O czym milczy Archiwum Filomatów?
Abstrakt
Autorka szkicu prezentuje dwa sposoby funkcjonowania pojęcia „Archiwum Filomatów”, opowiadając się po stronie perspektywy szerszej, uwzględniającej zdobycze „zwrotu archiwalnego” w badaniach literaturoznawczych. Rekonstruuje niemalże nieobecne w polskich badaniach biografie Szymona Dowkonta, Kajetana Niezabitowskiego i Szymona Staniewicza – prekursorów litewskiego odrodzenia narodowego, którzy studiowali na Uniwersytecie Wileńskim w czasie działalności Towarzystw Filomatów i Filaretów. Autorka zwraca uwagę na punkty, w których biografie bohaterów szkicu oraz filomatów i filaretów mogły się przecinać, wskazuje na nieobecność wspólnej perspektywy w badaniach polskich i litewskich i postuluje uzupełnienie tej luki, wskazując na otwierające się dzięki niemu obszary badań.
Słowa kluczowe:
Archiwum Filomatów, Litwa, romantyzm, Szymon Dowkont, Szymon Staniewicz, Kajetan NiezabitowskiBibliografia
Apey darima walge ysz kiarpiu islandu pagal datiryma Teodora Branderburga ... pardieja ysz lankyszka S.S. Zˇ emaytys [przeł. na litewski Simonas Stanevicˇius] (1823), Wylniuje: Spausdino Marcinkovskio spaustuv˙e.
Arme Wiktor (1978), Kajetan Niezabitowski (hasło) w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, t. 23, s. 100.
Augustaitis Franciszek (1911), Pierwiastki litewskie we wczesnym romantyzmie polskim, Kraków: nakładem autora, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Birˇziˇska Vaclovas (1965), Aleksandrynas: senųjų lietuvių raˇsytojų, raˇsiusių prieˇs 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos, t. 3, Chicago: Lithuanian-American Cultural Fund.
Bohusz Ksawery (1808), O początkach narodu i języka litewskiego, Warszawa: Drukarnia Gazety Warszawskiej.
Borowczyk Jerzy (2023), Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823–1824, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Bukowiec Paweł (2008), Dwujęzyczne początki nowoczesnej literatury litewskiej. Rzecz z pogranicza polonistyki, Kraków: Universitas.
Bukowiec Paweł [red.] (2012), Zˇ emaicˇių sˇlove˙. Sława Żmudzinów. Antologia dwujęzycznej poezji litewsko-polskiej z lat 1794–1830 (2012), Kraków: Universitas.
Czernianin Wiktor, Czernianin Halina (2011), Wokół „Tygodnika Wileńskiego” 1815–1822, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Daukantas Simonas (1929), Darbay senuju Lituwiu yr Żemaycziu 1822, oprac. V. Birˇziˇska, M. Birˇziˇska, Kaunas: „Spindulio” Bendrov˙es spaustuv˙e.
Dąbrowska Magdalena (2018), Iwan Łobojko w polskim środowisku naukowym (dwa podejścia do tematu na podstawie wspomnień, „Acta Neophilologica” XX (2), s. 41–52, https://doi.org/10.31648/an.3633.
Dernałowicz Maria, Kostenicz Ksenia, Makowiecka Zofia (1957), Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Lata 1798–1824, Warszawa: PIW.
Górski Konrad (1977), Uwagi o „Grażynie”, w: K. Górski, Mickiewicz. Artyzm i język, Warszawa: PIW.
Górski Konrad (1977), Historia tekstu „Ody do młodości” i próba jego ustalenia, w: K. Górski, Mickiewicz. Artyzm i język, Warszawa: PIW.
[Grzymała Franciszek] (1822), Filantropia. Wiadomość o Towarzystwie zawiązanym w Wilnie w celu wspierania ubogich uczniów Uniwersytetu Wileńskiego i ustawy tegoż towarzystwa, „Astrea” nr 2, s. 67.
Gudaviˇcius Edvardas (2008), Simono Daukanto studentiˇskasis etnin˙es tapatyb˙es modelis. Paradigminių parametrų susidarymo aplinkyb˙es ir iˇstakos daugiataut˙es Didˇziosios Lietuvos Kunigaikˇstijos tradicijų rakurse, w: Lietuvos Didˇziosios Kunigaikˇstijos tradicija
ir paveldo „dalybos”. Vilnius: Lietuvos istorijos studijos. Specialusis leidinys, t. 5, red. A. Bumblauskas, ˇS. Liekis, G. Potaˇsenko, Lietuvos istorijos studijos. Specialusis leidinys.
Jackiewicz Mieczysław (1999), Literatura litewska w Polsce w XIX i XX wieku, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Jackiewicz Mieczysław (2003), Dzieje literatury litewskiej do 1917, t. 1, Warszawa: Ex Libris.
