Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie gramatyk języka niemieckiego stosowanych w galicyjskich szkołach średnich w drugiej połowie XIX wieku. Na podstawie materiałów bibliograficznych i źródłowych ustalono, że w użyciu były gramatyki Janoty (1854, w wersji skróconej 1868, 1870, 1874 i 1875), Rebena (1870,
1871, późniejsze wydania przy współudziale Poppera 1874, 1876, 1878 i Germana
1882), Molina (1882 i 1886) oraz Petelenza (1890, 1898). Z wyjątkiem pracy Janoty wszystkie pozostałe ukazały się już po uzyskaniu autonomii w 1867 roku,
co było związane ze zmianą austriackiej polityki szkolnej wobec Galicji. Od połowy lat 80. słabnie działalność redakcyjna i wydawnicza autorów gramatyk. Do
szkół weszły nowe metody nauczania języka niemieckiego (1892), które wyznaczyły gramatyce drugoplanowe miejsce.Ze wstępów do wymienionych gramatyk, licznych recenzji i polemik wynika, że część autorów (Janota, Molin) stawiała sobie za cel stworzenie podręczników oryginalnych, o charakterze porównawczym i dostosowanych do potrzeb polskich uczniów. Jednak w ich pracach widoczny jest silny wpływ gramatykografii niemieckiej. Branie za wzór gramatyk pisanych z myślą o rodzimym
użytkowniku języka lub ich tłumaczenie (Reben) odwracało uwagę polskich autorów od kwestii metodycznych jak np. progresja materiału, selekcja zagadnień
gramatycznych (wszystkie traktowano jako jednakowo ważne) czy formy ćwiczeń
utrwalających materiał.
Analizowane podręczniki są typowe dla syntetyczno-dedukcyjnego nauczania gramatyki. Wykazują zbieżność w układzie materiału (fonetyka, morfologia,
składnia i metryka) oraz doborze treści, generowaną przez austriackie plany nauczania. Pod względem metodycznym można stwierdzić na podstawie przykładowej analizy opisu funkcji i użycia rodzajnika, że posługiwano się schematem:
definicja – paradygmaty odmiany – zasady stosowania – ćwiczenia. Mimo wspólnego wzoru gramatyki różnią się jednak co do sposobu wyboru i prezentacji
reguł używania rodzajnika.
Słowa kluczowe:
język niemiecki, gramatyka, wiek XIX, szkoła średnia, Galicja
