiej
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest analizie kategorii przestrzeni literackiej potraktowanej tu jako metafora odniesiona raczej do wymiarów doświadczenia tożsamościowego, pamięci i postpamięci niż jako termin spacjologiczny sensu stricto. Przedmiotem rozważań jest powieść Anny Boleckiej Biały kamień, a ściślej – ukryte w niej tropy zatartej i wypartej pamięci o żydowskiej (współ)genealogii dzisiejszej polskości. Analizy poetyki powieściowej prowadzą do ujawnienia wagi postaci kobiecych, które prócz ściśle fabularnych funkcji pełnią też role wielkiej metafory utraconej (żydowskiej) matki dzisiejszej, w dominującym stopniu katolickiej, Polski. Szczególną wagę mają tu obrazy o charakterze abiektalnym, zgodnie z intuicją Julii Kristevej, ujawniające ambiwalentny charakter relacji dziecko-matka i tym samym wskazujące na dialektyczny charakter nie-pamięci (katolickich) Polaków o ich żydowskich korzeniach.
Słowa kluczowe:
tożsamość, postpamięć, przestrzeń literacka, przestrzeń jako metafora, relacje polsko-żydowskieBibliografia
Abraham Nicholas, Torok Maria (1994), Mourning or Melancholia: Introjection vs. Incorporation, w: N. Abraham, M. Torok, The Shell and the Kernell. Renevals of Psychoanalysis, vol. 1, ed. N.T. Rand, Chicago–London: University of Chicago Press, s. 125–136.
Bal Mieke (2012), Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, przekład zbiorowy pod red. E. Kraskowskiej i E. Rajewskiej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bikont Anna (2004), My z Jedwabnego, Warszawa: Prószyński i Spółka.
Bikont Anna (2012), My z Jedwabnego, Warszawa: Wydawnictwo Czarne.
Bolecka Anna (2004), Biały kamień, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Booth Wayne C., Rodzaje narracji, przeł. I. Sieradzki, „Pamiętnik Literacki” 1971, z. 1, s. 229–244.
Czapliński Przemysław (2000), Literatura małych ojczyzn wobec problemu tożsamości, w: Kultura wobec kręgów tożsamości. Materiały konferencji przedkongresowej, Poznań 19–21 października 2000, red. T. Kostyrko, T. Zgółka, Poznań–Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia.
Czapliński Przemysław (2001), Wzniosłe tęsknoty. Nostalgie w prozie lat dziewięćdziesiątych, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Didi-Huberman Georges (2008), Obrazy mimo wszystko, przeł. M. Kubiak Ho-Chi, Kraków: Universitas.
Genette G´erard (1972), Discours du r´ecit, w: G. Genette, Figures III, Paris: Seuil.
Gross Jan Tomasz (2000), Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny: Pogranicze.
Gross Jan Tomasz, Grudzińska-Gross Irena (2011), Złote żniwa: rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów, Kraków: Znak.
Jennings Lee Byron (1979), Termin „groteska”, przeł. M.B. Fedewicz, „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 281–318.
Konwicki Tadeusz (1987), Bohiń, Warszawa: Czytelnik.
Kostyrko Teresa, Zgółka Tadeusz [red.] (2000), Kultura wobec kręgów tożsamości. Materiały konferencji przedkongresowej, Poznań 19–21 października 2000, Poznań–Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia.
Kristeva Julia (2008), Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, przeł. M. Falicki, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Leder Andrzej (2014), Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Łebkowska Anna (1991), Fikcja jako możliwość. Z przemian prozy XX wieku, Kraków: Universitas.
Martuszewska Anna (1992), Powieść i prawdopodobieństwo, Kraków: Universitas.
Martuszewska Anna (2001), Światy (nie)możliwe powieści, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Nycz Ryszard (2014), Afektywne manifesty, „Teksty Drugie”, nr 1, s. 9–13.
Ostachowicz Igor (2012), Noc żywych Żydów, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Pawłowska-Jądrzyk Brygida (2002), Sens i chaos w grotesce literackiej. Od „Pałuby” do „Kosmosu”, Kraków: Universitas.
Pawłowska-Jądrzyk Brygida (2017), Ciężar i lekkość w kulturze. Poetyka, estetyka, style myślenia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Quignard Pascal (2002), Seks i trwoga, przeł. K. Rutkowski, Warszawa: Czytelnik.
Reszka Paweł Piotr (2019), Płuczki. Poszukiwacze żydowskiego złota, Warszawa: Wydawnictwo Agora.
Słobodzianek Tadeusz (2009), Nasza klasa, Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Stanzel Franz (1970), Sytuacja narracyjna i epicki czas przeszły, przeł. R. Handke, „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 219–232.
Stanzel Franz (1980), Typowe formy powieści, przeł. R. Handke, w: Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym, oprac. R. Handke, Kraków: Wydawnictwo Literackie, s. 237–287.
Žižek Slavoj (2003), Patrząc z ukosa. Wprowadzenie do Jacques’a Lacana przez kulturę popularną, przeł.
J. Margański, Warszawa: Wydawnictwo KR.
Licencja
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