Kleiner Juliusz (1948), Mickiewicz, t. 1, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Lelewel Joachim (1916), Nowosilcow w Wilnie, w: Promieniści. Filomaci-filareci, red. H. Mościcki, Warszawa: Gebethner i Wolff.
Litwinowicz-Droździel Małgorzata (2008), O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków: Universitas.
Markowska-Fulara Helena (2020), „Zwrot archiwalny” w literaturoznawstwie polskim – teoria, praktyka, perspektywy, w: Filozofia filologii, red. A. Hellich, H. Markowska-Fulara, J. Potkański, Ł. Żurek, Warszawa 2020, s. 243–254.
Niemojewski Marcin (2024), Imperatorski UniwersytetWileński a początki litewskiego odrodzenia narodowego, w: Romantyczność i filologia. Wileńskie kręgi Adama Mickiewicza, red. A. Baranow, J. Ławski, Białystok: Wydawnictwo Prymat, s. 97–124.
Niezabitowski Kajetan (1923), Krótki opis niektórych starożytnych zabytków znajdujących się w zbiorze obywatela Prowincji Żmudzkiej Dionizego Paszkiewicza, pisarza ziem. ptu rossieńskiego, „Dziennik Wileński”, nr 6, s. 157–161.
Okulicz-Kozaryn Radosław (2012), „Żywila” Mickiewiczja i „Zˇ ivile˙” Daukantasa, czyli adaptacja pastiszu na potrzeby wielkiej historii, w: Na pograniczach literatury, red. J. Fazan, K. Zajas, Kraków: Universitas, s. 204–214.
Pigoń Stanisław (1922), Projekt katedry języka litewskiego w dawnym Uniwersytecie Wileńskim, w: S. Pigoń, Z dawnego Wilna. Szkice obyczajowe i literackie, Wilno: Wydawnictwo Magistratu Wilna, s. 23–28.
Skwarczyński Zdzisław (1961), Kazimierz Kontrym. Towarzystwo Szubrawców. Dwa studia, Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich we Wrocławiu.
Speiˇcyt˙e Brigita (2012), Litewska literatura początku XIX wieku, przeł. P. Bukowiec, w: Zˇ emaicˇių sˇlove˙. Sława Żmudzinów. Antologia dwujęzycznej poezji litewsko-polskiej z lat 1794–1830, red. P. Bukowiec, Kraków: Universitas, s. 5–29.
Stanevicˇius Simonas (1940), Zˇ emaicˇių sˇlove˙. Auksˇta daina, przeł. M[ikolojus] B[irzˇisˇ]ka, „Nowe Słowo. Naujasis Zˇ odis”, nr 60, s. 5.
Stankiewicz-Kopeć Monika (2009), Pomiędzy klasycznością a romantycznością. Młodzi autorzy Wilna, Krzemieńca i Lwowa wobec przemian w literaturze polskiej lat 1817–1828, Kraków: Księgarnia akademicka.
Stoberski Zygmunt (1981), Między dawnymi i młodszymi laty. Polsko-litewskie związki literackie, Łodź: Wydawnictwo Łódzkie.
Sudolski Zbigniew, Grzebień Małgorzata (1997), Archiwum Filomatów. Listy z zesłania. Krąg Onufrego Pietraszkiewicza i Cypriana Daszkiewicza, t. 1, Warszawa: Ancher.
Świrko Stanisław (1972), Z genealogii Mickiewiczowskiego Baublisa, w: S. Świrko, W kręgu filomackiego preromantyzmu, Warszawa: PIW, s. 267–283.
Ulicka Danuta (2010), Zwrot archiwalny (Jak ja go widzę), „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 159–164.
Venclova Tomas (2002), Powrót do rodzinnej Europy czyli Mickiewiczowska Litwa i Mickiewicz na Litwie, w: T. Venclova, Niezniszczalny rytm. Eseje o literaturze, Sejny: Fundacja Pogranicze. Zeszyty Literackie, s. 7–39.
Venclova Tomas (2013), Wilno. Przewodnik biograficzny, przeł. B. Piasecka, Warszawa: PIW.
Zawadzka Danuta (2013), Lelewel i Mickiewicz. Paralela, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Zawadzka Danuta (2022), Wspólna historia: „Nowosilcow w Wilnie” i „Dziadów część trzecia”, „Pamiętnik Literacki” z. 3, s. 121–137.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Artykuły opublikowane w czasopiśmie "Białostockie Studia Literaturoznawcze" na platformie należącej do Uniwersytetu w Białymstoku są udostępniane na licencji CC-BY-SA 4.0 (Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0)
Tym samym wszyscy zainteresowani są uprawnieni do korzystania z utworów opublikowanych pod następującymi warunkami:
1) uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnianym utworem informacji o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji na tych samych warunkach, 2) wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
Uniwersytet w Białymstoku zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).
Autor zachowuje prawa majątkowe, ale udziela zgody Uniwersytetowi w Białymstoku na wykorzystanie dzieła.
